آسیاب کهکِ اَبَر شهر تهران یک حس رویایی و نوستالژیک "پایا و مانا"...؛ بخش دوم و پایانی

 ارزش حفظ آسیاب‌ها برای نوجوانان

فاخته- سؤال اینجاست: چرا نوجوان قرن ۲۱ باید یک آسیاب قدیمی را بشناسد؟ پاسخ ساده اما مهم است : چون میراث فرهنگی یعنی هویت. شهر بدون گذشته، مانند انسانی بدون خاطره است؛ گم‌شده و بی‌ریشه.

تهران امروز اگر شهری قدرتمند است، باید گذشته‌اش را نیز بشناسد. در جهانی که هویت‌ها زیر فشار رسانه‌ها و فرهنگ‌های مختلف درحال تغییرند، شناخت میراث‌های شهری یک نوع «سّپَر فرهنگی» است.

چهار دلیل مهم برای شناخت آسیاب کهک اَبَر شهر تهران:

یادگیری احترام به زحمت نسل‌های پیشین

درک اهمیت نان و امنیت غذایی

حفظ میراث شهر برای نسل‌های آینده

شناخت فناوری‌های بومی و ساده اما کارآمد

 سفر خیالی آرین به گذشته

آرین با تماشای سنگ آسیاب چشمانش را می‌بندد. ناگهان صدای همهمه مردم را می‌شنود.
وقتی چشمانش را باز می‌کند، خودش را در تهران ۱۳۰ سال قبل می‌بیند. آسیاب کهک پر از کار و رفت‌وآمد است.
دهقانان کیسه‌های گندم را روی چهارپایان حمل می‌کنند. صدای آب در تنوره می‌پیچد. سنگ‌های بزرگ به آرامی می‌چرخند و آرد سفید همچون برف از کناره‌ها فرو می‌ریزد.

گفت‌وگوی آرین با آسیابان

آرین جلو می‌رود و به آسیابان سلام می‌دهد.
مرد میان‌سال با محاسن سپید، لبخند می‌زند و می‌گوید:

«پسرجان، اینجا خانه نان تهران است. نان یعنی زندگی. مردم اگر نان نداشته باشند، شهر از پا می‌افتد.»

آرین می‌پرسد: «چطور همه این‌ها را با آب انجام می‌دهید؟»
آسیابان توضیح می‌دهد:
«آب قنات محله قدیمی طرشت از کوه می‌آید، شیب دارد، قدرت دارد. همین قدرت، این سنگ‌ها را می‌چرخاند. ما هم گندم مردم را بدرستی آرد می‌کنیم. هرکس سهمی دارد. اینجا عدالت برقرار است.»

آرین تازه می‌فهمد چرا این مکان برای مردم ارزش ویژه‌ای داشته است.

نقش آسیاب کهک در معماری و شهرسازی تهران

تهران قدیم شهری با مراکز محله‌ای بود. هر محله یک محور اقتصادی داشت: بازار، مسجد، حمام، قنات و آسیاب

آسیاب کهک ، در بخش غربی تهران، یکی از نقاط اثرگذار در شکل‌گیری سکونت‌های اطرافش بود. حضور آب و فعالیت دائمی آسیاب باعث شد خانه‌ها، باغ‌ها و کسب‌وکارها در نزدیکی آن گسترش یابد.

تأثیرات شهرسازی:

افزایش ارزش زمین‌های اطراف

ایجاد مسیرهای رفت‌وآمد

شکل‌گیری مرکز اجتماعی کوچک

افزایش امنیت غذایی در محدوده غرب تهران

بدین ترتیب، آسیاب‌ها صرفاً مکان‌های تولید نبودند، بلکه «ارزش افزوده اجتماعی» ایجاد می‌کردند.

 تاثیر آسیاب‌ها بر فرهنگ عمومی

در قدیم، بسیاری از ضرب‌المثل‌ها، اشعار و حکایت‌های تهرانی ریشه در آسیاب داشتند.

مثلاً: «آب‌ها از آسیاب افتاد»

«چرخ زندگی بچرخد»

این تعابیر نشان می‌دهد که آسیاب در ذهن مردم نقش ثابتی داشته است.

مسئولیت نوجوانان عزیز امروز

آرین در داستان ما، پس از دیدن گذشته، دوباره به زمان حال بازمی‌گردد.
او تصمیم می‌گیرد درباره آسیاب کهک برای دوستانش تحقیق کند، عکس بگیرد، مقاله بنویسد و به مدرسه ارائه دهد.
در حقیقت، این همان نقشی است که هر نوجوان می‌تواند داشته باشد : 
حافظ هویت فرهنگی شهرش باشد.

بیشتر بخوانید:

آسیاب کهک تهران؛ جایی که سنگ‌ها برای نان مردم می‌چرخیدند؛ بخش نخست

حفظ میراث فقط وظیفه سازمان‌ها نیست؛ وظیفه شهروندان نیز هست، به‌خصوص نوجوانان که آینده‌سازند.

 تحلیل پایانی : 
چرا آسیاب کهک مهم‌تر از آن است که فکر می‌کنیم؟

از منظر تاریخی:

بخشی از زیرساخت تأمین نان تهران بوده.

از منظر فرهنگی:

نماد سادگی، عدالت، "امنیت غذایی" و تلاش جمعی است.

از منظر مهندسی:

یک شاهکار بومی در استفاده از انرژی پاک و پایدار.

از منظر شهرسازی:

نقطه ثقل زندگی اقتصادی محلی بوده است.

از منظر هویتی:

پیوند نسل امروز با گذشته تهران را برقرار می‌کند.

تهران فقط برج میلاد، میدان آزادی یا بزرگراه‌ها نیست؛ تهران از دل همین سازه‌های خاموش اما پرمعنا به دنیا آمده است.

نتیجه‌گیری:

وقتی نوجوانان تهرانی و یا مسافران توریست از کنار آسیاب کهک عبور می‌کنند، شاید در نگاه اول چیزی جز دیوارهای قدیمی نبینند.
اما این دیوارها، زمانی ستون‌های یک جامعه فعال و پرنشاط بوده‌اند. سنگ‌های خاموش آن، هزاران داستان دارند؛ داستان تهران قبل از برق، قبل از اتوبان، قبل از آسمان‌خراش‌ها.
آسیاب کهک به ما یادآوری می‌کند که نان، این غذای ساده و مشترک سفره‌های ایرانی، چه تاریخ عمیق و چه مسیر ارزشمندی را طی کرده تا به دست مردم برسد.

شناخت این تاریخ، باعث می‌شود نوجوانان امروز قدر زحمت گذشته را بیشتر بدانند و با احترام بیشتری برای ساختن آینده تهران گام بردارند و با رعایت الگوی مصرف آب آشامیدنی ، غیر شُرب  و صرفه جویی مسؤولانه این مایه ارزشمند حیات که ترجمان " آب برای زندگی"  -- Water For Life --  شعار اصلی سازمان  "FAO" از سال ۱۹۹۰ میلادی در سراسر جهان مسکون است در پاسداشت مسؤولانه  و خردمندانه این نعمت و رحمت الهی بیش از گذشته کوشا باشیم./ 818

          علیرضا کیهان‌پور 
            پژوهشگر ارشد امنیت غذایی 

پایان بخش دوم