سازمان دامپزشکی؛ مدافع سلامت که نباید نادیده گرفته شود

فاخته- سازمان دامپزشکی همواره یکی از ارکان اصلی تأمین امنیت غذایی و سلامت عمومی در کشور بوده است، اما متأسفانه تلاش‌های این سازمان در بسیاری از موارد به نام دیگران ثبت شده و در مواقع پاسخگویی، مدیران و کارشناسان دامپزشکی مجبور به پاسخگویی در برابر مراجع نظارتی شده‌اند. این روند ناعادلانه، نه‌تنها انگیزه نیروهای متخصص را کاهش می‌دهد، بلکه موجب تضعیف نظارت‌های بهداشتی و ایجاد خلأهای خطرناک در نظام سلامت می‌شود.

نقد اظهارنظر رئیس مرکز بهداشت خوزستان

اخیراً رئیس مرکز بهداشت خوزستان در اظهارنظری، کنترل بیماری سل را به‌عنوان یک دستاورد مهم نظام سلامت معرفی کرده و آن را به تلاش‌های پزشکان، پرستاران و سایر پرسنل نظام سلامت نسبت داده است. بدون تردید، نقش این گروه‌ها در فرآیند درمان و کنترل بیماری‌ها قابل انکار نیست، اما جای تعجب است که در این گزارش، هیچ اشاره‌ای به نقش محوری دامپزشکی در پیشگیری و کنترل سل نشده است.

بیماری سل، به‌عنوان یک بیماری مشترک بین انسان و دام، اساساً از طریق فرآورده‌های دامی، شیر خام و تماس مستقیم با دام‌های آلوده قابل انتقال است. دامپزشکی از طریق نظارت بر دامداری‌ها، واکسیناسیون دام‌ها، پایش کشتارگاه‌ها و اعمال قرنطینه، نقش اساسی در کنترل این بیماری دارد. این سؤال مطرح می‌شود که اگر دامپزشکی در این چرخه وجود نداشت، آیا کنترل بیماری سل امکان‌پذیر بود؟ چگونه می‌توان بدون پرداختن به نقش دامپزشکی، از کنترل موفقیت‌آمیز این بیماری سخن گفت؟

این اولین بار نیست که دستاوردهای دامپزشکی در حوزه کنترل بیماری‌ها نادیده گرفته می‌شود. در گذشته نیز هنگام مهار آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، تب مالت و سایر بیماری‌های مشترک، بارها شاهد مصادره زحمات دامپزشکی به نفع دیگر دستگاه‌ها بوده‌ایم. اما در مواقعی که نواقصی در روند کنترل بیماری‌ها مشاهده شده، این سازمان اولین نهادی بوده که مورد بازخواست قرار گرفته است.

نقش پنهان دامپزشکی در کنترل بیماری‌ها

در موضوع کنترل بیماری‌هایی همچون سل، آنفلوانزای فوق حاد پرندگان و تب مالت، دامپزشکی نقشی محوری ایفا کرده است. سل یکی از بیماری‌های مشترک بین انسان و دام است که کنترل آن، مستقیماً به نظارت بر دامداری‌ها، کشتارگاه‌ها و فرآورده‌های دامی وابسته است. دامپزشکی با اجرای برنامه‌های گسترده پایش و ردیابی، قرنطینه دام‌های مشکوک و نظارت بر حمل‌ونقل فرآورده‌های دامی، سهم عمده‌ای در کنترل این بیماری داشته است. بدون شک، کاهش چشمگیر بروز بیماری تب مالت نیز ناشی از تلاش همکاران دامپزشکی، واکسیناسیون گسترده دام‌ها و نظارت مستمر بر فرآورده‌های دامی است.

آنفلوانزای فوق حاد پرندگان یکی دیگر از مواردی است که سازمان دامپزشکی در مهار آن نقش کلیدی داشته است. در سال‌های گذشته، با نظارت‌های دقیق این سازمان، بسیاری از بحران‌های مرتبط با این بیماری مهار شده و از سرایت گسترده آن به مزارع پرورش طیور و در نتیجه بهداشت عمومی جلوگیری شده است. اما در حالی که دامپزشکی مسئولیت اقدامات پیشگیرانه و کنترل این بیماری را بر عهده داشته، برخی مسئولان در زمان ارائه گزارش عملکرد، از این اقدامات به‌عنوان موفقیت‌های حوزه بهداشت عمومی یاد می‌کنند، بدون اینکه نامی از دامپزشکی برده شود.

