فناوری‌های ردیابی و تضمین «کیفیت غذا» در خدمت «امنیت غذایی» دام و طیور 

فاخته- در این میان، فناوری‌های نوینی مانند "بلاک‌چین و اینترنت اشیاء (IoT)" نقش کلیدی در ردیابی و تضمین کیفیت غذا ایفا می‌کنند. این فناوری‌ها امکان ایجاد سیستم‌های شفاف، ایمن و قابل اعتماد برای ثبت و پیگیری اطلاعات مربوط به تولید، حمل‌ونقل و توزیع مواد غذایی را فراهم می‌آورند.

"اینترنت اشیاء" به شبکه‌ای از دستگاه‌های متصل به اینترنت گفته می‌شود که می‌توانند داده‌های محیطی و عملیاتی را جمع‌آوری، ارسال و تحلیل کنند. در حوزه کشاورزی و زنجیره تامین مواد غذایی، IoT کاربردهای متعددی دارد:

نظارت بر شرایط محیطی: سنسورهای دما، رطوبت، نور، کیفیت خاک و آب در مزارع و گلخانه‌ها برای بهینه‌سازی فرآیند رشد گیاهان و کاهش ضایعات.

کنترل سلامت دام و طیور: استفاده از تراکرها(ردیاب ها) و حسگرهای زیستی برای پایش سلامت و رفاه حیوانات در دامداری‌ها.

ردیابی حمل‌ونقل: سنسورهای نصب شده روی وسایل نقلیه و بسته‌بندی‌ها که شرایط حمل، دما، رطوبت و زمان انتقال را ثبت می‌کنند تا از فساد یا تخریب محصول جلوگیری شود.

مدیریت انبار: کنترل لحظه‌ای موجودی، شرایط نگهداری و تاریخ انقضاء محصولات غذایی.

جمع‌آوری این داده‌ها امکان تحلیل دقیق‌تر و تصمیم‌گیری‌های به موقع را برای کشاورزان، تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و مصرف‌کنندگان فراهم می‌سازد.

"بلاک‌چین" یک فناوری ثبت داده‌ها به صورت غیرمتمرکز، غیرقابل تغییر و شفاف است که هر تراکنش (ثبت مستند رویدادها و تبادلات)  در آن به صورت زنجیره‌ای و رمزنگاری شده ذخیره می‌شود. در زنجیره تامین غذایی، بلاک‌چین مزایای زیر را دارد:

شفافیت کامل: همه بازیگران زنجیره شامل کشاورزان، تولیدکنندگان، حمل‌کنندگان، فروشندگان و مصرف‌کنندگان می‌توانند اطلاعات مربوط به محصول را مشاهده کنند.

قابلیت ردیابی دقیق: هر مرحله از تولید، پردازش، حمل و نقل و فروش ثبت می‌شود و امکان ردیابی منشا و مسیر محصول وجود دارد.

کاهش تقلب و جعل: با ثبت غیرقابل تغییر اطلاعات، امکان دستکاری داده‌ها وجود ندارد و اصالت محصول تضمین می‌شود.

افزایش اعتماد مصرف‌کننده: مصرف‌کنندگان می‌توانند با اسکن کدهای QR روی بسته‌بندی، به اطلاعات کامل محصول دسترسی پیدا کنند و از سلامت و کیفیت آن اطمینان حاصل کنند.

ادغام IoT و بلاک‌چین: گامی نوین در امنیت غذایی

ترکیب داده‌های جمع‌آوری شده توسط دستگاه‌های IoT با فناوری بلاک‌چین، راهکاری نوآورانه برای تضمین امنیت و کیفیت غذا ارائه می‌دهد. فرآیند معمول به این صورت است:

جمع‌آوری داده‌ها: سنسورها در هر مرحله از تولید و حمل‌ونقل، اطلاعات مرتبط مانند دما، رطوبت، زمان برداشت، روش بسته‌بندی و... را ثبت می‌کنند.

ثبت در بلاک‌چین: داده‌های جمع‌آوری شده به صورت امن و غیرقابل تغییر در بلاک‌چین ذخیره می‌شوند.

