«تاریخ یک زیربخش به روایت ارباب حلقه‌ها؛ نقد جلد نخست تاریخ شفاهی تکثیر و پرورش آبزیان»

فاخته‌- جناب آقای کیهان‌پور، جلد نخست کتاب «تاریخ شفاهی تکثیر و پرورش آبزیان ایران» در سال انتشار خود مورد مطالعه قرار گرفت، اما با وجود انتشار این کتاب در محیط مجازی و بَرخط، بسیاری از منتقدان و کارشناسان می‌گویند که کتاب یک‌سویه و محدود است. نظر شما چیست؟

کیهان‌پور: بله، این کتاب یک تجربه قابل توجه در ثبت تاریخ زیربخش کشاورزی است که توسط یک NGO یا سازمان مردم نهاد تهیه شده ، اما واقعیت این است که جلد نخست، از نگاه من، بیشتر یک روایت خصوصی و محدود از حلقه‌ای مشخص است تا تاریخ واقعی و مستند یک زیربخش حیاتی  تا حدودی ارباب به بسیاری رعیت های خارج از حلقه کم لطفی نموده است به طوری که خیلی از آنان در قید حیات این دنیا نیستند که از حق الهی خود دفاع کنند و برخی دیگر نیز سهوی و یا عمدی در مصاحبه های افرا   حذف شده اند.

سال انتشار کتاب ، ۱۴۰۲ بود و از همان ابتدا مشخص شد که تمرکز اصلی نویسنده بر مصاحبه با حلقه‌ای محدود از برخی مدیران و کارشناسان است، نه بر تنوع دیدگاه‌ها و حضور همه پیشگامان واقعی.

این کتاب در ظاهر تلاش کرده تاریخ شفاهی باشد، اما در عمل، یک‌سویه‌نگری و خودستایی آشکار غالب است.

 اهمیت نقد جلد نخست

کیهان‌پور: ثبت تاریخ زیربخش کشاورزی، به ویژه در حوزه تولیدی گوشت سفید و زیرشاخه‌های کشاورزی، نیازمند ملاحظات علمی، رسانه‌ای و مدیریتی دقیق است.

وقتی کتابی با عنوان تاریخ شفاهی منتشر می‌شود، انتظار داریم که روایت‌ها جامع، مستند و متوازن باشند. متأسفانه در جلد نخست کتاب فوق این انتظار برآورده نشده است، و حلقه‌های محدود مدیریتی تصویر اصلی را مصادره کرده‌اند.

 روش‌شناسی انتخاب مصاحبه‌شوندگان

فاخته‌-آقای کیهان‌پور، می‌توانید دقیق‌تر درباره انتخاب مصاحبه‌شوندگان توضیح دهید؟

کیهان‌پور: بله. مصاحبه‌شوندگان اصلی کتاب شامل برخی افراد  هستند که حداقل بین حدود ۴۰ تا ۴۵ سال در این صنعت همیشه در رده های بالای کاری همواره‌ در یک شعاع کاری بوده اند، یعنی همه عضو همان حلقه محدود مدیریتی. نکات قابل توجه:

تنوع دیدگاه‌ها حذف شده است: دهها مدیر و کارشناس میدانی که نقش کلیدی در توسعه زیربخش کشاورزی داشتند، حذف شده‌اند.

تمرکز بر خاطرات شخصی و خودستایی: بسیاری از صفحات کتاب صرف توضیح فعالیت‌ها و دستاوردهای همین حلقه محدود شده است.

تقدیرهای گزینشی: کتاب صفحات زیادی را به قدردانی از افراد خاص اختصاص داده، در حالی که دیگر پیشگامان واقعی، به عمد یا سهواً حذف شده‌اند.

پیامد:
این انتخاب محدود باعث می‌شود خواننده تصور کند که تمام توسعه زیربخش تنها نتیجه تلاش این حلقه بوده است و دستاوردهای جمعی نادیده گرفته شود.

 خودستایی و خاطره‌نویسی شخصی

کیهان‌پور: صفحات متعددی از کتاب به خاطرات شخصی برخی مصاحبه شوندگان اختصاص یافته است.

حتی به موضوعاتی مثل قهر کردن و خروج "دکتر م. م. ش" از زیربخش اشاره شده، بدون آنکه ظرفیت فرد مصاحبه‌شونده یا منابع دیگر بررسی شود و صرفا کوبیدن و عقده گشایی شخصی بوده است که اتفاقا  این هجمه به یکی از افراد صاحب سَبک و از متخصصان با ویژگی دیسپلین جهادی ، صاحب نظر و عضو هیات مدیره  شرکت سهامی پیشین بوده که چندان از دیدگاه مخاطبان پسندیده نیست.

