روز جهانی دریانوردی "مرد" دریا دل و "شیرزن" شجاع می خواهد ؛ نه " ویترین شیشه ای" و نمایش

به "نام" دریا به "کام" میزنشینان  کهنسال

فاخته- روز "جهانی دریانوردی" فرصتی استثنایی است تا جامعه جهانی و کشورهای صاحب ساحل و دریا به نقش بی‌بدیل دریانوردان، بنادر و صنایع وابسته بپردازند.

ایران با ۵۸۰۰ کیلومتر سواحل در شمال و جنوب با احتساب مساحت جزایر* و با برخورداری از موقعیتی ژئوپلیتیکی منحصربه‌فرد، یکی از کانون‌های استراتژیک کشتیرانی و تجارت دریایی در منطقه است.
در چنین بستری، سازمان بنادر و دریانوردی به‌عنوان متولی اصلی توسعه، مدیریت و نظارت بر بنادر، باید نقشی شفاف و اثرگذار ایفاء کند.
 یکی از برنامه‌های ثابت این سازمان در سال‌های اخیر، معرفی نمونه‌های برتر دریانوردی ، بنادر  ،ماهیگیران و صیادان  در مناسبت‌های ملی و بین المللی است.
 اما پرسش بنیادین این است: 
این انتخاب‌ها تا چه اندازه واقعی، شفاف، شایسته‌سالارانه و مؤثر بوده‌اند؟ یا آنکه بیش از حد رنگ‌وبوی تشریفاتی، اداری و تبلیغاتی گرفته‌اند؟

اهمیت انتخاب نمونه‌ها

انتخاب نمونه‌های سازمانی در نگاه نخست، حرکتی مثبت برای انگیزه‌بخشی، الگوسازی و تجلیل از تلاش‌های دیده‌نشده است. در حوزه دریانوردی این موضوع اهمیت مضاعف دارد، زیرا :

دریانوردان و کارکنان بنادر و اسکله های صیادی معمولاً در سکوت و بی‌نامی کار می‌کنند.

خطرپذیری شغلی آن‌ها در مقایسه با بسیاری از مشاغل بسیار بالاتر است.

بنادر و کشتی‌ها گلوگاه اصلی اقتصاد و امنیت غذایی کشورند.

پس اگر انتخاب نمونه‌ها درست و بر پایه معیارهای واقعی انجام شود، می‌تواند به الگویی الهام‌بخش برای نسل‌های آینده و عاملی برای ارتقای فرهنگ دریایی کشور بدل شود.

 نقد تخصصی بر رویه‌های فعلی سازمان بنادر

اما واقعیت چیست؟ نگاهی به سال‌های اخیر نشان می‌دهد که انتخاب نمونه‌های روز جهانی دریانوردی در ایران بیش از آنکه بازتاب تلاش‌های واقعی بدنه دریانوردی باشد، بیشتر به یک مراسم نمادین و بوروکراتیک (دیوان سالاری اداری) شباهت دارد.

 به نظر می رسد چند ایراد اساسی در این روند قابل شناسایی است:

تشریفاتی بودن انتخاب‌ نمونه ها

اغلب انتخاب‌ها در چارچوب روابط اداری و سلسله‌مراتب سازمانی صورت می‌گیرد.
 به‌جای تمرکز بر قهرمانان واقعی دریا، کسانی انتخاب می‌شوند که بیشتر در قاب‌های رسمی و مدیریتی جا دارند.

 غیبت دریانوردان گمنام

کارکنان عملیاتی کشتی، لنج‌داران بومی، غواصان بندری و کارگران شریف اسکله‌ها کمتر در فهرست نمونه‌ها دیده می‌شوند. در حالی که بار اصلی اقتصاد دریایی بر دوش همین افراد است.

نبود معیارهای شفاف

هیچ‌گاه معیارهای دقیق انتخاب نمونه‌ها به‌طور عمومی منتشر نمی‌شود.
 جامعه دریانوردی و ارگان های دریایی حق دارند بداند ملاک انتخاب چه بوده است : 
ساعات خدمت؟ ایثار در شرایط بحرانی؟ نوآوری در عملیات بندری؟ یا صرفاً جایگاه اداری و روابط فردی؟

 فاصله با مردم

انتخاب نمونه‌ها در حلقه‌های بسته سازمانی انجام می‌شود.
 اما جامعه محلی، ساحل‌نشینان، صیادان، اتحادیه ها ، تعاونی‌های مردمی و دانشگاهیان دریایی نقشی در فرآیند انتخاب ندارند. در نتیجه، الگوسازی به‌جای فراگیر بودن، به امری محدود و کم‌اثر تقلیل یافته است.

 تکرار مکررات و بی‌اثر شدن پیام

هر سال فهرستی منتشر می‌شود، بی‌آنکه اثری در جامعه دریایی بر جای گذارد. چرا؟ چون نام‌های تکراری، افراد شناخته‌شده در ساختار اداری و *نبود روایت رسانه‌ای قوی*، پیام این انتخاب‌ها را بی‌اثر می‌سازد.

 تجربه جهانی در انتخاب نمونه‌های دریانوردی

در بسیاری از کشورها، به‌ویژه کشورهای اروپایی و آسیای جنوب‌شرقی، روز دریانوردی فرصتی برای برجسته‌سازی قهرمانان واقعی دریاست :

ملوانی که جان خود را برای نجات کشتی به خطر انداخته است.

