یادداشت؛ علیرضا کیهان پور:
سوالبارد ؛ بیمهنامه تکمیلی؛ ۱۳ هزار سال کشاورزی بشر
فاخته- این مرکز نه یک انبار معمولی، بلکه آرشیوی زنده از ۱۳ هزار سال تاریخ کشاورزی بشر است؛ آرشیوی که اگر از بین برود، بخش مهمی از حافظه زیستی زمین حذف خواهد شد.
چرا ۱۳ هزار سال اهمیت دارد؟
۱۳ هزار سال پیش، انسان نخستین گام را از شکارگری به کشاورزی برداشت؛ تصمیمی که اساس تمدن، شهرنشینی، تجارت، جمعیت بزرگ و در نهایت جهان مدرن را بنیان گذاشت.
اما چیز مهمی که معمولاً نادیده گرفته میشود این است که هر نسل، گیاهانی را انتخاب کرد که بهتر با محیط سازگار بودند. این انتخابگری—از دانههای کوچک گندم وحشی گرفته تا برنج، ذرت، جو، عدس و صدها گونه دیگر—یک ذخیره ژنتیکی عظیم ساخت که امروز پایه تولید غذای جهان است.
این تنوع ژنتیکی همان چیزی است که سوالبارد محافظت میکند: سرمایهای که بشر برای تولید نسلهای مقاومتری از گیاهان به آن نیاز دارد.
سوالبارد دقیقاً چه کار میکند؟
تا ژوئن ۲۰۲۵، «بیش از یک میلیارد و ۳۵۰ میلیون نمونه بذر» از سراسر جهان در این مرکز ذخیره شده است.
این بذرها فقط نمونهای از یک گیاه نیستند؛
بلکه نسخههایی کمیاب از جمعیتهای محلی، سازگار با شرایط اقلیمی خاص، مقاوم به آفات، تحملکننده خشکی یا نمک، و حتی گونههای باستانی هستند.
ذخیرهسازی در دمای ۱۸ درجه زیر صفر و رطوبت کنترلشده، سرعت پیری بذر را به حداقل میرساند؛ طوری که برخی بذرها میتوانند صدها سال در حالت خواب باقی بمانند و همچنان جوانهزنی مناسب داشته باشند.
بحران اصلی:
از دست رفتن تنوع ژنتیکی
یکی از یافتههای کلیدی علوم کشاورزی این است که جهان در یک قرن اخیر بیش از ۷۵ درصد تنوع ژنتیکی محصولات غذایی را از دست داده است.
دلایل آن:
یکسانسازی شدید بذرهای تجاری
تغییرات اقلیمی و خشکسالیهای شدید
رها شدن کشاورزی سنتی و بذرهای بومی
گسترش تککِشت ها (Monoculture)
جنگها، سوانح طبیعی و مهاجرت روستایی
وقتی تنوع کم میشود، قدرت سازگاری گیاهان هم کاهش مییابد.
جهان آینده به گیاهانی نیاز خواهد داشت که بتوانند گرمای ۵۰ درجه، خشکی طولانی، شوری فزاینده خاکها و بیماریهای نوظهور را تحمل کنند.
و کلید این سازگاری، در تنوع ژنتیکی خوابیده است—همان تنوعی که سوالبارد محافظت -- میکند.
نقش سوالبارد در بحرانهای جهانی
سوالبارد فقط یک نماد نیست؛ یک ابزار عملی است.
مهمترین نمونه، جنگ سوریه است.
وقتی بانک بذر حلب در اثر درگیریها آسیب دید، تنها راه احیای گونههای از دسترفته، بازگشت نسخههای ذخیرهشده در سوالبارد بود.
این نخستین بار بود که «بیمهنامه غذایی جهان» به صورت واقعی مورد استفاده قرار گرفت.
از آن پس، نگاه دولتها به اهمیت ذخیره ژنتیکی جدیتر شد.
چرا سوالبارد امنترین نقطه جهان برای بذرهاست؟
ساختهشده در دل یک کوه سنگی
قرارگیری در منطقهای دور از خطرات لرزهای، جنگی و سیلابی
دمای طبیعی زیر صفر حتی بدون انرژی مصنوعی
درهای فولادی، تونلهای محافظ، حسگرهای امنیتی و نظارت چندلایه
ظرفیت میلیاردها نمونه بذر
سوالبارد قرار نیست جایگزین بانکهای ملی شود؛
اما نسخه «پشتیبان» آنهاست؛ نسخهای که حتی در قحطی جهانی هم قابل دسترسی و استفاده خواهد بود.
پیام اصلی برای جهان امروز
سوالبارد یک سازه فنی نیست؛ یک پیام اخلاقی و تمدنی است:
اگر میخواهیم آینده داشته باشیم، باید از ریشههای گذشته محافظت کنیم.
در زمانی که:
جمعیت جهان تا سال ۲۰۵۰ از ۹/۵ میلیارد نفر عبور میکند
تغییرات اقلیمی فشار بیسابقهای بر تولید غذا وارد میکند
بذرهای بومی در معرض نابودیاند
صنعت غذا به سمت یکنواختی خطرناک میرود
حفظ بذرها یعنی حفظ توانایی مقاومت، احیا و شروع دوباره.
سوالبارد ؛ میراثی برای انسانهایی که هنوز به دنیا نیامدهاند
بذر، فقط یک دانه نیست. یک تاریخ است. یک حافظه. یک نقشه ژنتیکی از تطبیق هزارساله.
و سوالبارد، این تاریخ را در یخ نگه داشته تا روزی که جهان واقعاً به آن نیاز پیدا کند.
«خزانه جهانی بذر، آیندهای را به ما یادآور میشود که شاید هرگز نبینیم... اما وظیفه داریم برای آن آینده، ذخیره امید را داشته باشیم .»/835
علیرضا کیهانپور
دسترسی سریع
بخش های مفید
راه های ارتباطی
