"کارآگاهان غذا" در جهان ؛ پستوهای تاریک و ویترین‌های شفاف

فاخته- اشاره: در جهانی که ویترین‌های سوپرمارکت‌ها روزبه‌روز درخشان‌تر می‌شوند، آن‌چه مردم نمی‌بینند، همان چیزی است که باید بیشتر دیده شود. پشت هر بطری شیر، هر بسته سوسیس، هر ماهی و میگوی تازه یا قرص های مکمل، شبکه‌ای از نیروهای انسانی بی‌نام و نشان فعال‌اند؛ پزشکان، داروسازان، پرستاران، کارشناسان علوم آزمایشگاهی، دامپزشکان، پیرا‌دامپزشکان، بهداشت‌کاران محیطی و ناظران بهداشت غذا. آنان کارآگاهان خاموش سلامت جهانی‌اند؛ کسانی که وظیفه دارند ردّ پنهان بیماری، فساد و تقلب را از مزرعه تا میز غذا دنبال کنند.

در این گفت‌وگو، علیرضا کیهان‌پور ـ تحلیلگر حوزه کشاورزی و امنیت غذایی ـ از پستوهای تاریک زنجیره‌ی جهانی غذا می‌گوید؛ از جایی که اعتماد عمومی شکل می‌گیرد یا فرو می‌پاشد.

فاخته- آقای کیهان‌پور، وقتی از «کارآگاهان غذا» سخن می‌گویید، دقیقا منظورتان چیست؟

کیهان‌پور: واژه‌ی «کارآگاه» را آگاهانه انتخاب کردم. چون آنچه امروز در امنیت غذایی اهمیت دارد، فقط کنترل نیست، بلکه ردیابی هوشمندانه حقیقت است. کارآگاه غذا، ترکیبی است از دانش زیست‌شناسی، اخلاق پزشکی، جامعه‌شناسی و فناوری. او کسی است که می‌فهمد فساد خوراک تنها در مواد غذایی نیست؛ در ساختارها، تصمیم‌ها، و حتی در سکوت رسانه‌ها هم نفوذ می‌کند.

وقتی در گوشه‌ای از جهان گوشتی فاسد وارد بازار می‌شود، یا لبنیاتی آلوده از کارخانه بیرون می‌آید، یا داروی دامی تاریخ‌گذشته به دست دامدار می‌رسد، این‌ها تصادف نیستند. پشت هر حادثه‌ی غذایی، ردپایی از غفلت، فساد یا ناآگاهی وجود دارد. وظیفه‌ی کارآگاهان غذا این است که این ردپا را ببینند، پیش از آن‌که !قربانیان انسانی یا دامی به آمار تبدیل شوند.

 فاخته- در این شبکه‌ی پیچیده‌ی نظارتی، نقش پزشکان و دامپزشکان چگونه از هم متمایز می‌شود؟

کیهان‌پور: واقعیت این است که هیچ مرزی میان سلامت انسان و دام وجود ندارد. ما در عصر One Health زندگی می‌کنیم ؛ سلامت واحد، سلامت مشترک. پزشکان، داروسازان، پرستاران، متخصصان آزمایشگاه و مراقبان بیمارستانی در خط مقدم نجات جان انسان‌ها هستند؛ و دامپزشکان، پیرا‌دامپزشکان و ناظران بهداشتی در خط مقدم حفاظت از منبع تغذیه.

پزشک وقتی جان بیماری را نجات می‌دهد، آخرین حلقه‌ی زنجیره است. اما دامپزشک و کارشناس ایمنی غذا، نخستین نگهبان زنجیره‌اند؛ جایی که اگر سلامت زمین، آب و دام کنترل نشود، بیمارستان‌ها دیر یا زود پُر می‌شوند.

در واقع، پزشکان و دامپزشکان دو روی یک سکه‌اند؛ یکی درمان می‌کند، دیگری پیشگیری.
 و جهان امروز به هر دو نیاز دارد تا حلقه‌ی اعتماد عمومی به غذا و سلامت از هم نگسلد.

فاخته: به نظر شما چرا هنوز فساد غذایی در بسیاری از کشورها زیرپوستی باقی می‌ماند؟

کیهان‌پور: چون فساد غذایی، برخلاف بیماری، علامت فوری ندارد. گوشت آلوده، لبنیات تقلبی یا داروی دامی قاچاق ممکن است هفته‌ها و ماه‌ها اثرش را پنهان نگه دارد. در این فاصله، سلامت عمومی قربانی سودجویی پنهان می‌شود.

