میز خدمت دامپزشکی در نماز جمعه؛ نمایشی بی‌فایده یا فرصتی برای تحول واقعی؟ درس‌هایی از رویکرد موفق وزارت بهداشت

فاخته- جمعه‌ای شلوغ در مصلای شهر، جایی که مردم برای عبادت جمع شده‌اند. ناگهان چشمتان به میزی می‌افتد با چند پمفلت کاغذی در مورد تب برفکی دام‌ها، یک بنر بزرگ ۱ در ۲.۵ متری درباره بیماری لمپی اسکین گاوها، و کارشناسی که با جلیقه نارنجی یا آبی‌رنگ،طوسی رنگ و... بی‌حوصله منتظر مراجعه‌کننده‌ای است که انگار هرگز نمی‌آید. این صحنه‌ای آشنا در برخی استان‌های ایران است، جایی که ادارات دامپزشکی با افتخار "میز خدمت" برپا می‌کنند. اما واقعاً این میزها چه خدمتی به مردم می‌رسانند؟ یا فقط یک نمایش اداری قدیمی برای گزارش به مدیران بالادستی است؟
به عنوان عصو کوچکی از رسانه در حوزه دامپزشکی که سال‌ها فعالیت‌های این سازمان را دنبال کرده‌ام، همیشه این سؤال برایم مطرح بوده: چرا در عصر دیجیتال و رسانه‌های پرسرعت، هنوز به روش‌های دمده‌ای مثل این میزها چسبیده‌ایم؟ بیایید با نگاهی تحقیقی، این رویه را زیر ذره‌بین بگذاریم  با نقل قول‌هایی از کارشناسان و نمازگزاران که صدای خاموش بسیاری را بازتاب می‌دهند و ببینیم کجا اشتباه می‌کنیم. همچنین، برای چالش بیشتر، مقایسه‌ای با رویکرد موفق وزارت بهداشت انجام می‌دهیم تا درس‌های عملی بگیریم و ببینیم چطور می‌توان این چرخه نمایشی را شکست.
 
 نقدی بر یک رویه غلط: چرا این میزها خالی می‌مانند؟
دامپزشکی نقش حیاتی در سلامت جامعه دارد؛ از کنترل بیماری‌های مشترک انسان و دام مثل بروسلوز (تب مالت) و هاری گرفته تا نظارت بر گوشت و لبنیات مصرفی ما. اما وقتی پای اطلاع‌رسانی می‌رسد، انگار زمان متوقف شده. در نماز جمعه‌های شهری، جایی که مخاطبان بیشتر دغدغه‌های روزمره مثل کیفیت گوشت رستوران‌ها یا سلامت حیوانات خانگی دارند، پمفلت‌هایی درباره انتروتوکسمی دام‌ها یا بیماری‌های دام‌های عشایر یا تب برفکی توزیع می‌شود که هیچ ربطی به زندگی شهری ندارد. نتیجه؟ مراجعه‌کننده‌ها به انگشتان یک دست هم نمی‌رسند.
"هر هفته می‌بینم اون میز رو، اما کی وقت داره بره در مورد بیماری گاوها سؤال کنه؟ من بیشتر نگرانم گوشتی که می‌خرم سالم باشه یا نه!" این حرف‌های آقای رضایی، یک نمازگزار میان‌سال در تهران، خلاصه درد بسیاری است. کارشناسان هم موافق‌اند. دکتر علی محمدی، دامپزشک با سابقه، می‌گوید: "این روش‌ها یادگار دهه‌های پیشه. کارشناس بدبختی که جمعه‌اش رو از دست می‌ده، بدون هیچ خروجی، فقط دل‌سرد می‌شه. چرا مجبورشون می‌کنیم؟"
وضع بدتر می‌شود وقتی به هویت بصری نگاه کنیم. جلیقه‌های رنگارنگ  نارنجی، سفید، آبی، توسی  که گاهی با راهداری یا شبکه بهداشت اشتباه گرفته می‌شوند. "یه بار فکر کردم اینا از صداوسیما اومدن!" می‌خندد خانم احمدی، نمازگزار دیگری. مدیران کل هم با افتخار عکس‌ها را در کانال‌های اطلاع رسانی داخلی خودشان اعم از ایتا و سروش و...یا کانال های تلگرامی‌شان می‌زنند، اما بدون هیچ آمار واقعی از تأثیر. این رویه غلط سال‌هاست بین ادارات شهرستان‌ها جا افتاده، در حالی که جهان اطلاع‌رسانی عوض شده: مجازی، رسانه‌ای و هدفمند. از نظر میدانی، در استان‌هایی مثل اصفهان یا بوشهر، این میزها گاهی با همکاری دیگر دستگاه‌ها مثل جهاد کشاورزی یا دادگستری برگزار می‌شود، اما باز هم تمرکز روی مسائل روستایی است. پیامد؟ اتلاف منابع، فرسودگی کارکنان و تصویری منفی از یک سازمان کلیدی که می‌توانست قهرمان سلامت عمومی باشد.
 
