نقشه راه نجات دامپزشکی ایران؛ از چالش‌های ساختاری تا راهکارهای برای توسعه؛ بخش دوم

فاخته- فراخوانی برای اقدام ملی در جهت "سلامت واحد"

از رنج دیروز تا امید فردا

در بخش نخست این تحلیل، به تفصیل از دغدغه‌های معیشتی، ایمنی و حقوقی دامپزشکان سخن گفتیم؛ دردنامه‌ای که از عمق جامعه‌ی دامپزشکی به گوش می‌رسد. اما این رشته، تنها به درد و رنج خلاصه نمی‌شود. دامپزشکی، نیروی محرکه سلامت و پیشرفت است و اکنون زمان آن است که از طرح مسئله فراتر رفته و به ریشه‌یابی مشکلات ساختاری و ارائه راهکارهای عملیاتی بپردازیم؛ راهکارهایی که می‌توانند مسیر تحول و امید را هموار کنند. این بخش، نقشه راهی است برای نجات یک حرفه و تضمین سلامت یک ملت.

۱. موانع سازمانی و ساختاری: دیوارهایی که تحول را بلوکه می‌کنند

ساختارهای موجود در سازمان و نظام دامپزشکی، به جای تسهیل، خود به مانعی برای پیشرفت تبدیل شده‌اند:
الف. بازار کار اشباع، درهای بسته:گسترش بی‌رویه دانشکده‌های دامپزشکی، بدون برنامه‌ریزی برای بازار کار، منجر به اشباع و رقابت‌های ناسالم شده است.
ب. دامپزشکی؛ فقط در بحران ها از او  یاد می‌شود: دامپزشکان این روزها احساس می‌کنند فقط وقتی به یادشان می‌افتند که آنفلوانزای فوق حاد پرندگان اوج می‌گیرد یا پای یک بحران بزرگ بهداشتی در میان است. نقش پیشگیرانه و مستمرشان در مفهوم "سلامت واحد" ، که پیوند دهنده سلامت انسان، دام و محیط زیست است، نادیده گرفته می‌شود. کمبود اعتبارات، نبود تجهیزات کافی، فرسودگی نیروی انسانی و فضای کاری نامناسب در ادارات کل دامپزشکی، مانع از ایفای نقش کامل این مجموعه حیاتی است. 

ج. "ستون‌های پنهان" بی‌حمایت: کسی از پیرادامپزشکان چه می‌داند؟ این نیروهای فنی و کاردان، که مسئولیت نظارت بر کشتارگاه‌ها و بسیاری از امور حساس را بر عهده دارند، از امنیت شغلی، بیمه و حقوق مکفی محروم‌اند. دکتر افشاریان نویسنده مقاله مذکور در فاخته نیوز با قاطعیت می‌گفت: "این ستون‌های پنهان دامپزشکی، بدون حمایت، در حال فرسایشند."
 

د. نظام دامپزشکی: چشم و گوش بسته؟: گله و شکایت از شوراهای نظام دامپزشکی کم نیست. بسیاری از دامپزشکان معتقدند این شوراها در رسیدگی به مشکلات صنفی و معیشتی، کارایی لازم را ندارند و باید پاسخگوتر و پویاتر عمل کنند و البته امیدها به شخص اول این سازمان همچنان بالاست.

ه. خصوصی‌سازی؛ درمانی بدتر از درد؟: واگذاری امور دامپزشکی به بخش خصوصی، با هدف کاهش بار دولت، در برخی مناطق به معضلی جدی تبدیل شده است. نبود دامپزشک در مناطق دورافتاده و افزایش هزینه‌ها برای دامداران، تنها بخشی از نتایج این واگذاری‌های بی‌برنامه است. خصوصی‌سازی بدون نظارت و حمایت کافی، می‌تواند کیفیت خدمات را به شدت کاهش دهد.

۲. شکاف بین شعار و عمل: "کار گروهی" روی کاغذ، تفرقه در عمل

الف. شعاری جهانی، واقعیتی داخلی: شعار سال جاری سازمان جهانی بهداشت حیوانات (سلامت حیوانات مستلزم کار گروهی است) در ایران، بیشتر به طنزی تلخ می‌ماند. کاربران فاخته نیوز با انتقاد می‌پرسند: "هماهنگی بین محیط‌زیست، دامپزشکی و وزارت بهداشت کجاست؟" این "جزیره‌ای عمل کردن" نهادها، در بحران‌های بهداشتی، خساراتی جبران‌ناپذیری به بار می‌آورد.
 ب. آموزش ضعیف، جایگاه متزلزل: ضعف آموزش‌های تخصصی در حوزه حقوق و رفاه حیوانات و تفاوت فاحش جایگاه اجتماعی دامپزشکان نسبت به پزشکان انسانی، اعتماد به نفس و ارزش این حرفه را در جامعه کاهش داده است. به نظر می‌رسد زمان آن رسیده که کمپین‌های عمومی در رسانه‌های ملی، به تبیین نقش واقعی دامپزشکی بپردازند.