این رویکرد باعث می‌شود که تصویر واقعی تاریخ مختل شود و ذهنیت مخاطب تحریف شود.

 پیامدهای یک‌سویه‌نگری

کاهش ارزش علمی و تاریخی کتاب: وقتی روایت‌ها ناقص و محدود هستند، کتاب نمی‌تواند منبع مستند برای پژوهشگران و تصمیم‌گیرندگان باشد.

ایجاد ذهنیت اشتباه برای نسل آینده: نسل بعدی با مطالعه کتاب تصور خواهد کرد که توسعه زیربخش تنها محصول تلاش حلقه محدود مدیریتی بوده است.

مسدود شدن مسیر یادگیری: وقتی روایت‌ها ناقص و تحریف‌شده هستند، درس‌های تاریخی برای تصمیمات آینده از بین می‌رود و تکرار همان اشتباهات حتمی خواهد شد.

باد به طرف پرچم  همه  می وزد نه برخی افراد

جلد نخست کتاب تاریخ شفاهی فوق نمونه‌ای است از  این که چگونه حلقه‌های بسته مدیریتی می‌توانند حافظه تاریخی یک زیربخش مهم کشاورزی را مختل کنند. تنها با بازنگری در روش انتخاب مصاحبه‌شوندگان و توجه به همه پیشگامان، می‌توان ارزش واقعی تاریخ شفاهی را بازگرداند.

مثال‌های مصداقی حلقه‌های بسته و خودستایی فردی

«وقتی حلقه‌ها تاریخ را می‌بلعند: مصداق‌های روشن یک‌سویه‌نگری»

فاخته‌- آقای کیهان‌پور، لطفاً مصادیق واقعی این یک‌سویه‌نگری و تحریف‌ها را توضیح دهید.

کیهان‌پور: بله، جلد نخست کتاب تاریخ شفاه  سرشار از نمونه‌های روشن است:

تقدیر و تشکرهای انتخابی :

صفحات کتاب عمدتاً به قدردانی از افراد خاص اختصاص یافته است.

این کار باعث می‌شود خواننده تصور کند توسعه زیربخش کشاورزی صرفاً حاصل تلاش این حلقه‌ها بوده است، در حالی که ده‌ها پیشگام واقعی از متن حذف شده‌اند.

انتخاب مصاحبه‌شوندگان محدود : برخی  افراد عضو حلقه محدود مدیریتی هستند.

ده‌ها مدیر و کارشناس میدانی که نقش کلیدی داشتند، حذف شده‌اند.

این انتخاب محدود، یک روایت ناقص و تحریف‌شده از تاریخ ارائه می‌دهد.

خودستایی آشکار و خاطره‌نویسی شخصی:
 یکی ازمصاحبه  شوندگان صفحات زیادی را به فعالیت‌های خود اختصاص داده و حتی به موضوع خروج  وقهر  "م.م.ش" اشاره کرده، بدون آنکه ظرفیت فرد یا منابع دیگر بررسی شود.

این نوع روایت‌ها بیشتر شبیه خاطره‌نویسی شخصی و عقده‌گشایی است تا تاریخ شفاهی مستند.

تحریف تاریخ و فراموش کردن سهوی یا عندی افراد کلیدی :

مصاحبه‌ یکی از افراد بخش عمده‌ای از پیشرفت‌های واقعی و دستاوردهای جمعی را حذف یا کم‌رنگ کرده‌ است.

خواننده تصور ناقص و غلطی از روند توسعه زیربخش کشاورزی پیدا می‌کند.

تحلیل پیامدها

کاهش ارزش تاریخی کتاب:

حذف پیشگامان واقعی باعث می‌شود کتاب دیگر منبع مستند و علمی برای پژوهشگران و تصمیم‌گیران نباشد.

ایجاد ذهنیت اشتباه برای آیندگان:

نسل بعدی با مطالعه اثر، تصور خواهد کرد که توسعه زیربخش تنها نتیجه تلاش حلقه محدود مدیریتی بوده است.

مسدود شدن مسیر یادگیری و الگوسازی:

وقتی روایت‌ها ناقص و تحریف‌شده هستند، درس‌های تاریخی برای تصمیمات آینده از بین می‌رود.

