یادداشت؛ علیرضا کیهان پور:
«بخریم یا نخریم؟» تحلیلی درباره رفتار مصرف‌کننده در بازار محصولات حیاتی
مواد غذایی راهبردی؛ بخریم یا نخریم؟
فاخته- در عصر نوسانات شدید قیمت، تصمیم‌گیری درباره خرید بسیاری از کالاها سخت شده است؛ اما در میان همه این سردرگمی‌ها، یک گروه از کالاها جایگاه متفاوتی دارند: مواد غذایی راهبردی.
گندم، برنج، روغن، شیر، تخم‌مرغ، مرغ، گوشت قرمز، حبوبات ، شکر و نهاده‌های اصلی…
این‌ها فقط «کالا» نیستند.
این‌ها ستون فقرات امنیت غذایی خانواده و جامعه هستند.
در مورد این اقلام، سؤال «بخریم یا نخریم؟» دیگر یک سوال عادی نیست.
یک پرسش حیاتی است.
زیرا این کالاها رابطه مستقیم با:
سلامت
بقای خانواده
ثبات روانی
امنیت غذایی
و حتی امنیت روانی جامعه
دارند.
مواد غذایی راهبردی چیست و چرا تصمیم‌گیری درباره آن‌ها حساس‌تر است؟
مواد غذایی راهبردی (Strategic Foods) کالاهایی هستند که:
غیرقابل جایگزین‌اند
مصرف دائمی و ضروری دارند
در برابر شوک‌های قیمتی حساس‌اند
نبودشان می‌تواند بحران اجتماعی ایجاد کند
و کمبودشان به سرعت خود را در سلامت مردم نشان می‌دهد
در خانه، این کالاها همان‌هایی هستند که نبودشان سفره را خالی می‌کند.
در کشور، همان‌هایی که دولت‌ها برای ذخیره‌سازی آن‌ها بودجه کلان می‌گذارند.
چرا مردم درباره خرید مواد غذایی راهبردی دچار تردید شده‌اند؟
سه علت اصلی:
۱) نوسان قیمت‌ها
افزایش‌های ناگهانی در روغن، برنج، تخم مرغ، لبنیات، مرغ و گوشت، تصمیم مردم را سخت‌تر کرده است.
۲) تجربه کمبود یا شایعه کمبود
مردم چند بار صف دیده‌اند و چند بار کالاهایشان حذف شده؛ نتیجه؟
رفتار خرید تغییر کرده است.
۳) بی‌اعتمادی به ثبات بازار
وقتی وعده‌ها با واقعیت نمی‌خواند، مردم به سیاست «پیش دستانه» روی می‌آورند.
۳. بخریم یا نخریم؟ پاسخ علمی برای مواد غذایی راهبردی
اینجا دیگر خرید یا نخریدن مثل خرید موبایل نیست.
مواد غذایی نیاز واقعی هستند، نه نیاز ساختگی.
بنابراین اصل طلایی این است:
مواد غذایی راهبردی را در حد توان همیشه بخرید،
اما هوشمندانه، برنامه‌ریزی‌شده و بدون هجوم.
نه احتکار خانگی لازم است
نه هیجان خرید
و نه خریدن بی‌هدف و انبوه.
اصل، «جایگزینی بدون فشار» است:
چیزی تمام شد → جایگزین کن
نه اینکه چون شایعه شد، ناگهانی انبار کن
۴. چه زمانی خرید مواد غذایی راهبردی اشتباه است؟
سه حالت ممنوع:
۱) خرید هیجانی هنگام شایعه یا صف
این رفتار نه‌تنها پول را می‌سوزاند، بلکه بازار را دچار شوک می‌کند.
۲) خرید بیش از ظرفیت مصرف
زیرا:
باعث فساد مواد غذایی می‌شود
افزایش تقاضا مصنوعی ایجاد می‌کند
به فشار روانی خانواده اضافه می‌کند
۳) خرید از فروشندگان بی‌نام‌ونشان
به ویژه :
روغن‌های مشکوک
گوشت‌های بی‌هویت
برنج‌های تقلبی
ماهی‌های تاریخ مصرف گذشته
لبنیات فاقد استاندارد
مردم باید بدانند:
مواد غذایی حساس، جای تست‌کردن ندارد.
۵.چه زمانی خرید مواد غذایی راهبردی ضروری و درست است؟
۱) وقتی کالا مصرف روزانه دارد
خانواده بدون نان، شیر، برنج، حبوبات، پروتئین و روغن نمی‌ماند.
۲) وقتی احتمال افزایش قیمت منطقی است
نه شایعه؛ بلکه بر پایه:
فصل
سیاست ارزی
شرایط تولید
وضعیت واردات نهاده‌ها
۳) وقتی محصول باکیفیت پیدا می‌کنید
در بازار غذا، کیفیت از قیمت مهم‌تر است.
۴) وقتی امکان خرید از مبادی معتبر وجود دارد
فروشگاه زنجیره‌ای، برند معتبر، مراکز عرصه مواد پروتئینی شناخته‌شده با کد رهگیری
۶. فرمول ترکیبی تصمیم‌گیری برای مواد غذایی راهبردی
برای اینکه تصمیم‌گیری مردم مطمئن، علمی و بدون استرس باشد، یک مدل چهارگانه معرفی می‌شود:
مدل 4D امنیت غذایی خانوار
۱) ضرورت (Demand)
اگر کالایی جزو غذای اصلی خانواده است، خریدش همیشه درست است.
۲) دوام (Durability)
حبوبات، برنج، کنسرو و غلات → قابلیت ذخیره‌سازی بالا
لبنیات و گوشت → خرید هفتگی با برنامه
۳) دسترس‌پذیری (Delivery)
در مناطق دوردست، برنامه خرید باید دقیق‌تر باشد.
۴) دانایی (Data)
یعنی خرید با:
آگاهی از کیفیت
آگاهی از قیمت واقعی
مطالعه برچسب
توجه به تاریخ تولید
۷. نتیجه نهایی: بخریم یا نخریم؟ پاسخ محکم و اصولی
برای مواد غذایی راهبردی:
بخریم:
بله، همیشه
اما منطقی
بر اساس الگوی مصرف
از مراکز معتبر
بدون رفتار هیجانی
نخریم:
اگر فروشنده مشکوک است
اگر قیمت نامتعارف است
اگر کیفیت قابل تشخیص نیست
اگر خرید باعث مازاد غیرمنطقی می‌شود
اگر بازار در شوک روانی است
جمع‌بندی تحلیلی و رسانه‌ای
در کشورهایی که امنیت غذایی دغدغه اول مردم است، مواد غذایی راهبردی حکم تیغه دوم سفره را دارند؛ اگر نباشند، سفره پایین می‌افتد، تغذیه ناقص می‌شود، سلامت آسیب می‌بیند و خانواده دچار تنش می‌شود.
پس پاسخ نهایی و ترکیبی این است:
مواد غذایی راهبردی را
می‌خریم، اما با عقل، نه با ترس./821
علیرضا کیهان پور
پژوهشگر ارشد امنیت غذایی
دسترسی سریع
بخش های مفید
راه های ارتباطی
