یک برنامه واکسیناسیون چگونه می تواند به کنترل بیماری کمک کند

فاخته- واکسیناسیون به بهبود سلامت حیوانات و انسان - رفاه حیوانات -پایداری دامپروری وکاهش استفاده از عوامل ضد میکروبی در حیوانات کمک می کند.

راهبردهای اعمال شده در واکسیناسیون به ملاحظات بیولوژیکی، فنی ، سیاستگذاری ها و منابع موجود بستگی دارد .

بطور معمول ، اهداف و استراتژی برنامه واکسیناسیون توسط سازمان دامپزشکی و قبل از اجرای واکسیناسیون و با در نظر گرفتن اپیدمیولوژی بیماری و تأثیرات آن - مشترک بودن بیماری بین انسان و دام - گونه های آسیب دیده و پراکنش آنها اتخاذ میگردد. همچنین چنانچه برنامه واکسیناسیون فراتر از مرزهای ملی باشد قاعدتا سازمان دامپزشکی با مسئولان دامپزشکی کشورهای همسایه ارتباط برقرار کرده و در صورت لزوم یک رویکرد منطقه ای و هماهنگ بکارگیری می گردد .

درخصوص برنامه های واکسیناسیون علیه بیماریهای مشترک بین انسان و دام، سازمان دامپزشکی در صورت لزوم با وزارت بهداشت با رویکردی سلامت واحد در جهت توسعه و اجرای برنامه ارتباط برقرار می کند

برنامه های واکسیناسیون ممکن است شامل واکسیناسیون سرتاسری و واکسیناسیون مبتنی برخطر و کانون بیماری باشد.

1- واکسیناسیون سرتاسری در کشورهای آلوده با هدف کاهش بروز، شیوع یا تأثیر یک بیماری و به منظور

پیشگیری، کنترل و ریشه کنی احتمالی بیماری است. در کشورها و یا مناطق عاری از بیماری  هدف از واکسیناسیون سرتاسری جلوگیری از ورود بیماری از یک کشور یا منطقه همسایه آلوده یا محدود کردن ورود آن بیماری می باشد .

2- واکسیناسیون مبتنی بر خطر ابزاری کمکی برای امنیت زیستی و همچنین کنترل بیماری می باشد

در تصمیم گیری برای شروع یک برنامه واکسیناسیون، چه مواردی بایستی مورد توجه قرارگیرند :

اپیدمیولوژی بیماری-  بروز و شیوع بیماری در صورت وجود -  احتمال ورود یک عامل بیماری زا یا ظهور یک بیماری -  مشترک بودن بیماری بین انسان و دام -  تراکم جمعیت حیوانات حساس در معرض - سطح مصونیت جمعیت - در دسترس بودن واکسن ایمن و موثر - در دسترس بودن منابع انسانی، مالی و تدارکاتی- برآورد هزینه ها و فواید برنامه واکسیناسیون از جمله تأثیر آن بر تجارت و بهداشت عمومی ، اینها مواردی هستند که بایستی مدنظر قرار گیرند.

برنامه واکسیناسیون باید جمعیت دامی هدف واکسیناسیون و منطقه جغرافیایی را مشخص کند

جمعیت هدف بسته به احتمال قرار گرفتن در معرض بیماری - عواقب ناشی از بیماری -  اپیدمیولوژی بیماری و منابع موجود ممکن است شامل کل جمعیت مستعد یا یک زیرجمعیت مربوط به یک واحد اپیدمیولوژیک باشد.

مشارکت ذینفعان در اجرای برنامه واکسیناسیون چه تاثیری می تواند داشته باشد ؟

سازمان دامپزشکی با شناساندن و ارائه واضح و شفاف برنامه واکسیناسیون به ذینفعان مختلف ازجمله

سازمان های دولتی، دامداران ، اتحادیه ها ، دامپزشکان بخش خصوصی، سازمان های غیردولتی، اساتید دانشکده های دامپزشکی ،  مقامات محلی دولتی و تامین کنندگان واکسن ،در مدیریت مطلوب و ایده آل برنامه کمک شایانی می کند . در یک برنامه مناسب واکسیناسیون ،ذینفعان مختلف ترجیحا می توانند در برنامه ریزی – اجرای واکسیناسیون- برگزاری دوره های آموزشی ترویجی  - نظارت بر واکسیناسیون - تولید و تحویل واکسن ها مشارکت نمایند .

اجرای موفقیت آمیز برنامه واکسیناسیون نیازمند یکسری رویه های عملیاتی استاندارد دارد :  ایجاد سیستم ارتباط جمعی و آگاهی بخشی – استفاده از واکسن اثربخش و کارآمد -  رعایت دقیق زنجیره سرد در تمام مراحل – نحوه ذخیره و انتقال و تجویز واکسن – شستشو و ضدعفونی تجهیزات و وسایل نقلیه – دفع مناسب پسماندها – تعیین محلی مناسب برای ظروف نیمه استفاده یا استفاده نشده مثل آمپول و ویال – رعایت اصول امنیت زیستی – شناسایی دامهای واکسینه شده – اطمینان از ایمنی و رفاه حیوانات - اطمینان از ایمنی تیم های واکسیناسیون -  ثبت فعالیت های تیم های واکسیناسیون و تهیه مستندات مواردی هستند که از الزامات یک برنامه موفق محسوب میشوند .

نکته بسیار مهم در خصوص واکسیناسیون این است که این فرآیند باید توسط افراد آموزش دیده و مجاز و تحت نظارت سازمان دامپزشکی انجام شود و در همین راستا برگزاری جلسات آموزشی دوره ای و به روز شده ضروری می باشد . تعداد تیم های واکسیناسیون باید برای اجرای برنامه واکسیناسیون در محدوده جغرافیایی تعریف شده و به اندازه کافی باشند از طرفی تیم های واکسیناسیون باید به اندازه کافی تجهیزات لازم برای واکسیناسیون و وسایل حمل و نقل کافی برای رسیدن به مکان ها را داشته باشند .

علاوه بر واکسیناسیون علیه یک عامل بیماری زا خاص در یک گونه از دامها ، برنامه های واکسیناسیون ممکن است شامل حیوانات دیگری نیز باشد . اقدامات دیگر شامل درمان ها – امنیت زیستی – مراقبت فعال و غیرفعال و آگاهی بخشی می توانند پذیرش برنامه واکسیناسیون را افزایش دهند ، البته بشرطی که این  فعالیت ها نبایستی بر هدف اولیه و اصلی برنامه واکسیناسیون تأثیر منفی بگذارند.

یک برنامه واکسیناسیون باید ارزیابی و پایش مبتنی بر نتایج را برای ارزیابی دستاوردهای آن فراهم کند.

همچنین ارزیابی و پایش باید به صورت دوره ای و در طول برنامه واکسیناسیون انجام شود .

درپایان یادآوری میگردد برنامه موفق واکسیناسیون بایستی دارای راهبرد مشخص و شفاف –مشارکت ذینفعان – تیم های آموزش دیده –منابع انسانی مالی تدارکاتی -رویه های استاندارد - برنامه ارزیابی و پایش – محدوده زمانی و مکانی – توجه به امنیت زیستی و مراقبت باشد .

دکتر رضا اسدی