جلد نخست کتاب تاریخ شفاهی فوق نمونه‌ای روشن است از اینکه چگونه حلقه‌های بسته مدیریتی و خودستایی فردی می‌توانند حافظه تاریخی یک زیربخش مهم کشاورزی را مختل کنند.

تحلیل اقتصادی و مدیریتی زیربخش و پیامدهای بلندمدت تحریف تاریخ

«هزینه تحریف تاریخ: پیامدهای اقتصادی و مدیریتی یک‌سویه‌نگری»

فاخته‌- آقای کیهان‌پور، اگر بخواهیم پیامدهای یک‌سویه‌نگری و تحریف تاریخ را از منظر اقتصادی و مدیریتی بررسی کنیم، چه نکاتی وجود دارد؟

کیهان‌پور: بله، وقتی تاریخ زیربخش کشاورزی یا تولیدی گوشت سفید با یک‌سویه‌نگری و خودستایی فردی روایت می‌شود، پیامدهای مشخص اقتصادی و مدیریتی ایجاد می‌شود:

۱. پیامدهای اقتصادی

کاهش بهره‌وری واقعی زیربخش:

پروژه‌ها و فعالیت‌های جمعی که در واقع موفقیت‌آمیز بودند، در متن کتاب حذف یا کم‌رنگ شده‌اند.

این امر باعث می‌شود که مدیران و تصمیم‌گیرندگان آینده تجارب موفق گذشته را نادیده بگیرند و دوباره مسیرهای آزمون و خطا را طی کنند.

انباشت منابع و توزیع ناعادلانه:

حلقه‌های بسته مدیریتی، منابع مالی و امکانات زیربخش را بین خود تقسیم می‌کنند.

این وضعیت باعث می‌شود سرمایه‌های واقعی زیربخش بهینه استفاده نشوند و برخی پروژه‌ها به دلایل غیرتخصصی و سیاسی متوقف شوند.

تحمیل هزینه‌های اضافی به دولت و جامعه:

تکرار اشتباهات گذشته به دلیل عدم دسترسی به داده‌ها و تجربیات واقعی، موجب افزایش هزینه‌های عملیاتی و مدیریتی می‌شود.

۲. پیامدهای مدیریتی

تصویر غلط از عملکرد سازمانی:

خواننده تصور می‌کند تمام موفقیت‌ها نتیجه تلاش حلقه محدود مدیریتی بوده است، در حالی که واقعیت کاملاً متفاوت است.

این باعث می‌شود نسل آینده مدیران، با ذهنیت اشتباه برنامه‌ریزی کنند.

مسدود شدن مسیر یادگیری سازمانی:

وقتی خاطرات و تجربیات واقعی حذف یا تحریف می‌شوند، درس‌های ارزشمند برای تصمیمات مدیریتی آینده از بین می‌رود.

تشویق رفتارهای مشابه:

افراد تازه‌وارد در زیربخش، مشاهده می‌کنند که خودستایی و حلقه‌بازی موفق است و انگیزه‌ای برای رعایت انصاف و ثبت واقعیت‌های تاریخی نخواهند داشت.

۳. پیامدهای بلندمدت تحریف تاریخ

کاهش سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی:

وقتی تاریخ واقعی مخدوش می‌شود، کارکنان و کارشناسان زیربخش احساس می‌کنند تلاش‌هایشان نادیده گرفته شده و اعتماد عمومی به مدیریت کاهش می‌یابد.

تضعیف سواد تاریخی و رسانه‌ای:

نسل بعدی پژوهشگران، با مطالعه چنین متونی، تصور ناقص از واقعیت‌های زیربخش پیدا می‌کنند.

تکرار اشتباهات تاریخی:

عدم ثبت دقیق تجارب موفق و شکست‌ها، موجب تکرار همان مشکلات و ناکارآمدی‌ها در آینده می‌شود.

۴. جمع‌بندی بخش سوم

تحریف تاریخ در جلد نخست کتاب تاریخ شفاهی س.ش.ا، پیامدهای گسترده اقتصادی، مدیریتی و اجتماعی به همراه دارد. حلقه‌های بسته مدیریتی و یک‌سویه‌نگری، نه تنها تصویر واقعی زیربخش را مخدوش کرده‌اند، بلکه مسیر توسعه آینده را نیز به خطر  خواهد انداخت.