 مزایا و معایب: ترازویی که کج می‌زند
هرچند این میزها مزایایی دارند، اما معایب‌شان سنگین‌تر است. بیایید خلاصه کنیم:
- مزایا: حضور نمادین در فضای عمومی و مذهبی، که می‌تواند اعتمادسازی کند. مثلاً در ورامین، هدف پیگیری مشکلات دامداران بوده همچنین، هماهنگی با دیگر دستگاه‌ها برای یکپارچگی خدمات دولتی.
- معایب: محتوای نامتناسب با مخاطب شهری، روش‌های قدیمی بدون جذابیت، اجبار کارشناسان بدون رضایت، هویت بصری ضعیف، و نبود ارزیابی خروجی. در نهایت، این‌ها بیشتر نمایشی اداری هستند تا خدمت واقعی.
 
دکتر سارا رضوانی، کارشناس ارتباطات سلامت، تأکید می‌کند: "مزایای ادعایی مثل جهاد تبیین، وقتی خروجی نداره، فقط شعاره. مردم نیاز به لمس خدمات دارن، نه بنرهای بزرگ!"
 
 مقایسه با وزارت بهداشت: چرا آنها موفق‌ترند؟
حالا بیایید نگاهی بیندازیم به اینکه وزارت بهداشت (شبکه‌های بهداشت دانشگاه‌های علوم پزشکی) چطور میز خدمت در نماز جمعه را مدیریت می‌کند. تفاوت‌ها چشمگیر است و می‌تواند الگویی برای دامپزشکی باشد. وزارت بهداشت این میزها را نه به صورت روتین و هر هفته، بلکه اغلب در مناسبت‌های خاص مثل هفته سلامت، هفته دفاع مقدس یا روز جهانی قلب برپا می‌کند، با محتوای کاملاً مرتبط با زندگی روزمره مردم شهری.

در شهرهایی مختلف ایران این میزها یا ایستگاه‌های سلامت شامل خدمات واقعی و ملموس می‌شوند: اندازه‌گیری فشار خون، تست قند خون، غربالگری، مشاوره تغذیه، سلامت روان، بهداشت دهان و دندان، و حتی ویزیت رایگان توسط پزشک برگزار می شود .مثلا در اصفهان (مهر ۱۴۰۴)، میز خدمت به مناسبت روز جهانی قلب برپا شد و نمازگزاران خدمات مشاوره‌ای دریافت کردند  حتی امام جمعه بازدید و قدردانی کرد! در اسلامشهر هم، غربالگری برای ۱۰۰ نفر انجام شد و گزارش‌ها از "استقبال گسترده" می‌گویند. مردم صف می‌کشند چون مستقیماً به دردشان می‌خورد: چکاپ سریع در روز تعطیل، بدون نوبت بیمارستان.
چرا وزارت بهداشت موفق‌تر است؟ مخاطب‌محوری (خدمات مستقیم به سلامت انسان)، تعاملی و عملی (نه فقط پمفلت، بلکه چکاپ زنده)، و زمان‌بندی هوشمند (پراکنده و مناسبت‌محور، نه اجباری هر هفته). این رویکرد تازه و مفید به نظر می‌رسد، نه خسته‌کننده. در مقابل، میزهای دامپزشکی روتین، با بنرهای نامرتبط و مراجعه‌کننده انگشت‌شمار، بیشتر جنبه گزارش‌دهی اداری دارند.
 
