یادداشت؛ علیرضا کیهان پور:
نقش تألیفات روستایی در توسعه روستا ؛ فرهنگ مکتوب، زیرساختی برای آبادانی
در ادامه با تمرکز بر نقش تألیفات روستایی (اعم از کتاب، رساله، اسناد محلی و روایت‌نگاری)، تلاش خواهد شد نشان داده شودکه چگونه نوشتن، مستندسازی و بازتاب هویت فرهنگی و دانشی روستا می‌تواند به افزایش سرمایه فرهنگی، تقویت خودباوری و الگوسازی برای توسعه منجر شود.
لذا بر مبنای تحلیل جامعه‌شناختی، فرهنگی و آموزشی، پیشنهادهایی برای گسترش فرهنگ نوشتن در روستاها ارائه می‌دهد.
در عصر جهانی‌شدن و فناوری، اگر روستاها فقط مصرف‌کننده تولیدات فکری باشند، دیر یا زود در رقابت فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی از پای درمی‌آیند. یکی از راه‌های حفظ هویت، انتقال دانش و پایداری توسعه، ترویج «فرهنگ مکتوب» در میان روستاییان است. متأسفانه در برنامه‌های توسعه روستایی، سهم فرهنگ مکتوب و تألیف محلی یا نادیده گرفته شده یا صرفاً به سطح آموزش ابتدایی تقلیل یافته است. حال آنکه حتی یک کتاب محلی درباره تجربه آبیاری سنتی، خاطرات یک کشاورز سالمند یا تاریخچه یک آیین بومی، می‌تواند الهام‌بخش ده‌ها برنامه توسعه‌ای و فرهنگی باشد.
کلیدواژه‌ها
فرهنگ مکتوب، تألیفات روستایی، توسعه فرهنگی، سرمایه اجتماعی، آموزش بومی، روایت‌نگاری محلی، تاریخ شفاهی
فرهنگ مکتوب؛ پشتوانه توسعه انسانی
فرهنگ مکتوب امکان می‌دهد اندیشه‌ها، تجربه‌ها و احساسات انسان‌ها از مرزهای زمان و مکان عبور کنند. در جوامع پیشرفته، حتی ساده‌ترین تجربه‌های روستایی در قالب کتاب، مقاله، بلاگ یا خاطره ثبت می‌شوند و مورد تحلیل قرار می‌گیرند. اما در بسیاری از روستاهای ایران، تجربیات درخشان کشاورزان، زنان روستایی، نخبگان محلی و حافظان آداب و رسوم، در نبود فرهنگ مکتوب به دست فراموشی سپرده می‌شود.
تألیفات روستایی؛ از تاریخ شفاهی تا هویت مکتوب
روستاها سرشار از تاریخ‌های نانوشته‌اند. هر سنگ، هر آیین و هر اصطلاح محلی حامل دانشی است که اگر ثبت نشود، نابود خواهد شد. نگارش کتاب‌های محلی، مستندسازی خاطرات روستاییان، گردآوری ضرب‌المثل‌ها، دستور غذاهای بومی، اشعار و ترانه‌ها، تجربه‌های کشاورزی و دامداری، همه از مصادیق تألیفات روستایی هستند. این آثار، ریشه در تاریخ و تجربه زیسته مردم دارند و می‌توانند به عنوان مرجع‌هایی ارزشمند در فرآیند توسعه فرهنگی و هویتی عمل کنند.
تألیف و خودباوری؛ تقویت سرمایه اجتماعی
وقتی یک روستایی می‌نویسد، خود را «دارای حرفی برای گفتن» احساس می‌کند. این حس مهم، به افزایش اعتمادبه‌نفس، تقویت ارتباطات اجتماعی و انتقال نسل‌به‌نسل فرهنگ منجر می‌شود. مدارس روستایی می‌توانند دانش‌آموزان را به نگارش درباره روستایشان تشویق کنند. شوراهای روستا می‌توانند سالنامه یا دفترچه‌های فرهنگی منتشر کنند. حتی یک دفتر خاطرات ساده از زبان یک کشاورز می‌تواند به مستند مهمی برای برنامه‌ریزی آینده بدل شود.
راهکارهای توسعه فرهنگ تألیف در روستاها
ایجاد خانه‌های فرهنگ و نوشتار روستایی با امکانات ساده ولی فعال
تشویق معلمان روستا به ثبت روایت‌ها، افسانه‌ها و تجربیات بومی
ارائه بسته‌های تشویقی از سوی دهیاری‌ها برای تألیف آثار محلی
اختصاص بخش ویژه‌ای در جشنواره‌های فرهنگی روستا به کتاب و نویسندگی
آموزش اصول مستندسازی، مصاحبه، نگارش و ویراستاری برای جوانان روستا
انتشار دیجیتال آثار تألیفی روستایی از طریق وب‌سایت‌های محلی
نمونه‌هایی موفق از تألیفات محلی
در استان‌هایی چون فارس، آذربایجان غربی، کردستان، یزد و گلستان، برخی اهالی فرهنگ‌دوست اقدام به نوشتن کتاب‌هایی درباره روستاهای خود کرده‌اند. کتاب‌هایی مانند تاریخ شفاهی روستای سورو، گفت‌وگو با ننه ربابه درباره آیین عروسی ایل بختیاری یا دفترچه کشت سنتی در کویر نمونه‌هایی‌اند که علاوه بر حفظ میراث فرهنگی، موجب شهرت، آگاهی و حتی جذب گردشگر فرهنگی به آن روستا شده‌اند.
کلام آخرین
فرهنگ مکتوب، همان‌قدر که در شهرها برای توسعه ضروری است، در روستاها اهمیتی دوچندان دارد. چراکه در نبود رسانه‌ها و منابع گسترده، کتاب و تألیف محلی می‌تواند به‌عنوان صدای روستا، هویت جمعی و چراغ راه آینده عمل کند. بدون نوشتار، حافظه تاریخی روستاها دچار فراموشی خواهد شد و نسل‌های بعدی از ریشه‌هایشان گسسته می‌شوند.
بنابراین:
هر روستا دارای دفتر تألیف روستایی یا آرشیو مکتوب فرهنگی شود.
جشنواره ملی نویسنده روستا با محور روایت بومی و زندگی محلی برگزار شود.
برنامه‌ای ملی با عنوان یک روستا، یک کتاب طراحی و اجرا گردد.
حمایت از نشر کتاب‌های محلی در قالب طرح‌های جهاد فرهنگی و بنیادهای مردمی
معلمان و دانش‌آموزان روستایی به نگارش کتاب‌های ساده ولی مستند درباره روستای خود ترغیب شوند./۷۰۹
علیرضا کیهان‌پور
منابع الهام گرفته:
فرهادی، مرتضی. (۱۳۸۳). تعاون و تشکل‌های سنتی در ایران. پژوهشگاه علوم انسانی
یوسفی، حسین. (۱۴۰۰). روایت روستا؛ تحلیل فرهنگی نوشتارهای محلی
سلیمانی، فاطمه. (۱۳۹۸). نقش نوشتار بومی در توسعه پایدار روستاها، مجله توسعه روستایی
حافظ نیا، محمدرضا. (۱۳۹۵). جغرافیای فرهنگی ایران
گزارش‌های توسعه محلی بنیاد مسکن و جهاد کشاورزی
دسترسی سریع
بخش های مفید
راه های ارتباطی
