دامپزشکی؛ پیشگیری به‌ جای درمان؛ از سودجویان و بازی با سلامت جامعه تا لزوم مبارزه با مافیاها

فاخته- مطالعات نشان می‌دهند که هر ریال یا دلاری که در پیشگیری هزینه می‌شود، می‌تواند از صرف ده‌ها یا حتی صدها برابر هزینه برای درمان جلوگیری کند. در حالی که امروز بسیاری از منابع مالی کشور به جای صرف سرمایه‌گذاری در نظارت و تولید مواد غذایی سالم، صرف درمان بیماری‌های ناشی از این کمبودها می‌شود، آیا نمی‌توان با مدیریت هوشمندانه‌تر، بار مالی و روانی این مشکل را کاهش داد؟

امروزه شاهد افزایش بی‌رویه بیماری‌هایی نظیر سرطان در کشور هستیم. بیماری‌هایی که ارتباط مستقیم یا غیرمستقیم با مصرف مواد غذایی ناسالم دارند. این بحران نه‌تنها جان بسیاری از هموطنان را به خطر انداخته، بلکه هزینه‌های هنگفتی را به نظام سلامت و خانواده‌ها تحمیل کرده است.
آیا وقت آن نرسیده که به‌جای تمرکز بر درمان این بیماری‌ها، در پیشگیری و نظارت بیشتر سرمایه‌گذاری کنیم؟
طی ماه‌ها که چالش‌های سازمان دامپزشکی را مطرح می‌کنم، موضوعی که همواره ذهنم را مشغول کرده این است:  چرا وقتی بحث صادرات یکی از فرآورده‌های خام دامی به کشورهای توسعه‌یافته مطرح می‌شود، تمامی ارکان دولت و بخش خصوصی متحد می‌شوند تا محصولی باکیفیت تولید کنند؟ حتی در این موارد، تولیدکنندگان با کمال رغبت آزمایش‌های دوره‌ای، حتی به صورت ده‌روزه را انجام می‌دهند. اما تعدادی ازهمین تولیدکنندگان، وقتی بحث تأمین فرآورده‌های دامی برای مصرف داخلی مطرح است، رویکرد متفاوتی اتخاذ می‌کنند و سازمان دامپزشکی را تنها در این مسیر رها می‌کنند.

تجربه کشورهای توسعه‌یافته: پیشگیری به‌عنوان یک اصل کلیدی 

در کشورهای پیشرفته، نظارت بر زنجیره تولید مواد غذایی و پیشگیری از بروز تخلفات، اولویت اصلی است. این کشورها نشان داده‌اند که سرمایه‌گذاری در پیشگیری نه‌تنها بار اقتصادی درمان را کاهش می‌دهد، بلکه کیفیت زندگی شهروندان را نیز ارتقا می‌بخشد. در این کشورها، واحدهای تولیدی که تخلفی انجام داده و تهدیدی علیه بهداشت عمومی ایجاد کنند، برای سال‌ها از فعالیت محروم می‌شوند.
آیا وقت آن نرسیده که این سیاست در کشور ما نیز به‌صورت جدی‌تر اجرا شود؟
البته باید اذعان داشت که اخیراً برخی قضات محترم این رویکرد را در احکام خود لحاظ کرده‌اند، اما معمولاً پس از چندین مرتبه تکرار تخلف چنین تصمیماتی گرفته می‌شود. چرا نباید از همان نخستین تخلفی که سلامت عمومی را تهدید می‌کند، برخورد قاطعانه‌تری صورت گیرد؟

نقش کلیدی سازمان دامپزشکی

در کشور ما، مسئولیت نظارت بر سلامت کلیه فراورده های خام دامی بر عهده سازمان دامپزشکی است. این سازمان با وجود کمبود بودجه و نیروی انسانی، همچنان وظیفه خطیر خود را در نظارت بر سلامت فراورده های خام دامی انجام می‌دهد. بازرسان این سازمان از مراحل تولید تا توزیع در زنجیره مواد غذای با منشا فراورده های خام دامی حضور دارند و تلاش می‌کنند تا فرآورده‌های سالم به دست مردم برسد.
اما آیا این تلاش‌ها به‌تنهایی کافی است؟ وقتی زیرساخت‌ها، بودجه و حمایت لازم فراهم نباشد، حتی قوی‌ترین اراده‌ها نیز محدود خواهند شد. تقویت این سازمان با تأمین منابع مالی و انسانی، ضرورتی انکارناپذیر است.