 راهکارهای عملی: الهام از بهداشت برای تحول دامپزشکی
دامپزشکی پتانسیل مشابهی دارد  نقشش در سلامت عمومی از مزرعه تا سفره حیاتی است. با الهام از وزارت بهداشت، پیشنهادها عملیاتی و گام‌به‌گام هستند:
 
1. تغییر محتوا به مسائل مرتبط شهری و اضافه کردن خدمات عملی: تمرکز روی سلامت فرآورده‌های دامی (چطور گوشت سالم بخریم؟ نظارت بر رستوران‌ها، تشخیص لبنیات بهداشتی) به جای بیماری‌های روستایی. ایستگاه سریع برای مشاوره درباره حیوانات خانگی یا هاری، مثل چکاپ‌های بهداشت.
 
2.زمان‌بندی مناسبت‌محور: فقط در هفته‌های خاص مثل روز دامپزشکی یا هفته سلامت غذا، با خدمات جذاب‌تر نه هر جمعه اجباری.
 
3. ورود هوشمند به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی محلی: کانال‌های تخصصی در تلگرام، اینستاگرام و غیره با کلیپ‌های کوتاه درباره تشخیص گوشت سالم یا هشدارهای فصلی، همکاری با صفحات محلی برای تعامل دوطرفه و گزارش‌های مردمی از مراکز غیربهداشتی.
 
4. همکاری رسانه‌ای با صداوسیما: همراه خبرنگاران در بازرسی‌های زنده از رستوران‌ها و کشتارگاه‌ها، گزارش‌های تصویری از معدوم‌سازی با توضیح علمی، و برنامه‌های تخصصی برای دامداران.
 
5. آموزش هدفمند و سامانه‌های هوشمند: کارگاه‌های کوتاه در مساجد یا بازارها، سامانه‌های پیامکی هشداردهنده، اپلیکیشن‌ها و چت‌بات‌ها. گروه‌های سیار در پارک‌ها به جای میز ثابت.
 
6. ارزیابی و توانمندسازی: شاخص‌های واقعی مثل تعداد بازدیدها یا رضایت‌سنجی، استانداردسازی جلیقه‌ها با لوگوی واحد، و آموزش رسانه‌ای به کارشناسان. تغییر انگیزه مدیران از گزارش‌دهی به نتیجه‌گیری.
 
این راهکارها هزینه کمتری دارند و اثرگذاری بیشتری  تصور کنید یک گزارش زنده بازرسی، میلیون‌ها بیننده را آگاه می‌کند!
 
 نتیجه‌گیری: مدیران، زمان تغییر رسیده!
میز خدمت دامپزشکی در نماز جمعه، بیش از آنکه خدمت باشد، یک سنت اداری بی‌ثمر شده که منابع را هدر می‌دهد. اما وزارت بهداشت نشان داده این فضا می‌تواند واقعاً مفید باشد: پرمراجعه، اعتمادساز و عملی. دامپزشکی هم می‌تواند قهرمان واقعی شود، نه با نمایش‌های نمادین، بلکه با اقدامات مخاطب‌محور که مردم لمس کنند. مدیران محترم، آیا آماده‌اید این مقایسه را جدی بگیرید و چرخه را بشکنید؟ مردم منتظر خدمات واقعی‌تان هستند، نه عکس‌های کانال‌هاتان. آینده سلامت جامعه در دستان شماست؛ بیایید از نمایش به واقعیت برسیم.

دکتر جواد شایان خواه