دسترسی آسان: مصرف‌کنندگان و سایر ذینفعان با استفاده از دستگاه‌های هوشمند و اپلیکیشن‌های مرتبط می‌توانند اطلاعات محصول را مشاهده و ارزیابی کنند.

این رویکرد، ضایعات غذایی را کاهش داده، امنیت غذایی را ارتقا می‌دهد و پاسخگویی در برابر بحران‌های سلامت عمومی مانند آلودگی‌های غذایی را تسهیل می‌کند.

کشورهای پیشرو در بهره‌گیری از فناوری‌های بلاک‌چین و IoT در امنیت غذایی

ایالات متحده : شرکت‌های بزرگ مانند وال‌مارت و IBM Food Trust در زمینه ردیابی مواد غذایی از بلاک‌چین و IoT به صورت گسترده استفاده می‌کنند و مدل‌های موفقی برای کاهش ضایعات و افزایش شفافیت ارائه داده‌اند.

چین: با توجه به جمعیت بالا و نیاز به تضمین امنیت غذایی، چین سرمایه‌گذاری زیادی در فناوری‌های کشاورزی دیجیتال انجام داده و پروژه‌های بزرگی در زمینه بلاک‌چین و IoT به اجرا گذاشته است.

اتحادیه اروپا: کشورهای عضو اتحادیه اروپا با استانداردهای سخت‌گیرانه بهداشت و کیفیت، از فناوری بلاک‌چین برای ردیابی محصولات ارگانیک و فرآورده‌های دریایی استفاده می‌کنند.

ژاپن: با استفاده از فناوری‌های پیشرفته در کشاورزی دقیق و ردیابی زنجیره تامین، ژاپن به افزایش بهره‌وری و تضمین سلامت محصولات می‌پردازد.

استرالیا: این کشور با توسعه فناوری‌های IoT در دامداری و کشاورزی هوشمند، یکی از پیشگامان منطقه آسیا-اقیانوسیه در این حوزه محسوب می‌شود.

چالش‌ها و موانع پیش رو

با وجود مزایای فراوان، موانعی نیز در مسیر پیاده‌سازی گسترده این فناوری‌ها وجود دارد :

هزینه‌های اولیه بالا : نصب سنسورها، زیرساخت‌های بلاک‌چین و آموزش کارکنان نیازمند سرمایه‌گذاری قابل توجه است.

عدم استانداردسازی : فقدان استانداردهای مشترک بین کشورهای مختلف، باعث پیچیدگی در تبادل اطلاعات می‌شود.

مشکلات حریم خصوصی : ثبت داده‌های مربوط به تولیدکنندگان و کشاورزان نیازمند مدیریت دقیق برای حفظ حریم خصوصی است.

نیاز به همکاری گسترده : اجرای موفق نیازمند هماهنگی میان تولیدکنندگان، نهادهای دولتی، بخش خصوصی و مصرف‌کنندگان است.

فناوری‌های "بلاک‌چین و اینترنت اشیاء" در حال دگرگون‌سازی صنعت کشاورزی و زنجیره تامین غذایی هستند. این فناوری‌ها با فراهم کردن امکان ردیابی شفاف، افزایش اعتماد و تضمین کیفیت، نقش مهمی در بهبود امنیت غذایی و کاهش ضایعات دارند. با رفع چالش‌ها و افزایش همکاری بین ذینفعان، آینده‌ای روشن و پایدار برای تولید و تامین غذای سالم و مطمئن در پیش است./ 681

             علیرضا کیهان پور

منابع و مراجع مناسب:

Kamilaris, A., Fonts, A., & Prenafeta-Boldú, F. X. (2019). The rise of blockchain technology in agriculture and food supply chains. Trends in Food Science & Technology, 91, 640-652.

Tian, F. (2016). An agri-food supply chain traceability system for China based on RFID & blockchain technology. 13th International Conference on Service Systems and Service Management (ICSSSM).

Rejeb, A., Simske, S., & Keogh, J. G. (2021). Blockchain technology in the agri-food industry: a review of applications, challenges and future research directions. Computers in Industry, 123, 103306.