اقتصاد "تروفه و تاکسیدرمی" ؛ زخم‌نگاره‌های طبیعت در ویترین افتخار

اقتصاد "تروفه و تاکسیدرمی" ؛ زخم‌نگاره‌های طبیعت در ویترین افتخار

گزارش تحلیلی از یک اقتصاد نمادینِ مرگبار

فاخته- حیوانات شکاری، دیگر نه برای خوراک یا دفاع از زندگی، بلکه برای قاب گرفتن افتخار کُشته می‌شوند. آن‌چه پشت این صحنه می‌گذرد، فراتر از یک شکار است؛ ما با پدیده‌ای به‌نام "اقتصاد تروفه و بازوی نمادین آن تاکسیدرمی" نمایشی مواجه‌ایم؛ سیستمی که طبیعت را در زرورقِ  پرستیژ به بازار مرگ می‌فرستد.

چیستی اقتصاد تروفه

«تروفه» در زبان انگلیسی به معنای «غنیمت» یا «نماد پیروزی» است. در فرهنگ شکار، به بخشی از بدن حیوانات (شاخ، پوست، سر، دندان...) گفته می‌شود که شکارچی برای نمایش پیروزی‌اش حفظ می‌کند.
اقتصاد تروفه نوعی اقتصاد نمادین است که در آن :

ارزش اشیاء یا موجودات، نه به کارکرد آن‌ها بلکه به نایابی، نمایش‌پذیری و نماد منزلت بودن آن‌ها وابسته است.

حیوانات نایاب، پرخطر، یا کمیاب، به‌عنوان «مدال‌های زنده» مورد تقاضا قرار می‌گیرند.

با پرداخت پول، می‌توان اعتبار خرید؛ حتی اگر به قیمت نابودی یک گونه باشد.

تاکسیدرمی؛ فناوری تثبیت افتخار

تاکسیدرمی یا فن خشکاندن و قالب‌گیری بدن حیوانات، ریشه‌ای علمی دارد و در گذشته ابزاری برای شناخت زیست‌شناسی و آموزش در موزه‌ها بود. اما امروز، در خدمت اقتصاد تروفه، به بازوی فرهنگی مرگ طبیعت تبدیل شده است.

تاکسیدرمی‌های امروزی اغلب از شکار تروفه‌ای نشئت می‌گیرند؛

با ظرافتی خاص برای نمایش در ویلاها، شکارگاه‌ها یا موزه‌های خصوصی آماده می‌شوند؛

حکم «گواهی پرستیژ» و «اعتبار دروغین» را برای صاحبان خود دارند؛

و در مواردی حتی به بازار سیاه قاچاق حیات‌وحش متصل می‌شوند.

آمارهای نگران‌کننده جهانی

شاخص آمار ارزش بازار جهانی

 تاکسیدرمی حدود ۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳
حیوانات شکار شده برای تروفه در آفریقا (۲۰۲۲)بیش از ۱۲۰ هزار رأس 
کشورهایی با بیشترین تقاضای تاکسیدرمی تروفه‌ای آمریکا، امارات، روسیه، فرانسه چین 
 تعداد گونه‌های در خطر انقراض با تهدید شکار تروفه‌ای بیش از ۸۰۰ گونه طبق گزارش IUCN 

 عوامل تقویت اقتصاد تروفه ای:

عامل وقیح ثروت‌های نوظهور 

تقاضای طبقات جدید ثروتمند برای مصرف نمایشی 
 ویترین شبکه‌های اجتماعی
 بازنشر تصاویر شکار و تاکسیدرمی به‌عنوان مدال افتخار

فقدان جرم‌انگاری بین‌المللی

 شفاف نبودن سازوکارهای هماهنگ جهانی برای ممنوعیت شکار تروفه‌ای

 روایت‌سازی کاذب از نقش حفاظتی شکاربرخی لابی‌های شکار، آن را «ابزار تأمین مالی حفاظت از حیات‌وحش» می‌نامند 

 پیامدهای چندلایه تاکسیدرمی تروفه‌ای

تخریب اکولوژیک

شکار نرهای مسن و مسلط، زنجیره ژنتیکی گله را مختل می‌کند.

کاهش ناگهانی جمعیت‌های حساس موجب به‌هم‌ریختگی اکوسیستم می‌شود.

تقویت بازار سیاه قاچاق حیات‌وحش

تقاضا برای تاکسیدرمی حیوانات کمیاب، سودآوری قاچاق را بالا می‌برد.

برخی گونه‌ها مانند ببر سفید، کرگدن سیاه و گوزن ایرانی قربانی این بازار هستند.

 خشونت فرهنگی و زیبایی‌شناسی کاذب

تقدیس خشونت با زیبایی هنری تاکسیدرمی، مرزهای اخلاقی را از بین می‌برد.