 توصیه‌های اصلاحی

«بازگرداندن ارزش تاریخی زیربخش : راهکارها و اصلاح مسیر»

کیهان‌پور: جلد نخست کتاب تاریخ شفاهی ، اگرچه تلاش کرده تاریخ زیربخش کشاورزی (به ویژه تولید گوشت سفید و زیربخش‌های مرتبط کشاورزی) را ثبت کند، اما یک‌سویه‌نگری، حلقه‌بازی و خودستایی فردی باعث شده است که ارزش واقعی حافظه تاریخی از دست برود. در این بخش، جمع‌بندی نهایی و توصیه‌های اصلاحی در ادامه ارائه شده است  البته اگر گوش شنوایی وجود داشته باشد.
 
بازبینی روش‌شناسی

گسترش دامنه مصاحبه‌شوندگان:

لازم است همه پیشگامان، کارشناسان میدانی و متخصصان گمنام و واقعی زیربخش در کتاب حضور داشته باشند، نه فقط برخی  افراد  عضو حلقه محدود مدیریتی خاص.

این امر باعث می‌شود تصویر جامع و واقعی توسعه زیربخش ارائه شود.

بازنگری روایت‌ها و تحلیل‌ها:

خاطرات شخصی باید با بررسی منابع دیگر و اعتبارسنجی مستقل همراه باشد.

روایت‌های تحریف‌شده و خودستایانه باید با نقد علمی و تاریخی اصلاح شوند.

 شفاف‌سازی و عدالت در ثبت تاریخ

کیهان پور: تقدیر و تشکرهای گزینشی باید منصفانه و جامع باشد، تا تلاش تمام افراد مورد توجه قرار گیرد.

افراد کلیدی که فراموش شده‌اند، باید با دقت و رعایت حقوق شخصی درج شوند تا عدالت تاریخی برقرار شود.
کیهان پور: تقویت سواد تاریخی و رسانه‌ای

مطالعه و مقایسه با "کتاب تاریخ شفاهی سازمان برنامه و بودجه کشور" که حتی منتقدین هم در آن گفتگو کرده اند! می‌تواند به نویسندگان و خوانندگان کمک کند تا استفاده از تجارب گرانسنگ دیگران و ثبت دقیق خاطرات تاریخی را یاد بگیرند که اگر سواد رسانه ای نداریم حداقل  کتاب های  دیگران  را "بخوانیم و بخوانیم و بخوانیم". 

این اقدام باعث می‌شود نسل آینده پژوهشگران و مدیران، با ذهنیت واقع‌بینانه و داده‌محور تصمیم‌گیری کنند.

بازگرداندن اعتماد عمومی
کیهان پور : شفافیت و انصاف در ثبت تاریخ زیربخش، باعث افزایش اعتماد کارکنان، کارشناسان و جامعه می‌شود.

این اعتماد برای توسعه پایدار زیربخش حیاتی است و می‌تواند مسیر رشد آینده را هموار کند.

توصیه نهایی 

کیهان پور: بازبینی مصاحبه‌ها و متن کتاب توسط تیمی مستقل و حرفه‌ای.

اضافه کردن تمام پیشگامان واقعی و تجربیات میدانی که در جلد نخست فعلا به طور شاید سهوی و و یا به طور عمدی حذف شده‌اند.

تدوین نسخه اصلاح‌شده با تاکید بر روایت جامع، علمی، رسانه‌ای و منصفانه.

ایجاد هشدار برای نسل آینده: تنها ثبت دقیق تاریخ و تجارب واقعی، می‌تواند از تکرار اشتباهات جلوگیری کند.

سخن پایانی اما ادامه دار..

کیهان پور: جلد نخست کتاب تاریخ شفاهی فوق نشان می‌دهد که چگونه  برخی حلقه‌های بسته مدیریتی، خودستایی فردی و تحریف تاریخ می‌توانند حافظه جمعی یک زیربخش مهم کشاورزی را مختل کنند.
با بازنگری دقیق، اصلاح روش‌ها، افزودن تمامی پیشگامان و ثبت تجربیات واقعی، می‌توان ارزش تاریخی و مدیریتی زیربخش را بازگرداند و برای تصمیم‌گیری‌های آینده نسل‌های بعدی، یک منبع معتبر و مستند فراهم کرد.

فاخته‌- جناب آقای کیهان پور با تشکر از وقت ارزشمندی که در اختیار ما گذاشتید بدینوسیله از سعه صدر و پاسخگویی شفاف جنابعالی نیز سپاسگزاریم .

کیهان پور: انجام وظیفه به منشور رسانه ای بود و بنده نیز به سهم خود از رسانه تخصصی "فاخته و خبرنگار محترم" سپاسمندم.