«انقلاب آبی جهانی؛ کشتاب‌ورزی در افق ۲۰۵۰»

فاخته- «انقلاب آبی» (Blue Revolution) اصطلاحی است که نخستین‌بار در دهه ۱۹۸۰ توسط سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) به‌کار رفت تا به رشد سریع و هدفمند آبزی‌پروری (Aquaculture) در پاسخ به بحران غذا و منابع شیلاتی در حال کاهش، اشاره کند. این انقلاب در واقع هم عرضِ «انقلاب سبز» در کشاورزی محسوب می‌شود و به معنای استفاده از منابع آبی (اعم از دریا، آب‌های داخلی، و سیستم‌های پرورشی) برای تولید پروتئین حیوانی با روش‌های نوین، پایدار و با بهره‌وری بالاتر است.

ویژگی‌های اصلی «انقلاب آبی» از نگاه FAO

توسعه آبزی‌پروری پایدار

استفاده از فناوری‌های نوین (RAS، بیوفلاک، تغذیه هدفمند و کم‌مصرف)

پرورش گونه‌های بومی و مقاوم

کاهش وابستگی به صید طبیعی و حفظ ذخایر دریایی

افزایش بهره‌وری و امنیت غذایی

پاسخ به تقاضای روزافزون پروتئین حیوانی

کاهش فشار بر زمین‌های کشاورزی و منابع آب شیرین

تقویت زنجیره ارزش آبزی‌پروری و ایجاد اشتغال

حفظ منابع طبیعی و محیط زیست

کاهش صید بی‌رویه

ترویج آبزی‌پروری کم‌کربن و بدون تخریب زیستگاه

بازچرخانی آب و کاهش مصرف نهاده‌ها

مشارکت جوامع محلی به‌ویژه در روستاها

توانمندسازی زنان و جوانان روستایی

توسعه صنایع تبدیلی کوچک‌مقیاس در مناطق محروم

ایجاد تنوع اقتصادی در جوامع ساحلی و درون‌ سرزمینی

به عبارت دیگر "انقلاب آبی" ، یک دگرگونی جهانی در "نگاه به آبزیان" است؛ از منبع شکار به منبع پرورش و مدیریت‌شده. این انقلاب در پیوند با رویکردهای زیستی، اقتصادی و فناوری‌ محور، آینده‌ای متفاوت برای امنیت غذایی جهان ترسیم می‌کند؛ آینده‌ای که آب، نه تنها منبع، بلکه مسیر توسعه خواهد بود.

عصر نوین کشاورزی در آب‌های جهان

در مواجهه با بحران غذا، تغییر اقلیم و فشارهای بی‌سابقه بر منابع خاک و آب شیرین، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) با طرح یک راهبرد جهانی، «انقلاب آبی» را به‌عنوان مکملی برای انقلاب سبز قرن بیستم پیشنهاد داده است. این انقلاب با تمرکز بر کشتاب‌ورزی (aquatic farming) نه‌فقط در مفهوم پرورش آبزیان، بلکه به‌مثابه باز تعریف کشاورزی در پهنه‌های آبی زمین، سرآغاز تحولی بنیادین در امنیت غذایی جهانی است.

 چیستی انقلاب آبی از نگاه فائو

انقلاب آبی در اسناد فائو، به معنای استفاده بهینه و پایدار از ظرفیت‌های آب‌های داخلی و دریایی برای تولید غذا، اشتغال و کاهش فشار بر منابع خاکی تعریف می‌شود.
 این انقلاب نه‌تنها شامل تکثیر و پرورش آبزیان سُنتی، بلکه شامل پرورش گونه‌های نوین، گیاهان آبزی خوراکی، جلبک‌ها، پلانکتون‌ها و بهره‌گیری فناورانه از محیط‌های آبی در کشاورزی است.

 "کشتاب‌ورزی" ؛ واژه‌ای نو برای مفهومی نوین

واژه «کشتاب‌ورزی» می‌تواند معادل بومی و مفهومی غنی برای «aquaculture» در زبان فارسی باشد. این واژه تلفیقی است از کِشت (به‌معنای پرورش) و آب، که مانند زراعت در خاک، به کشت در بستر آب اشاره دارد ؛ اما با دیدی فراتر از تکثیر و پرورش آبزیانِ صرف و دربردارنده:

کشاورزی در آب (مانند پرورش جلبک و گیاهان آبزی)

 تولید در آب (مانند پرورش ماهی، میگو، نرم‌تنان، سخت‌پوستان)

و حتی تکثیر و پرورش میکروسکوپی با بهره‌گیری از فیتوپلانکتون‌ها و زئوپلانکتون‌ها

دلایل ضرورت "انقلاب آبی" در سطح جهانی

رشد جمعیت جهانی

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۵۰، جمعیت زمین به ۹.۸ میلیارد نفر خواهد رسید. 
منابع خاکی و آبی شیرین برای پاسخ‌گویی به نیازهای تغذیه‌ای این جمعیت کفایت نخواهند کرد.