حمایت از تولیدکنندگان متعهد: مسیری برای ارتقای کیفیت

یکی از اساسی‌ترین اقدامات دولت‌ها در کشورهای موفق، حمایت از تولیدکنندگان متعهد و مسئولیت‌پذیر است. تولیدکنندگانی که به‌جای سودجویی کوتاه‌مدت، به تولید محصولات استاندارد و باکیفیت پایبند هستند، نیازمند حمایت ویژه دولت هستند. این حمایت‌ها می‌تواند به شکل‌های زیر انجام شود:

الف.  اعطای وام‌های کم‌بهره به تولیدکنندگانی که در راستای ارتقای کیفیت و استانداردسازی محصولات خود تلاش می‌کنند.

ب.  تشویق تولیدکنندگان به استفاده از فناوری‌های نوین و استانداردسازی فرایندهای تولید از طریق تأمین یارانه‌های فناوری.

ج.  تبلیغات دولتی برای برندهای معتبر و شناخته‌شده که استانداردهای بهداشتی را رعایت می‌کنند.

د.  اعمال تخفیف‌های مالیاتی برای تولیدکنندگانی که گواهینامه‌های بهداشتی معتبر دارند و در ارزیابی‌های دوره‌ای نمره قابل قبولی کسب می‌کنند.

آیا وقت آن نرسیده که دولت، با حمایت‌های جامع از این تولیدکنندگان، الگویی برای سایرین ایجاد کند و زمینه‌ساز رقابت سالم در بازار شود؟

مسئولین فنی بهداشتی؛ سنگربانان سلامت غذایی 

یکی از ابزارهای کلیدی سازمان دامپزشکی در نظارت، مسئولین فنی بهداشتی هستند که به‌عنوان مدافعان سلامت غذایی در نقاط حساس زنجیره تولید حضور دارند. این افراد وظایف حیاتی زیر را بر عهده دارند:

در کشتارگاه‌ها: از ورود دام‌های بیمار به چرخه مصرف جلوگیری و شرایط بهداشتی در کشتار را کنترل می‌کنند.

در مراکز بسته‌بندی: بر کیفیت مواد خام و شرایط نگهداری نظارت دارند.

در کارخانجات خوراک دام و طیور: از استفاده مواد اولیه سالم اطمینان حاصل کرده و سلامت زنجیره تغذیه دام‌ها را تضمین می‌کنند.

در این میان، نظام دامپزشکی کشور به عنوان مرجع اصلی صدور مجوزها و نظارت بر عملکرد مسئولین فنی بهداشتی، نقشی کلیدی در ارتقای سطح دانش و کارایی این افراد ایفا می‌کند. این نهاد از طریق برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی،  و همچنین نظارت بر عملکرد مسئولین فنی بهداشتی، بایدتلاش می‌کند تا سلامت عمومی جامعه تضمین شود.

همچنین، انجمن مسئولین فنی بهداشتی با ایجاد فضایی برای همفکری، تبادل اطلاعات، و انتقال تجربیات، زمینه‌ای برای بهبود عملکرد و رفع چالش‌های پیش روی مسئولین فنی بهداشتی فراهم کرده است. این انجمن، به عنوان نماینده مسئولین فنی، می‌تواند با ارائه پیشنهادات کاربردی به دستگاه‌های نظارتی و قانون‌گذاری، نقش مؤثری در ارتقای ساختار بهداشتی و سلامت جامعه ایفا کند.

با این حال، برای بهره‌گیری بهینه از ظرفیت‌های مسئولین فنی بهداشتی، ضروری است که اختیارات و حمایت‌های لازم از سوی دستگاه‌های اجرایی و نظارتی به آن‌ها اعطا شود تا بتوانند بدون دخالت‌های غیرضروری، وظایف خود را به نحو احسن انجام دهند. حمایت از نظام دامپزشکی و انجمن مسئولین فنی بهداشتی، نه‌تنها سرمایه‌گذاری برای سلامت جامعه، بلکه اقدامی پیشگیرانه برای کاهش هزینه‌های درمانی و افزایش کیفیت زندگی مردم است.