مدیر بندری که با نوآوری در لجستیک، میلیون‌ها دلار صرفه‌جویی ایجاد کرده است.

"شیرزن" دریانوردی که موانع فرهنگی را شکسته و الگویی برای دیگران شده است.

در این کشورها انتخاب‌ها شفاف، رسانه‌ای و همراه با روایت‌های انسانی انجام می‌شود. 
بدین‌ترتیب نه‌تنها یک فرد تقدیر می‌شود، بلکه کل جامعه دریایی حس غرور و تعلق پیدا می‌کند و متاسفانه بازخورد آن در ایران به استناد رسانه های بی طرف، بار منفی داشته و دارد.

راهکارهای پیشنهادی

۱. شفاف‌سازی معیارها: 
 
۲. باید از پیش، ملاک‌های انتخاب نمونه‌ها به‌طور عمومی اعلام شود؛ مثل فداکاری در مأموریت، نوآوری علمی، تعهد اجتماعی یا کارنامه عملیاتی.

مشارکت جامعه دریایی:
 انتخاب‌ها نباید محدود به جلسات اداری باشد. انجمن‌های صنفی، اتحادیه‌های صیادی ، ملوانان و دانشگاه‌ها باید نقش داشته باشند.

تمرکز بر چهره‌های واقعی : لنج‌داران سنتی، صیادان و ماهیگیران مناطق کمتر توسعه یافته و محروم، مهندسان کشتی،آتش نشانان(آذر پادها) ، غواصان نجات و زنان دریانورد باید در صدر توجه قرار گیرند، نه صرفاً مدیران عالی‌رتبه.

روایت رسانه‌ای قدرتمند: 

معرفی نمونه‌ها باید با مستندهای راستی آزمایی شده ، گزارش و "داستان‌سرایی رسانه‌ای" همراه شود تا در ذهن جامعه بماند.

پرهیز از انتخاب‌های تکراری : 
باید نگاه تازه‌ای به جوانان، نخبگان گمنام، متخصصان بین رشته ای و پیشگامان فراموش شده محلی داشت تا پیام الگوسازی واقعاً اثرگذار شود.

 نتیجه‌گیری با تاکید بر گوش شنوا

سازمان بنادر و دریانوردی و سایر ارگان های دریایی اگر بخواهند روز جهانی دریانوردی را از یک مراسم فرمایشی به یک رخداد ملی ارتقاء دهد، *چاره‌ای جز بازنگری در فرآیند انتخاب نمونه‌ها* ندارند.

دریانوردی ایران در شرایطی استراتژیک قرار دارد: 
 تحریم‌ها، رقابت‌های منطقه‌ای، نیاز به صادرات و واردات پایدار و بهره‌برداری از ظرفیت‌های شمال ، جنوب و جزایر. در چنین وضعیتی، انتخاب‌های صوری و نمایشی نه‌تنها انگیزه‌ای ایجاد نمی‌کند، بلکه فاصله میان بدنه عملیاتی و مدیریت سازمان را عمیق‌تر می‌سازد.

بیشتر بخوانید:

مصاحبه اختصاصی «فاخته» با "علیرضا کیهان پور" پژوهشگر و تاریخ نگار معاصر بخش کشاورزی ایران: «تاریخ یک زیربخش به روایت ارباب حلقه‌ها؛ نقد جلد نخست تاریخ شفاهی تکثیر و پرورش آبزیان»

اگر بناست «نمونه برتر» معرفی شود، باید کسی باشد که وقتی نامش شنیده می‌شود، بدنه دریانوردی ایران با افتخار سر بلند کند و بگوید :
 این نماینده واقعی ماست.

جمع‌بندی

روز جهانی دریانوردی فرصتی است برای بازاندیشی در جایگاه سازمان بنادر و دریانوردی. معرفی نمونه‌ها باید از یک حرکت شعاری به یک فرآیند شفاف، مردمی و اثرگذار بدل شود.

انتخاب‌های امروز سازمان فوق ، بیش از هر چیز نیازمند اصلاح، شفافیت و جسارت است؛ جسارت در معرفی قهرمانان واقعی و مردمی، نه صرفاً مدیران تکراری. تنها در این صورت است که بنادر ایران می‌توانند به الگویی شایسته در منطقه بدل شوند و گرنه "کهنسالان پشت میز نویس" که فقط هنر و کارشان ترجمه متونی است که با هزینه های دولتی در عصر فناوری های نوین ،رایانه ها ، متاورس، AI, اپلیکیشن های توفنده و ... فقط به بایگانی های راکد تحویل می دهند و هرگز در رسانه های بَرخط و غیر بَرخط انعکاسی ندارد  که اهالی رسانه  برخی نمونه های مرتبط را انتخاب کنند فقط شوآف و ویترین نمایشی است و گرنه  دریا "مرد" می‌خواهد و "شیرزن" دریانورد که در نبرد با امواج کوبنده ساحل و دلهره های شبانه و تایتانیک وار به نبرد با طوفان  سهمناک، دیگران را به ساحل امن رهنمون  نمایند و نه "پشت میزنشینان کهنسال که در ویترین و آکواریوم" و بر اساس روابط ویژه و خاص دست و پا می زنند!./772

                  علیرضا کیهان‌پور

# منهای دامپزشکی