۳. گفت‌وگو با ذی‌نفعان: از میز مسئولان تا درد دل گمنامان سلامت

برای درک عمیق‌تر این بحران و یافتن راه‌حل‌ها، باید به پای صحبت کسانی نشست که درگیرند:

۴. راهکارهای پیشنهادی: نقشه‌راهی برای نجات یک حرفه

برای عبور از این وضعیت بحرانی، تدابیر فوری و جامع در سطوح مختلف ضروری است. این‌ها نه فقط پیشنهاد، که یک نقشه راه برای نجات است:
۱. بازتعریف جایگاه در نظام سلامت و ساختارها: الحاق سازمان دامپزشکی به وزارت بهداشت، نه فقط یک تغییر سازمانی، بلکه یک تحول بنیادین در رویکرد "سلامت واحد" است. این گام، به معنای قرار گرفتن دامپزشکی در کانون تصمیم‌گیری‌های کلان بهداشت و درمان کشور است. 
۲. ایجاد یک سامانه گزارش‌دهی یکپارچه برای بیماری‌های مشترک با شبکه بهداشت کشور، برای تشخیص سریع و اقدام به موقع و جلوگیری از فاجعه‌های بعدی
۳. افزایش استقلال و اختیارات سازمان دامپزشکی و حمایت از تقویت نمایندگی‌های صنفی دامپزشکان در مجلس، شوراها و نهادهای تصمیم‌ساز. ب. اصلاح قوانین کار و مالیاتی
 ۴.تعیین تعرفه‌های خدمات بر اساس تورم سالانه و واقعیات اقتصادی بازار و کاهش ضرایب مالیاتی برای مطب‌های خصوصی؛ این یک حق بدیهی است. 
۴. تضمین حقوق پایه حداقل ۳۰ میلیون تومان برای کارمندان دولتی و بازنگری فوری و عادلانه در ماده ۱۹ قانون سازمان نظام دامپزشکی برای حمایت واقعی و قانونی از دامپزشکان. 
 ۵.اجرای کامل قوانین حمایتی مانند قانون تسری حقوق و تدوین بسته‌های تسهیلات مالی، بیمه‌های کامل و مزایای رفاهی که بتواند جبران‌کننده سختی کار باشد. 
۶. توانمندسازی نیروهای انسانی و بهبود زیرساخت‌ها: * تبدیل وضعیت استخدامی پیرادامپزشکان و ایجاد نظام رفاهی مستقل و شایسته برای آن‌ها؛ این ستون‌های پنهان، نیازمند حمایت عیان هستند.
 ۷.تجهیز کلینیک‌ها و ادارات دامپزشکی در استان‌های محروم به دستگاه‌های تشخیصی حیاتی (مانند  آزمایش‌های PCR) و فراهم آوردن امکانات رفاهی و ایمنی.
 ۸. بازنگری اساسی در محتوای آموزشی دانشکده‌های دامپزشکی با تأکید بر نیازهای واقعی بازار کار و توسعه تخصص‌گرایی.
 ۹. بازنگری در طرح‌های کلان و ایجاد هماهنگی:  پیگیری ماده ۱۹  با شفاف‌سازی مالی و مشارکت فعال نهادهای صنفی و تدوین آیین‌نامه‌های اجرایی دقیق و عملیاتی. 
۱۰. تشکیل کمیته‌های کار گروهی بین‌سازمانی با حضور نمایندگان قدرتمند از دامپزشکی، محیط‌زیست و وزارت بهداشت برای هماهنگی و هم‌افزایی در مقابله با چالش‌های بهداشتی. 
۱۱. حمایت قضایی و اجتماعی از دامپزشکان:  تدوین منشور حقوقی فعالیت‌های دامپزشکی برای پیشگیری از پرونده‌سازی‌های غیرتخصصی و تضمین حمایت‌های قانونی از این قشر. 
 ۱۲.ایجاد کمپین‌های عمومی قدرتمند در رسانه‌های ملی برای ارتقاء جایگاه اجتماعی و تبیین نقش حیاتی دامپزشکی در سلامت جامعه.

۵. و درنهایت  فراخوان ملی: سلامت جامعه در گرو نجات دامپزشکی

این گزارش، نه فقط مجموعه‌ای از آمار و تحلیل‌ها، بلکه یک فراخوان ملی برای نجات یک حرفه‌ی حیاتی است. بحران‌های عمیق و چندوجهی در دامپزشکی ایران، به فروپاشی ساختاری و فرسایش نیروی انسانی منجر خواهد شد؛ فرار مغزها، کاهش کیفیت خدمات، و افزایش تصاعدی خطر شیوع بیماری‌های مشترک، تنها بخشی از پیامدهای اجتناب‌ناپذیر این بی‌تفاوتی است.
در پایان باید گفت چاره‌کار تنها در بازنگری اساسیِ جایگاه این حرفه، از منظر قانونی، ساختاری، معیشتی و اجتماعی است. وقت آن رسیده که شعار "کار گروهی" از روی کاغذ به میدان عمل بیاید. وقت آن رسیده که نادیده گرفتن نیروهای خط مقدم متوقف شود و از فداکاری‌های بی‌شمار آن‌ها قدردانی شود. اگر امروز چاره‌اندیشی نشود، فردا دیر است. فردایی که شاید دیگر "ستون فقرات نظام سلامت" تاب تحمل این فشار را نداشته باشد و بشکند، پیش از آن که صدای شکستن آن را بشنویم. توجه به دغدغه‌های دامپزشکان، نه یک لطف، بلکه سرمایه‌گذاری حیاتی برای آینده سلامت و امنیت غذایی کشور است.

دکتر جواد شایان‌خواه