نقش اتحادیه‌ها ی کارفرمایی و آزمایشگاه‌های خصوصی

در کشورهای توسعه‌یافته، اتحادیه‌ها و انجمن‌های صنفی نقش محوری در بهبود سلامت مواد غذایی و کاهش تخلفات دارند. این اتحادیه‌ها با ارائه آموزش‌های مداوم به تولیدکنندگان، استانداردسازی فرایندها و نظارت بر عملکرد اعضای خود، به‌طور مؤثری از بروز تخلفات جلوگیری می‌کنند. اتحادیه‌ها به‌عنوان واسطه‌ای میان تولیدکنندگان و نهادهای نظارتی، می‌توانند:

الف. آموزش و ارتقای آگاهی: با برگزاری دوره‌های آموزشی، استانداردهای بهداشتی را به تولیدکنندگان منتقل کنند.

ب. نظارت مستقیم: با ایجاد کمیته‌های داخلی، تخلفات را قبل از رسیدن به مرحله برخورد قضایی شناسایی و اصلاح کنند.

ج. ایجاد رقابت سالم: با معرفی تولیدکنندگان برتر و ارائه گواهی‌های کیفیت، تولیدکنندگان را به ارتقای کیفیت محصولات تشویق کنند.

علاوه بر اتحادیه‌ها، آزمایشگاه‌های خصوصی نقش بی‌بدیلی در کنترل کیفیت محصولات دارند. این آزمایشگاه‌ها، با بررسی دقیق محصولات از مرحله تولید تا توزیع، کوچک‌ترین تخلفات را شناسایی می‌کنند. افزایش اختیارات قانونی و تعداد این آزمایشگاه‌ها، می‌تواند نظارت‌ها را دقیق‌تر و گسترده‌تر کند.

رسانه‌ها و کانال های ارتباطی وصداوسیما؛ پل آگاهی بین مردم و مسئولین

یکی از مهم‌ترین ابزارها برای پیشگیری از تخلفات غذایی و ارتقای سلامت جامعه، رسانه‌ها و صداوسیما هستند. این نهادها می‌توانند نقش مهمی در آگاهی‌رسانی به مردم ایفا کنند:

ارائه برنامه‌های آموزشی و مستندهایی که مردم را با خطرات مصرف مواد غذایی غیراستاندارد و راه‌های شناسایی محصولات سالم آشنا می‌کند.

معرفی واحدهای متخلف و اطلاع‌رسانی درباره عواقب مصرف محصولات غیربهداشتی.

تبلیغ برندهای معتبر و استاندارد و ارائه آموزش‌هایی درباره تغذیه سالم.

آیا وقت آن نرسیده که صداوسیما و رسانه‌های کشور، با همکاری دستگاه‌های نظارتی، یک کمپین ملی برای ارتقای سلامت غذایی مردم راه‌اندازی کنند؟

سودجویان و بازی با سلامت جامعه
متأسفانه، برخی سودجویان با توجیه ایجاد اشتغال، سلامت جامعه را به بازی می‌گیرند. این افراد، با تولید یا توزیع مواد غذایی ناسالم و غیراستاندارد، نه‌تنها تهدیدی جدی برای سلامت مردم ایجاد می‌کنند، بلکه اعتماد عمومی را نیز خدشه‌دار می‌کنند. اشتغال‌زایی نباید بهانه‌ای برای تخلفات گسترده و آسیب به جان مردم باشد. تولید پایدار و سالم، علاوه بر ایجاد اشتغال، سلامت جامعه را نیز تضمین می‌کند.