آموزش ضمنی به کودکان و بازدیدکنندگان «مرگ زیباست اگر باشکوه کشته شود».

تهدید برای کشورهای مبدأ

در کشورهای آفریقایی، آسیای مرکزی و آمریکای لاتین، ذخایر ژنتیکی بومی برای خوشایند میلیاردرهای خارجی قربانی می‌شود.

جایگاه ایران در این چرخه؟

ایران نیز از آسیب‌های این اقتصاد در امان نیست:

تاکسیدرمی غیراخلاقی و شکار غیرقانونی در برخی اقشار ثروتمند رواج دارد.

بازارهای قاچاق پوست، شاخ، پرندگان شکاری و حیوانات زینتی هنوز فعال است.

نبود آموزش عمومی درباره اخلاق حیات‌وحش، موجب بی‌تفاوتی جمعی شده است.

برخی موزه‌های خصوصی یا شکارگاه‌ها، تاکسیدرمی را با افتخار به نمایش می‌گذارند.

 پیشنهادهای سیاستی و فرهنگی

حوزه راهکارقانون‌گذاری
 
ممنوعیت کامل تاکسیدرمی تروفه‌ای برای گونه‌های بومی و درمعرض خطر

آموزش و فرهنگ‌سازی 

افزودن محتوای زیست‌اخلاقی در مدارس و موزه‌های عمومی 
رسانه و هنر مستندسازی از زندگی جانوران پیش از شکار
روایت مرگ‌های بی‌معنا
اقتصاد جایگزین توسعه گردشگری مبتنی بر مشاهده زنده حیات‌وحش (اکوتوریسم) 

فناوری استفاده از ربات‌ها و چاپ سه‌ بُعدی برای جایگزینی تاکسیدرمی در نمایشگاه‌ها ، مدارس و دانشگاه ها

اقتصاد تروفه، اقتصاد مرگ در لباس قدرت است و تاکسیدرمی، آیینه‌ای‌ست که مرگ را در قاب افتخار به ما بازمی‌گرداند. در جهانی که انسان بیش از آن‌که حیات را تجربه کند، آن را به نمایش می‌گذارد، باید پرسید: آیا هیچ زیبایی‌ای، ارزش مرگ یک زندگی را دارد؟

اگر به جای قاب گرفتن سر یک شیر، زندگی او را به قاب ذهن کودکان ببریم، شاید شرافت انسانی نیز دوباره بیدار شود./۷۱۵

               علیرضا کیهان‌پور 

منابع :

Veblen, Thorstein. The Theory of the Leisure Class (1899)

UNEP (2022). Wildlife Trade and Biodiversity Report

IUCN Red List Database (2024)

مقاله‌ها و گزارش‌های جهانی مرتبط با Trophy Hunting Ban و Ethical Taxidermy
برخی گزارشات کنوانسیون بین المللی سایتس

■ «اقتصاد تروفه» (Trophy Economy) یا «اقتصاد افتخارطلبانه» مفهومی است که بیشتر در جامعه‌شناسی، اقتصاد رفتاری و بوم‌شناسی انسانی استفاده می‌شود و به الگوهای مصرفی، شکار، گردآوری یا حتی نمایش عمومی کالاها و موجودات خاص برای کسب پرستیژ، اعتبار یا افتخار اجتماعی اشاره دارد.

اقتصاد تروفه، سیستمی است که در آن ارزش اقتصادی و اجتماعی یک شیء، موجود زنده یا فعالیت، نه بر اساس کارکرد واقعی یا نیاز زیستی، بلکه بر پایه قدرت نمادین آن در نشان دادن منزلت، قدرت، توانایی یا تمایز فرد تعیین می‌شود.

جلوه‌های مختلف اقتصاد تروفه

شکار تروفه‌ای (Trophy Hunting) :

شکار حیوانات کمیاب یا بزرگ صرفاً برای به‌نمایش‌گذاشتن سر، شاخ، پوست یا دیگر اجزای بدن آن‌ها.

اغلب موجب تهدید انقراض گونه‌ها و ناهنجاری‌های زیست‌محیطی می‌شود.

نمونه: شکار شیر، فیل، کرگدن یا بز کوهی و نصب آن‌ها در خانه یا موزه خصوصی.

مصرف تروفه‌ای

خرید خودروهای لوکس، جواهرات خاص، یا حیوانات خانگی عجیب (مثل میمون، ببر) برای خودنمایی.

این نوع مصرف کارکرد نمادین دارد، نه کاربردی.

نمایش ثروت، تحصیلات یا سفرهای خاص در شبکه‌های اجتماعی

اغلب کاربران این کار را برای جلب توجه یا کسب جایگاه اجتماعی انجام می‌دهند.

گردآوری تروفه‌های فرهنگی یا هنری

تصاحب آثار هنری نادر یا اشیای فرهنگی خاص توسط نهادها یا افراد برای فخر فروشی.