ملیسا، وقتی اقیانوس خشم می‌گیرد؛ طوفانی که زنجیره غذایی جهان را لرزاند

فاخته- اشاره: در اواخر اکتبر ۲۰۲۵، اقیانوس اطلس چهره‌ای خشمگین از خود نشان داد؛ سامانه‌ای گرمسیری که در عرض کمتر از سه روز به یک طوفان رده ۴ با سرعت باد بیش از ۲۲۰ کیلومتر بر ساعت تبدیل شد. طوفان ملیسا — نامی که اکنون در حافظه اقلیم‌شناسان و فعالان امنیت غذایی جهان حک شده — نه فقط سواحل جامائیکا، کوبا و هائیتی، بلکه منظومه‌ی معیشتی میلیون‌ها انسان و موجود زنده را تهدید کرده است.
در حالی‌که رسانه‌ها بر تخریب منازل و زیرساخت‌ها تمرکز کرده‌اند، لایه‌های عمیق‌تری از بحران در جریان است: دام‌ها تلف می‌شوند، مزارع طیور غرق می‌گردند، مزارع پرورش ماهی نابود می‌شوند و خطر بیماری‌های دامی پس از طوفان رو به فزونی است.

۱. ملیسا؛ چهره جدید طوفان‌های عصر گرمایش زمین

دانشمندان سازمان هواشناسی جهانی (WMO) معتقدند طوفان ملیسا یکی از سریع‌ترین فرایندهای «شتاب‌گیری حرارتی» در تاریخ ثبت‌شده طوفان‌ها را تجربه کرده است و دمای بالای سطح دریا در حوزه کارائیب (بیش از ۳۰ درجه سانتی‌گراد)، به سامانه‌ای کوچک انرژی بی‌پایان تزریق کرد.
این رخداد بار دیگر نشان داد که طوفان‌ها دیگر صرفاً پدیده‌های جوی نیستند، بلکه به پدیده‌های اقلیمی–اقتصادی تبدیل شده‌اند؛ پدیده‌هایی که می‌توانند در عرض چند ساعت تراز تولید پروتئین و غذای یک منطقه را برای ماه‌ها مختل کنند.

۲. تهدید مستقیم انسان و زیرساخت‌های زیستی

۲.۱ تأثیر بر سلامت و معیشت انسان

پس از عبور طوفان، اولین بحران، آب آلوده و قطع زنجیره تأمین غذا است. در مناطق روستایی و جزیره‌ای، که وابستگی بالایی به دام، طیور و شیلات دارند، سیلاب‌ها موجب نابودی منبع پروتئین حیوانی می‌شود.
افزایش موارد دیسانتری عفونی، تب روده، لپتوسپیروز، تب دنگی و مالاریا در چنین شرایطی معمول است، زیرا ترکیب آب ایستاده، گرما و لاشه‌های حیوانی محیط مناسبی برای رشد عوامل بیماری‌زا فراهم می‌کند.

۲.۲ فروپاشی زیرساخت دامپروری و تغذیه

در جامائیکا و هاوانا، هزاران واحد دامداری سنتی در معرض نابودی قرار گرفته‌اند. اماکن دامی، سردخانه‌ها و انبارهای خوراک دام تخریب شده‌اند و دام‌ها، در اثر ریزش سقف‌ها یا غرق‌شدگی، به طور گسترده از بین رفته‌اند.
هر طوفان سهمگینی مانند ملیسا، در مقیاس میدانی، بازسازی حداقل دو تا سه ساله‌ی دامپروری محلی را می‌طلبد. این یعنی کاهش عرضه گوشت، شیر و چربی حیوانی در بازارهای محلی و در نتیجه، افزایش قیمت مواد غذایی در سطح منطقه‌ای.

۳. دام‌ها؛ قربانیان خاموش طوفان‌های گرمسیری

۳.۱ آسیب فیزیکی و تلفات مستقیم

دام‌ها نه توان شنا دارند و نه امکان فرار. گزارش‌های میدانی از مناطق کوهستانی هائیتی نشان می‌دهد که در طوفان‌های قبلی، بیش از ۴۰ درصد از گله‌های بز و گاو در اثر سیلاب از بین رفته‌اند.
در طوفان ملیسا نیز، تخمین زده می‌شود بین ۶۰ تا ۸۰ هزار رأس دام در معرض مرگ مستقیم یا گرسنگی قرار گرفته باشند.