لزوم مبارزه با مافیای مواد غذایی ناسالم

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در حوزه سلامت مواد غذایی، مافیای مواد غذایی ناسالم است. این شبکه‌ها، با  توزیع مواد غذایی غیراستاندارد و تقلبی، سلامت عمومی را تهدید می‌کنند. سودجویی این گروه‌ها، تنها با نظارت دقیق، برخوردهای قانونی و آگاهی‌رسانی عمومی قابل کنترل است. آیا نباید با قاطعیت بیشتری، با این سوداگران سلامت مبارزه کرد؟

دستگاه‌های نظارتی و تقدیر از تلاش‌های آن‌ها

نقش دستگاه‌های نظارتی مانند دادگاه‌های انقلاب، وزارت دادگستری، سازمان تعزیرات حکومتی و سازمان بازرسی کل کشور در مقابله با تخلفات غذایی و تضمین سلامت جامعه بی‌بدیل است. این دستگاه‌ها، با صدور احکام قاطع و نظارت بر اجرای قوانین، توانسته‌اند نقش مؤثری در پیشگیری از تخلفات ایفا کنند.
از تلاش‌های دادگاه‌های انقلاب، وزارت دادگستری، سازمان بازرسی کل کشور و سازمان تعزیرات حکومتی باید تقدیر و تشکر کرد. این نهادها، با وجود چالش‌های فراوان، همواره تلاش کرده‌اند تا در برابر سودجویان ایستادگی کنند. با این حال، افزایش اختیارات و منابع این سازمان‌ها می‌تواند تأثیرگذاری آن‌ها را دوچندان کند.

تجربه موفق داخلی؛ طرح همیار سلامت در مشهد مقدس
در شهرستان مشهد مقدس، با همکاری انجمن هتل‌داران، حمایت دستگاه قضایی و پیگیری‌های اداره کل دامپزشکی وبخصوص شبکه دامپزشکی مشهد ،طرح همیار سلامت در هتل‌ها اجرا شد. این طرح، با آموزش کارکنان هتل‌ها و نظارت بر نگهداری فرآورده‌های خام دامی، منجر به کاهش چشمگیر مسمومیت‌های غذایی در این شهر شد.
آیا نباید این تجربه موفق به سایر شهرستانها واستان‌ها و صنوفی مانند رستوران‌ها، بیمارستان‌ها و مدارس تعمیم داده شود؟

پیشنهادات کاربردی برای ارتقای سلامت غذایی

الف. تشدد نظارت و برخورد قاطع با متخلفان: واحدهایی که سلامت جامعه را تهدید می‌کنند باید به‌سرعت تعطیل شوند و اجازه فعالیت مجدد نداشته باشند.
ب. حمایت از سازمان دامپزشکی: افزایش بودجه و نیروی انسانی این سازمان ضروری است.

ج. تقویت جایگاه مسئولین فنی بهداشتی: با افزایش اختیارات و حمایت‌های قانونی، این افراد می‌توانند نقشی کلیدی‌تر در نظارت ایفا کنند.

د. گسترش طرح‌های موفق داخلی: تجربه موفق مشهد مقدس  یامواردمشابه باید در سراسر کشور اجرا شود.

ه. افزایش نقش آزمایشگاه‌های خصوصی: این آزمایشگاه‌ها باید مسئولیت بیشتری در نظارت بر کیفیت محصولات داشته باشند.

و. تقویت نقش اتحادیه‌ها و انجمن‌های صنفی: این نهادها باید به ابزارهای اجرایی مجهز شوند و در استانداردسازی و نظارت نقش فعالی ایفا کنند.

ز. استفاده از ظرفیت رسانه‌ها: صداوسیما و رسانه‌ها باید محور آگاهی‌رسانی به مردم باشند.

ح. مبارزه با مافیای مواد غذایی ناسالم: نظارت مستمر و برخورد قاطع با این گروه‌ها ضروری است.

ط. آگاهی‌بخشی عمومی: مصرف‌کنندگان باید با اهمیت انتخاب مواد غذایی سالم و شناخت محصولات استاندارد آشنا شوند.

پرسشی برای آینده

آیا وقت آن نرسیده که با سرمایه‌گذاری در پیشگیری و نظارت، به جامعه‌ای سالم‌تر دست یابیم؟ آیا نباید با الگوبرداری از کشورهای موفق، از تکرار فاجعه‌های بهداشتی جلوگیری کنیم؟ آینده‌ای که در آن هیچ‌کس به دلیل مصرف مواد غذایی ناسالم بیمار نشود، تنها با اقدامات جدی امروز قابل دستیابی است.

دکتر رضا افشاریان

دامپزشک