 تغییر اقلیم

افزایش دمای زمین، بیابان‌زایی، کاهش منابع آب شیرین و نابودی مراتع، کشاورزی سنتی را با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است.

بحران امنیت غذایی و تغذیه ای

بیش از ۷۰۰ میلیون نفر در جهان با گرسنگی مزمن مواجه‌اند.
 کشتاب‌ورزی می‌تواند منبعی پایدار، سالم و در دسترس برای تولید پروتئین باشد.

 بهره‌وری بالاتر از منابع آبی

بر خلاف کشاورزی خاک‌محور، تولید یک کیلوگرم پروتئین در سیستم‌های آبزی تنها بخش اندکی از آب، خوراک و انرژی نیاز دارد.

 شاخص‌های اصلی انقلاب آبی جهانی

شاخص وضعیت جهانی
حجم تولید آبزیان بیش از ۱۲۰ میلیون تن در سال (فائو ۲۰۲۳)
سهم آبزی‌پروری از کل پروتئین حیوانی بیش از ۲۰درصد در کشورهای آسیایی 

رشد فناوری‌های آب‌محورسامانه‌های مداربسته RAS
تولید پلانکتون، زئوپلانکتون،مهندسی ژنتیک گونه‌ها 
اولویت فائو
توسعه پایدار، کاهش فقر، تغذیه سالم 

 تنوع کشتاب‌ورزی در انقلاب آبی

 کشت گیاهان آبزی

از جلبک‌های ماکرو تا گیاهان شناور خوراکی (مثل آزولا)، ظرفیت بالایی در تولید خوراک انسان، دام و کود زیستی دارند.

 پرورش ماهیان و میگو

گونه‌های مقاوم به تغییرات اقلیمی، رشد سریع، مصرف کم خوراک و بازده بالا، محور توسعه کشتاب ورزی هستند.

کشت نرم‌تنان، سخت‌پوستان و دوکفه‌ای‌ها
بدون نیاز به خوراک جانبی، نقش مهمی در پالایش آب و تولید غذا دارند (مثل صدف‌ها و حلزون‌ها).

 تولید پلانکتون‌ها

پایه غذایی تمام زنجیره‌ها؛ همچنین منبع غنی از پروتئین، اسیدهای چرب و رنگدانه‌ها برای انسان و دام.

 چالش‌های جهانی کشتاب‌ورزی

آلودگی منابع آبی

گسترش بیماری‌های مشترک در سیستم‌های پرورشی

رقابت با ماهیگیری صنعتی

کمبود سیاست‌گذاری جامع برای دسترسی عدالت‌محور به منابع

راهکارهای جهانی برای جهش کشتاب‌ورزی

سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه

انتقال فناوری‌های پاک به کشورهای درحال‌توسعه

تدوین قوانین جهانی درباره حق بهره‌برداری مسوولانه از منابع دریایی

آموزش کشاورزان سنتی برای ورود به حوزه آب‌محور

 کشتاب‌ورزی در افق ۲۰۵۰

در بسیاری از اسناد بین‌المللی ازجمله سند آینده غذا (UN 2024) ، کشتاب‌ورزی به‌عنوان یکی از ارکان چهارگانه تأمین غذا در آینده شناخته شده است.
 به احتمال بسیار زیاد ، هر خانواده در آینده، بخشی از غذای خود را از کشت آبی تامین خواهد کرد.

 از کشاورزی خاکی به کشاورزی آبی

انقلاب آبی، فراتر از یک راهبرد اقتصادی، پاسخی است به ندای آینده. کشتاب‌ورزی، پلی است میان سنت کشاورزی و فناوری، میان امنیت غذایی و سلامت اکوسیستم.

«به یاد داشته باشیم که جهان امروز نیازمند بازتعریف واژه "زمین زراعی" است و آب ، "بزرگ‌ترین زمین زراعی آینده" خواهد بود.»/ ۷۱۴

               علیرضا کیهان‌پور