کانگورو ؛ "حقیقت" یک "نام" یا "افسانه‌ای" جهانی؟

 یک واژه چگونه تاریخ می‌سازد؟

فاخته- زبان تنها وسیله ارتباط نیست؛ زبان، میدان نبرد فرهنگی و تاریخی است.
 ماجرای نام  "کانگورو*" نمونه‌ای نادر است که نشان می‌دهد چگونه یک واژه محلی می‌تواند از دل یک قبیله کوچک بیرون بیاید، وارد یادداشت‌های "کاپیتان جیمز کوک" شود و به نمادی جهانی تبدیل شود.

افسانه‌ای مشهور هم شکل گرفت :
 وقتی اروپایی‌ها از بومیان درباره حیوانی عجیب پرسیدند، آن‌ها گفتند: «نمی‌فهمم»، و اروپایی‌ها همین را نام حیوان دانستند. پژوهش‌های زبان‌شناسی این را رد کرده‌اند، اما افسانه ماندگار شد و ذهن جهانیان را تسخیر کرد.

این یادداشت با رویکردی رسانه‌ای و تاریخی خیلی روان به عمق ماجرا می‌پردازد : 
چرا یک واژه این‌چنین قدرت گرفت؟ چرا افسانه‌ها از حقیقت ماندگارتر می‌شوند؟ و زبان چه نقشی در استعمار، هویت و سوءتفاهم‌های تاریخی دارد؟

دیدار نخستین ؛ لحظه‌ای که تاریخ تغییر کرد

سال ۱۷۷۰ میلادی، کشتی "Endeavour" به فرماندهی "کاپیتان جیمز کوک" در سواحل شمال‌شرقی استرالیا لنگر انداخت. این سفر "نکته و نقطه عطفی" در برخورد اروپا با قاره‌ای ناشناخته بود.

در میان جنگل‌های ناشناخته، موجودی با پاهای عقبی قوی و دُمی ضخیم نظر آن‌ها را جلب کرد. هیچ معادل شناخته‌شده‌ای در ذهن اروپایی‌ها وجود نداشت و همین تفاوت نقطه آغاز نام‌گذاری شد.

بومیان قبیله "Guugu Yimithirr" واژه "gangurru" را برای این حیوان به کار می‌بردند. این واژه در یادداشت‌های "بنکس" ثبت شد و بعدها در گزارش "کوک" نیز آمد. از آن پس، واژه "kangaroo" وارد زبان انگلیسی شد.

"افسانه‌ای" که از "حقیقت" پیشی گرفت

مدتی بعد، "افسانه‌ای" پخش شد که بومیان وقتی پرسش انگلیسی‌ها را نشنیدند گفتند «kan-ga-roo» یعنی «نمی‌فهمم شما چه می‌گویید؟.» پژوهش‌های زبان‌شناسی نشان داد این افسانه نادرست است.

اما چرا افسانه ماندگارتر شد ؟ چون بازتابی از شکاف فرهنگی و استعمار بود. مردم دوست داشتند باور کنند نخستین تماس دو جهان با سوءتفاهم خنده‌دار و تراژیک همراه بوده است.

 استعمار ، زبان و قدرت نام‌گذاری

زبان همیشه با قدرت گره خورده است. استعمارگران حق نام‌گذاری را از آن خود می‌دانستند. صدها زبان بومی استرالیا نابود شد، اما واژه "kangaroo" از دل این برخورد جان سالم به در برد.

ثبت این واژه در متون اروپایی، محصول کنجکاوی علمی و قدرت مستندسازی بود. زبان، ابزار خلق جهان تازه است.

جهانی شدن یک واژه

واژه "kangaroo" سریع از اصطلاح محلی به نماد جهانی بدل شد. جذابیت آن در این بود که به ترجمه نیاز نداشت؛ خودِ کلمه حامل تازگی و شگفتی بود.

همانند واژه‌هایی مثل «چای» یا «کاکائو» و <<kangaroo >> وارد زبان‌های مختلف شد و نشان داد زبان می‌تواند در چرخه جهانی‌سازی عمل کند.

 "افسانه" به‌عنوان "حقیقت" دوم

علیرغم نادرستی افسانه، هنوز در کتاب‌ها و مستندها بازگو می‌شود. افسانه ساده‌تر و به‌یادماندنی‌تر است و با احساسات کار می‌کند، نه با اسناد خشک.

این افسانه بازتاب وضعیت استعمار، سوءتفاهم و خنده تلخ است که از دل تاریخ بیرون می‌آید.