۳.۲ خطر بیماری‌های پساطوفانی

طوفان‌ها محیطی مناسب برای رشد باکتری‌ها و انگل‌ها فراهم می‌کنند. در مناطقی که لاشه حیوانات در زمین‌های مرطوب باقی می‌مانند، احتمال شیوع بیماری‌هایی نظیر تب برفکی، بروسلوز، لپتوسپیروز و آنتروتوکسمی بالا می‌رود.
سازمان جهانی بهداشت دام (WOAH) هشدار داده که در چنین شرایطی باید فوراً برنامه «دفن بهداشتی» و «ضدعفونی اضطراری» اجرا شود، در غیر این صورت ممکن است بیماری‌ها به انسان منتقل شوند.

۳.۳ اختلال در زنجیره خوراک دام

بارش‌های سنگین، چراگاه‌ها را نابود و علوفه خشک را غیرقابل استفاده می‌کند. از طرف دیگر، واردات خوراک دامی در کشورهای جزیره‌ای در اثر تخریب بنادر مختل می‌شود.
به این ترتیب، طوفان ملیسا نه‌تنها دام‌ها را می‌کُشد، بلکه حتی دام‌های زنده را نیز از گرسنگی و بیماری در امان نمی‌گذارد.

۴. طیور؛ حساس‌ترین حلقه‌ی پروتئین حیوانی

۴.۱ آسیب فوری به مرغداری‌ها

مرغداری‌ها معمولاً در دشت‌ها و نزدیک منابع آب ساخته می‌شوند؛ درست همان‌جایی که طوفان بیشترین خسارت را وارد می‌کند.
ملیسا در کمتر از ۱۲ ساعت، برق ۸۰ درصد از مزارع طیور جامائیکا را قطع کرد. سیستم‌های تهویه و سرمایش از کار افتادند، و در گرمای ۳۰ تا ۳۵ درجه، مرگ انبوه جوجه‌ها رخ داد.
در بسیاری از کشورها، یک روز قطعی برق در مرغداری صنعتی، معادل از دست رفتن ۱۵ تا ۳۰ درصد ظرفیت تولید است.

۴.۲ خطر آلودگی و شیوع آنفلوآنزای پرندگان

پس از طوفان، لاشه پرندگان در محیط‌های مرطوب باقی می‌ماند و در صورت وجود ویروس‌های آنفلوآنزا، احتمال بازپخش آن در میان پرندگان وحشی بسیار بالاست.
تجربه طوفان ایرما در سال ۲۰۱۷ نشان داد که افزایش تماس پرندگان مهاجر با محیط آلوده پس از طوفان، می‌تواند موج جدیدی از بیماری‌ها را در سراسر نیمکره گسترش دهد.

۵. آبزیان؛ قربانیان بی‌صدا در بستر دریا

۵.۱ تخریب مزارع پرورش ماهی

مزارع قفس‌های شناور در سواحل کوبا و باهاما بر اثر موج‌های تا ارتفاع ۶ متر نابود شده‌اند. تجهیزات، تورها و ماهیان پرورشی در دریا نابود شده‌اند.
در نتیجه، علاوه بر خسارت اقتصادی، خطر فرار گونه‌های غیربومی به اکوسیستم طبیعی افزایش می‌یابد؛ موضوعی که تعادل زیستی منطقه را به هم می‌زند.

۵.۲ آلودگی آب و مرگ اکسیژنی

ورود حجم عظیم گل‌ولای، کود دامی، مواد نفتی و زباله‌های شهری به دریا موجب افت شدید اکسیژن محلول (Hypoxia) می‌شود.
در طوفان‌های مشابه، تا شعاع ۲۰۰ کیلومتری از محل فرود، تلفات گسترده در میان ماهی ها ، صدف‌ها و مرجان‌ها گزارش شده است.
ملیسا از این منظر نیز یک تهدید دوگانه است: نابودی تولید آبزیان پرورشی و تخریب زیستگاه طبیعی صید.

۶. امنیت غذایی؛ زنجیره‌ای که از مزرعه تا سفره می‌لرزد

۶.۱ قطع زنجیره تأمین

در پی طوفان، مسیرهای زمینی و دریایی انتقال غذا مسدود می‌شود. ذخایر غذایی در فروشگاه‌ها تنها برای چند روز کفایت می‌کند.
کاهش ناگهانی عرضه‌ی گوشت و لبنیات موجب افزایش قیمت‌ها و فشار بر دهک‌های پایین جامعه می‌شود.
در کشورهایی که وابسته به واردات خوراک و گوشت‌اند، حتی چند هفته اختلال در حمل‌ونقل دریایی می‌تواند بحران غذایی به‌وجود آورد.