از سوی دیگر، بسیاری از کشورها ـ حتی پیشرفته‌ها ـ دچار «تعارض منافع» در ساختار نظارت غذایی‌اند. وقتی تولیدکننده، توزیع‌کننده و ناظر از یک نهاد یا جریان قدرت باشند، شفافیت قربانی می‌شود.

به همین دلیل است که من از مفهوم ویترین‌های شفاف و پستوهای تاریک استفاده می‌کنم. ظاهر بازار جهانی غذا ممکن است درخشان باشد، اما پشت آن گاه آزمایشگاه‌هایی خاموش‌اند که صدای هشدارشان شنیده نمی‌شود.

فاخته: نقش رسانه‌ها در این میان چیست؟ آیا رسانه هایی مانند فاخته‌نیوز می‌توانند تغییری ایجاد کنند؟

کیهان‌پور: بدون شک. "رسانه، چشم سوم جامعه" است. اگر کارآگاهان غذا ردیاب حقیقت‌اند، رسانه‌ها افشاگر آنند.
مشکل اینجاست که در بسیاری از جوامع، خبرنگار سلامت و کشاورزی هنوز جدی گرفته نمی‌شود. در حالی‌که یک گزارش می‌تواند از مرگ صدها انسان یا دام جلوگیری کند.

لذا با تمرکز بر جامعه‌ی دامپزشکی و سلامت حیوان، در واقع سنگر نخست این بیداری است. 
همه  ما باید درک کنیم که افشای تقلب در خوراک، دشمنی با تولید نیست؛ بلکه نجات تولید است.

 فاخته: شما بارها از «اخلاق زیستی» در مورد دام، حیوان و آبزیان سخن گفته‌اید. این مفهوم در امنیت غذایی چه معنا دارد؟

کیهان‌پور: اخلاق زیستی یعنی این‌که در تولید و مصرف غذا، حق حیات همه موجودات رعایت شود.
یعنی دامدار به حیوان به چشم «ماشین تولید» نگاه نکند؛ کارخانه به مصرف‌کننده به‌عنوان «بازار» ننگرد؛ و دولت ها به نظارت به‌عنوان «تشریفات» نپردازند.

فاخته- استاد عزیز به نظر جنابعالی آینده‌ی نظارت غذایی به کدام سمت می‌رود؟

کیهان‌پور: آینده در دستان فناوری و شفافیت است. هوش مصنوعی، بلاک‌چین و اینترنت اشیاء می‌توانند هر مرحله از تولید غذا را قابل ردیابی کنند؛ از مزرعه تا میز.

اما هیچ فناوری نمی‌تواند جایگزین انسان آگاه و وجدان بیدار شود. اگر پزشک، دامپزشک و ناظر غذا ارزش اخلاقی کار خود را درک نکنند، هر سیستمی آسیب‌پذیر می‌ماند. 
آینده‌ی نظارت غذایی، آینده‌ی همدلی است: همکاری میان علم پزشکی و دامپزشکی، میان دولت و مردم، میان آزمایشگاه و وجدان.

 فاخته: جمع‌بندی پایانی شما برای خوانندگان گرانقدر فاخته‌نیوز چیست؟

کیهان‌پور: کارآگاهان واقعی غذا، قهرمانانی بی‌نام‌اند. در سکوت آزمایشگاه‌ها، پشت مرزهای قرنطینه، در گاوداری‌ها و کشتارگاه‌ها، در خطوط تولید و در بیمارستان‌ها.

اگر جهان امروز سالم‌تر از گذشته است، به خاطر آنانی است که زنگ خطر را به‌موقع شنیدند.
امروز ما باید قدرشان را بدانیم. پزشکان، داروسازان، پرستاران، علوم آزمایشگاهی، دامپزشکان، پیرا‌دامپزشکان ؛ سایر رده های تخصصی و همه مراقبان سلامت، پیکره‌ی واحدی هستند که امنیت غذایی بشر بر شانه‌های آنان ایستاده است.

شفافیت، ایمان و دانش سه ستون این پیکره‌اند.
و تا زمانی که چراغ آزمایشگاه‌های این کارآگاهان روشن است، امید به غذای سالم در جهان زنده خواهد ماند.

فاخته: با سپاس از سعه صدر و پاسخگویی مسؤولانه جنابعالی در این مصاحبه:

کیهان پور: خواهش می‌کنم. پاسخگویی بنده فقط انجام وظیفه، پاسخگویی و رسالت رسانه ای بود و "هیچ فخر و منّتی بر سر هیچ شخصی در هیچ جایگاهی" نداشته و نداریم و به سهم خود از همه شما عزیزان سپاسگزارم.

مصاحبه و تدوین: تحریریه فاخته‌نیوز
گفت‌وگو با: علیرضا کیهان‌پور – تحلیلگر حوزه کشاورزی و امنیت غذایی