هوشمندسازی دامپزشکی؛ شرط لازم برای امنیت زیستی پایدار کشور

فاخته- در سال‌های اخیر، صنعت دام و طیور ایران با موجی از تهدیدات زیستی مواجه بوده است؛ از بیماری‌های واگیر نوپدید گرفته تا فشارهای اقتصادی بر تولیدکنندگان و چالش‌های نظارت میدانی. در چنین شرایطی، ارتقای ساختارهای دامپزشکی از طریق هوشمندسازی نه تنها یک اقدام مدیریتی، بلکه بخشی از راهبرد کلان کشور برای دستیابی به امنیت غذایی پایدار به شمار می‌رود.
کارشناسان معتقدند که هوشمندسازی دامپزشکی، 3 حوزه حیاتی را متحول می‌کند: پیشگیری از بیماری، ایمن‌سازی دام‌ها و افزایش سرعت تصمیم‌گیری.

۱. پایش لحظه‌ای و تشخیص زودهنگام؛ ستون فقرات پیشگیری

استفاده از سامانه‌های آنلاین ثبت و گزارش بیماری‌ها، نرم‌افزارهای GIS برای رصد جغرافیایی کانون‌های شیوع، و به‌کارگیری حسگرهای هوشمند در واحدهای دامداری، می‌تواند فاصله میان «آغاز شیوع» تا «مداخله» را به حداقل برساند.
در بسیاری از کشورها، دام بیمار قبل از بروز علائم بالینی از طریق داده‌های رفتاری، تغذیه‌ای یا کاهش فعالیت شناسایی می‌شود. ایران نیز برای مقابله با بیماری‌هایی مانند تب برفکی، آنفلوآنزای فوق‌حاد، لمپی‌اسکین و بروسلوز به چنین امکاناتی نیاز دارد.

۲. مدیریت واکسیناسیون با داده‌های دقیق

ایمن‌سازی دام‌ها یکی از پرهزینه‌ترین اما حیاتی‌ترین وظایف دامپزشکی است. ایجاد یک سامانه یکپارچه واکسیناسیون که اطلاعات واحدهای دامی، موجودی واکسن، زمان‌بندی واکسیناسیون و نتایج آن را ثبت کند، می‌تواند از اتلاف منابع و انجام واکسیناسیون‌های تکراری یا ناقص جلوگیری کند.
در مدل هوشمند، دامپزشکی می‌تواند براساس تحلیل ریسک منطقه‌ای حجم واکسن را به نقاط حساس‌تر اختصاص دهد؛ اقدامی که مستقیماً هزینه‌ها را کاهش و بازده ایمنی را افزایش می‌دهد.

۳. رهگیری دام و محصولات؛ از مزرعه تا سفره

یکی از الزامات مهم در نظام‌های دامپزشکی پیشرفته، پیاده‌سازی کد یکتای دام و ردیابی دیجیتال مسیر حرکت دام و فرآورده‌های دامی است.
این سازوکار باعث می‌شود کوچک‌ترین آلودگی، تخلف یا قاچاق در همان نقطه اولیه شناسایی شود و سلامت مصرف‌کننده تضمین گردد. همچنین با ایجاد شفافیت، امکان صدور محصولات دامی به بازارهای بین‌المللی نیز فراهم‌تر خواهد شد.

در حال حاضر فقدان سامانه یکپارچه مبتنی بر هوش مصنوعی و فناوری های دیجیتال در رهگیری محصولات از مزرعه تا سفره بسیار به چشم می خورد.

۴. تحلیل داده و تصمیم‌سازی هوشمند

تجمع سالانه میلیون‌ها رکورد دامداری، آزمایشگاهی و جابه‌جایی دام، اگر تنها روی کاغذ بماند ارزش خود را از دست می‌دهد. هوشمندسازی به دامپزشکی اجازه می‌دهد از طریق داشبوردهای هوش مصنوعی و تحلیل پیش‌بینانه روند بیماری‌های فصلی، مسیر شیوع، نقاط آسیب‌پذیر و رفتارهای پرخطر را پیشاپیش شناسایی کند.
این سطح از مدیریت داده، همان چیزی است که امروز در کشورهای پیشرو به‌عنوان «دامپزشکی نسل چهارم» شناخته می‌شود.

۵. آموزش دیجیتال و مشارکت میدانی دامداران

هوشمندسازی تنها محدود به فناوری نیست. مهم‌تر از آن، ارتباط سریع و دوسویه با دامداران است. ایجاد اپلیکیشن‌های آموزشی، هشداردهنده و گزارش‌دهی، سطح مشارکت دامدار در فرآیند پیشگیری را چند برابر می‌کند.
دامداری که به‌موقع هشدار شیوع دریافت می‌کند، بلافاصله اقدام پیشگیرانه انجام می‌دهد و این یعنی جلوگیری از خسارت ملی.

۶. نیازهای زیرساختی و حمایت دولت و مجلس

هوشمندسازی در دامپزشکی بدون حمایت ساختاری امکان‌پذیر نیست. مهم‌ترین الزامات عبارتند از:

تکمیل پوشش اینترنت در مناطق روستایی

تأمین اعتبار پایدار برای توسعه پلتفرم‌های دیجیتال

روزآمدسازی قوانین مرتبط با ردیابی و گزارش‌دهی

تقویت نیروی انسانی متخصص در حوزه داده و فناوری

همکاری بین‌بخشی میان وزارت جهاد کشاورزی، سازمان دامپزشکی، وزارت ارتباطات و بخش خصوصی

دولت و مجلس باید بدانند که هزینه‌کرد در این حوزه، نه هزینه بلکه سرمایه‌گذاری مستقیم در امنیت غذایی و بهداشت عمومی است. هر ریالی که برای هوشمندسازی هزینه می‌شود، چند برابر آن در کاهش خسارات بیماری‌ها، افزایش بهره‌وری و کاهش مخاطرات اقتصادی بازخواهد گشت.

دامپزشکی هوشمند، آینده‌ای دور و دست‌نیافتنی نیست؛ بلکه ضرورتی است که اکنون باید برای آن تصمیم گرفت.
کشورهایی که پیش از بحران به سمت دیجیتال‌سازی حرکت کردند، امروز کمترین خسارت را از بیماری‌های دامی متحمل می‌شوند.
برای ایران نیز زمان آن رسیده که با سرمایه‌گذاری هدفمند، زیرساخت‌های هوشمند را به ستون اصلی مدیریت بهداشت دام تبدیل کند تا سلامت دام، جامعه و اقتصاد پایدار تضمین شود.

دکتر هادی زارعی

مدیر مسئول