۶.۲ اثر دومینو در تجارت جهانی

بازار جهانی دام و فرآورده‌های دامی در دهه اخیر به‌شدت به‌هم‌پیوسته است.
طوفان ملیسا اگرچه در محدوده کارائیب رخ داده، اما با نابودی زیرساخت‌های صادراتی، می‌تواند بازار آمریکای شمالی و آمریکای لاتین را تحت تأثیر قرار دهد.
در شرایط فعلی، تنها کاهش پنج درصدی در صادرات گوشت مرغ جامائیکا یا کوبا، قیمت جهانی را تا ۸ درصد بالا برده است.

۷. چالش‌های زیستی پس از فروکش طوفان

پس از پایان طوفان، مرحله‌ی دوم بحران آغاز می‌شود: مدیریت لاشه‌ها، جلوگیری از بیماری، تأمین آب و خوراک اضطراری.
در این مرحله، خطراتی مانند انتقال بیماری از حیوانات مُرده، کمبود دارو، و آلودگی آب‌های زیرزمینی شدت می‌گیرند.
فقدان سیستم‌های هشدار سریع و هماهنگی میان بخش‌های دامپزشکی، بهداشت انسانی و محیط‌زیست، باعث می‌شود واکنش‌ها دیر و پراکنده باشند.

۸. نقش اقلیم در آینده دامپروری و آبزی‌پروری

طوفان ملیسا نمادی است از آینده‌ای که در آن هر واحد دامپروری یا آبزی‌پروری باید بر مبنای تحلیل خطر اقلیمی طراحی شود.
سازمان خواروبار جهانی (FAO) هشدار داده که تا سال ۲۰۵۰، حدود ۲۰ درصد از ظرفیت دامپروری در نواحی گرمسیری جهان به دلیل تغییر اقلیم در معرض نابودی است.
بنابراین، بازنگری در نقشه‌های مکانی دامداری، مقاوم‌سازی تأسیسات و استفاده از فناوری‌های نوین هشدار طوفان از اولویت‌های حیاتی است.

۹. فناوری و پیشگیری؛ کلید پایداری در عصر طوفان‌ها

استفاده از سیستم‌های هشدار سریع اقلیمی (EWS) برای دامداران و زیرساخت های شیلاتی

توسعه ساختمان‌های مقاوم در برابر باد و سیلاب برای مرغداری‌ها و اماکن دامی.

ایجاد بانک‌های ذخیره ژنتیکی دام و ماهی برای حفظ تنوع زیستی در برابر فجایع اقلیمی.

گسترش بیمه کشاورزی و دامپروری اقلیمی.

آموزش جوامع محلی برای دفن بهداشتی لاشه‌ها و جلوگیری از انتقال بیماری.

۱۰. جمع‌بندی: از طوفان تا بازتعریف امنیت غذایی

طوفان ملیسا صرفاً یک رویداد طبیعی نیست؛ زنگ خطری است برای همه جهان، که امنیت غذایی را تنها در تولید و تجارت نبینند، بلکه آن را در تاب‌آوری اکولوژیک و سلامت حیوانات تعریف کنند.
وقتی یک طوفان می‌تواند در چند روز، کل چرخه‌ی گوشت، لبنیات، مرغ، ماهی و علوفه را در منطقه‌ای نابود کند، مفهوم امنیت غذایی باید بازنویسی شود.
امنیت غذایی در عصر جدید یعنی:

 «توان ادامه‌ی تغذیه انسان، حتی زمانی که طبیعت خشمگین می‌شود.»

پیشنهادهای اجرایی کوتاه مدت

۱. تدوین نقشه ملی تاب‌آوری دام و طیور در برابر مخاطرات اقلیمی.
۲. الزام به ایجاد پناهگاه‌های اضطراری دام در مناطق مستعد طوفان.
۳. توسعه پایگاه داده برای پایش بیماری‌های پساحوادث طبیعی.
۴. حمایت از صنعت صید و پرورش آبزیان مقاوم به طوفان با فناوری‌های قفس هوشمند و تورهای انعطاف‌پذیر.
۵. گسترش همکاری‌های بین‌المللی در حوزه‌ی بیمه اقلیمی و هشدار زیستی.

سخن پایانی

"طوفان ملیسا" یک هشدار جهانی است که مرز میان بحران اقلیمی و بحران غذایی را از میان برداشته است. در دنیایی که دمای اقیانوس‌ها بی‌وقفه بالا می‌رود، طوفان‌ها نه‌تنها خانه‌ها، بلکه سفره‌ها را نیز ویران می‌کنند. پاسخ به این وضعیت، فقط بازسازی نیست؛ بلکه بازآفرینی شیوه‌ی تولید و زیستن در هماهنگی با طبیعت است./ ۷۹۸

       علیرضا کیهان‌پور

* "ملیسا" در زبان یونانی به معنای "زنبور عسل" می باشد.