صدور پروانه‌های ساخت بدون نظر دامپزشکی؛ تهدیدی برای سلامت عمومی

یکی از نگرانی‌های جدی، صدور پروانه‌های ساخت محصول برای محموله‌های گوشت قرمز فرآوری‌شده (خام) بدون نظر سازمان دامپزشکی است. این مسئله به این معناست که برخی نهادهای تصمیم‌گیر، بدون توجه به لزوم نظارت تخصصی دامپزشکی، مجوزهایی را صادر کرده‌اند . چه خوب بود که در این فرآیند نسبت به اخذ مجوز از دامپزشکی اقدام می‌شد . در چنین شرایطی، اگر مشکلی در کیفیت و بهداشت این محصولات به وجود بیاید، چه نهادی باید پاسخگو باشد؟ تجربه نشان داده است که در نهایت، دامپزشکی است که باید در برابر دستگاه‌های نظارتی و افکار عمومی پاسخ دهد، در حالی که در فرآیند صدور این مجوزها، نظر آن لحاظ نشده است.

نقش کمرنگ دامپزشکی در سیاست‌گذاری‌های کلان

مسئله‌ای که این وضعیت را پیچیده‌تر می‌کند، کمرنگ بودن نقش دامپزشکی در سیاست‌گذاری‌های کلان حوزه سلامت است. در تصمیمات مهمی که مستقیماً با وظایف این سازمان مرتبط است، نظرات کارشناسان دامپزشکی کمتر شنیده می‌شود و در برخی موارد، ارگان‌های دیگر بدون در نظر گرفتن تخصص و تجارب این سازمان، اقداماتی را انجام می‌دهند که عواقب آن در آینده گریبانگیر جامعه خواهد شد.

لزوم تغییر رویکرد دامپزشکی؛ از سکوت تا مطالبه‌گری

سازمان دامپزشکی نمی‌تواند صرفاً به اجرای وظایفش اکتفا کند و باید به سمت مطالبه‌گری و اثبات نقش خود در حوزه سلامت حرکت کند. این سازمان باید با استفاده از ظرفیت رسانه‌ها، زحمات و اقدامات خود را به‌درستی به اطلاع جامعه برساند و اجازه ندهد که دستاوردهایش به نام دیگران ثبت شود. همچنین، ارتباط مستقیم با نهادهای تصمیم‌گیر، مانند استانداری‌ها و سایر دستگاه‌های اجرایی، می‌تواند نقش مؤثری در دریافت اعتبارات لازم برای اجرای بهتر برنامه‌های نظارتی و بهبود وضعیت معیشتی کارکنان داشته باشد.

علاوه بر این، روابط عمومی‌های سازمان دامپزشکی در سراسر کشور باید نقش فعال‌تری در اطلاع‌رسانی و بازتاب فعالیت‌های این سازمان ایفا کنند. عملکرد آن‌ها نباید صرفاً به انتشار اخبار محدود شود، بلکه باید تأثیر مستقیم آن‌ها در آگاهی‌بخشی به جامعه، کنترل بیماری‌ها و جذب اعتبارات نیز ارزیابی شود.

دامپزشکی باید دیده شود

سازمان دامپزشکی یکی از مهم‌ترین ارکان تأمین سلامت عمومی و امنیت غذایی کشور است، اما تا زمانی که این سازمان از حقوق خود دفاع نکند و سهم واقعی خود را در نظام سلامت مطالبه نکند، همچنان در حاشیه خواهد ماند. این سازمان نمی‌تواند اجازه دهد که زحمات شبانه‌روزی کارشناسانش نادیده گرفته شود و هنگام بروز بحران‌ها، مدیران و کارکنان آن تحت بازخواست قرار گیرند.

دامپزشکی باید از یک سازمان صرفاً اجرایی به یک نهاد تأثیرگذار و مطالبه‌گر تبدیل شود. این سازمان نه‌تنها باید نقش خود را در حفظ سلامت جامعه پررنگ‌تر کند، بلکه باید از حقوق کارکنانش نیز دفاع کرده و مسیر مناسبی برای تأمین اعتبارات و بهبود وضعیت معیشتی آن‌ها فراهم سازد. زمان آن رسیده است که دامپزشکی، نجابت خود را کنار گذاشته و جایگاه واقعی‌اش را در نظام سلامت کشور تثبیت کند.

دکتر رضا افشاریان
دامپزشک