"کانگورو" به‌عنوان "استعاره"

"کانگورو" امروز استعاره‌ای فرهنگی است:

نماد سوءبرداشت تاریخی میان فرهنگ‌ها

یادآور بقای واژه بومی

شاهدی بر این که افسانه‌ها قدرتمندتر از حقیقت‌اند.

"کانگورو" یک "شاهکار" بی بدیل "جهان جاودان خلقت الهی" ؛ از گونه های نادر کیسه داران با قدمت بیش از هفتاد. میلیون سال(مطالعات دیرینه شناسی) بحث اش بیشتر از یک موجود زنده است؛ یک «نشانه» است که نشان می‌دهد زبان چگونه جهان را شکل می‌دهد.

فلسفه زبان و حقیقت کانگورو

فیلسوفانی مانند "ویتگنشتاین" می‌گویند: «حدود زبان من، حدود جهان من است.» برای اروپایی‌ها، پیش از ثبت واژه، چنین حیوانی اصلاً وجود نداشت. ثبت واژه، خلق جهان تازه‌ای بود.

"فوکو" می‌گوید زبان ابزار قدرت است؛ استعمارگران با نوشتن، نام‌گذاری و طبقه‌بندی، جهان را تحت سیطره خویش قرار می‌دهند. حتی یک واژه کوچک می‌تواند نشانه سلطه باشد.

جهان معاصر و کانگورو

امروزه کودکان سراسر جهان با واژه «کانگورو» آشنا می‌شوند، اما کمتر کسی می‌داند پشت این واژه تاریخ استعمار، حذف زبان‌های بومی و افسانه رسانه‌ای نهفته است.

واژه‌ها زندگی ما را می‌سازند ، حتی بدون شناخت ریشه‌ها.

 زبان، استعمار و اسطوره

ماجرای "کانگورو" نشان می‌دهد زبان میدان نبرد قدرت و روایت است. افسانه «نمی‌فهمم» حقیقت فرهنگی را عریان می‌کند : 
استعمار، سوءتفاهم و افسانه بخشی از شکل‌گیری جهان مدرن‌اند.

"کانگورو" به ما می‌آموزد هر واژه‌ای حامل تاریخ است. نابودی زبان‌ها، نابودی جهان‌هاست و گاهی یک واژه تنها میراث باقی‌مانده فرهنگی فراموش‌شده است./ ۷۴۳

                 علیرضا کیهان‌پور 

* ویژگی‌های کانگورو:

گونه‌ها و اندازه‌ها : بزرگ‌ترین کانگوروها تا ۲ متر قد دارند و وزنشان به ۹۰ کیلوگرم می‌رسد؛ والابی‌ها کوچک‌ترند.

 زیستگاه طبیعی : از مناطق باز بیابانی تا جنگل‌های کم‌درخت استرالیا، ترجیحاً خاک‌های خشک و نیمه‌خشک.

نحوه حرکت : پرش‌های بلند با پاهای عقبی، تا ۹ متر و سرعت حدود ۶۵ کیلومتر در ساعت.

 دُم و تعادل : دم برای تعادل، نشستن و دفاع استفاده می‌شود.

 زندگی اجتماعی : گروه‌های به نام mob، از چند نفر تا ده‌ها حیوان، امنیت و تعامل اجتماعی فراهم می‌کنند.

 رژیم غذایی : گیاه‌خوار، عمدتاً چمن و برگ‌های جوان، توانایی هضم گیاهان خشک.

 تولیدمثل : ماده‌ها دارای کیسه مخصوص برای رشد بچه کانگورو پس از تولد نارس.

 توانایی بقا : زندگی در شرایط سخت خشکی و کم‌آبی، فعالیت شبانه و استراحت روزانه.

 ارتباط با انسان : گاهی وارد شهرها و جاده‌ها می‌شوند؛ محدودیت‌های حفاظتی وجود دارد.

جایگاه فرهنگی : نماد استرالیا در لوگوها، ورزش به ویژه فوتبال و یادگاری‌ها و شناخته‌شده‌ترین حیوان جهان.
صادرات : پوست به میزان بالا برای تولید کفش و کیف‌ ، گوشت بسیار محدود با پروتئین نسبتا محدود با مزه تقریبا شیرین(طبق منابع خارجی) و با الزامات حفاظتی دولتی در راستای صادرات بسیار  محدود.

منبع بررسی شده:

Cook, James. The Journals of Captain James Cook on his Voyages of Discovery. London: Hakluyt Society, 1955.*