چالش‌های نظارتی در صدور مجوز واحدهای لبنی؛ تقابل دو حوزه غذا و دارو و دامپزشکی

 اما آیا این رشد شتاب‌زده با رعایت الزامات نظارتی و بهداشتی همراه بوده است؟ آیابسیاری از واحدهای لبنی که فعالیت می‌کنند از نظر سازمان دامپزشکی شرایط احراز استانداردهای بهداشتی را داراهستند؟. پرسش اصلی این است که آیا چنین فرایندی سلامت عمومی را به خطر نمی‌اندازد؟

چه کسی مسئول کنترل کیفیت شیر است؟

یکی از چالش‌های اصلی در این زمینه، نبود هماهنگی میان معاونت غذا و دارو و سازمان دامپزشکی است. از یک سو، معاونت غذا و دارو وظیفه صدور مجوز برای واحدهای لبنی را بر عهده دارد و از سوی دیگر، سازمان دامپزشکی متولی نظارت بر سلامت شیر خام است. این تناقض منجر به وضعیتی شده که برخی واحدهای لبنی بدون تأییدیه دامپزشکی فعالیت می‌کنند. آیا این عدم هماهنگی ناشی از ضعف ساختارهای قانونی است یا کمبود تعامل میان این دو نهاد؟

نقش اتحادیه‌های دامپروری در بهبود کیفیت شیر خام

یکی از حلقه‌های کلیدی که می‌تواند در این فرآیند نقش مؤثری ایفا کند، اتحادیه‌های دامپروری است. این اتحادیه‌ها با نظارت بر گاوداری‌ها، ارائه آموزش‌های فنی و مدیریت زنجیره تأمین شیر خام، می‌توانند کیفیت تولید شیر را بهبود بخشند. همچنین اتحادیه‌ها می‌توانند به عنوان پل ارتباطی میان دامداران، سازمان دامپزشکی و معاونت غذا و دارو عمل کرده و هماهنگی بیشتری میان این بخش‌ها ایجاد کنند.
آیا اتحادیه‌های دامپروری نباید نقش فعال‌تری در ساماندهی فرآیند تولید و عرضه شیر خام ایفا کنند؟ به عنوان مثال، با راه‌اندازی طرح‌های نظارتی مشترک با سازمان دامپزشکی و آموزش دامداران، می‌توانند به بهبود کیفیت و جلوگیری از تخلفات کمک کنند.

مثالی از نظارت دقیق و اهمیت همکاری
در یکی از مراکز جمع‌آوری شیر، مسئول فنی بهداشتی با همکاری مدیریت مرکز به طور مستمر بر کیفیت شیر ورودی نظارت داشتند. در یکی از نمونه‌برداری‌ها مشخص شد که یک محموله شیر ورودی حاوی افزودنی غیرمجاز است. پس از گزارش این موضوع به اداره کل دامپزشکی، نمونه‌ها بررسی و پس از تأیید نهایی، دستور امحای محموله صادر شد. این نظارت دقیق نشان می‌دهد که همکاری مؤثر میان مدیریت واحد و مسئولین فنی، می‌تواند از ورود محصولات آلوده به چرخه تولید جلوگیری کند.
ولی آیا اینچنین نظارتهای درواحدهای لبنی فاقد مسولین فنی بهداشتی وتجهیزات آزمایشگاهی لازم وجوددارد؟

سازمان دامپزشکی؛ تلاش‌ها و چالش‌ها

سازمان دامپزشکی کشور در سال‌های اخیر با بکارگیری کارشناسان باتجربه و تدوین پروتکل‌های بهداشتی گام‌های مهمی برداشته است. اما هنوز فاصله زیادی با استانداردهای ایده‌آل در کشورهای توسعه‌یافته وجود دارد. نبود منابع کافی، پراکندگی در نظارت‌ها و عدم همکاری سایر نهادها، از چالش‌های اصلی این سازمان به شمار می‌رود.

شیوه نظارت در کشورهای توسعه‌یافته

در کشورهای پیشرفته، نظارت بر شیر خام با استفاده از سامانه‌های ردیابی پیشرفته و پروتکل‌های سختگیرانه انجام می‌شود. تمامی مراحل از تولید در گاوداری‌ها تا فرآوری و عرضه نهایی، به صورت شفاف کنترل می‌شود. این کشورها به شدت با هرگونه افزودنی غیرمجاز یا تخلف برخورد می‌کنند و متخلفان تحت قوانین سختگیرانه جریمه می‌شوند.

احتمال وجود باندهای مافیایی در بازار شیر خام؟

سؤال اینجاست: آیا احتمال دارد باندهای مافیایی در بازار شیر خام، با سوءاستفاده از خلاهای نظارتی، محموله‌های آلوده یا بی‌کیفیت را وارد چرخه تولید کنند؟ آیا سودجویی برخی افراد، سلامت عمومی را در خطر نمی‌اندازد؟ این مسأله نیازمند بررسی دقیق و جدی است.

لزوم آموزش و توانمندسازی فعالان این حوزه

آموزش مدیران گاوداری‌ها، کارشناسان فنی، اعضای اتحادیه‌های دامپروری و مسئولین بهداشتی یکی از راهکارهای کلیدی در این حوزه است. برگزاری کلاس‌های آموزشی و کارگاه‌های عملی می‌تواند دانش و آگاهی این افراد را نسبت به استانداردهای بهداشتی و نحوه نظارت ارتقا دهد. اتحادیه‌های دامپروری نیز می‌توانند با ایجاد برنامه‌های آموزشی منظم و نظارت بر اجرای آنها، به بهبود وضعیت موجود کمک کنند.

مزایای ساماندهی شیر خام از تولید تا عرضه

کاهش بیماری‌های ناشی از مصرف شیر و محصولات آلوده.

شفافیت در نظارت، اعتماد مصرف‌کنندگان به محصولات داخلی را افزایش می‌دهد.

 با بهبود کیفیت شیر و محصولات لبنی، فرصت‌های صادراتی افزایش می‌یابد.

جلوگیری از ورود شیر بی‌کیفیت و آلوده، هزینه‌های درمانی و اقتصادی را کاهش می‌دهد.

چالش‌های ساماندهی شیر خام

 تعامل ناکافی میان معاونت غذا و دارو، سازمان دامپزشکی و اتحادیه‌های دامپروری.

محدودیت منابع مالی و تجهیزات نظارتی.

 احتمال فعالیت باندهای مافیایی که از خلاهای نظارتی سوءاستفاده می‌کنند.

آگاهی ناکافی تولیدکنندگان: نبود آموزش کافی برای مدیران و کارکنان فعال در این حوزه.

راهکارها و پیشنهادات

الف. تمامی گاوداریها ی شیری و مراکز جمع‌آوری شیروکارخانجات لبنی  باید ملزم به بکارگیری  مسئولین فنی بهداشتی کارآزموده ومتبحردراین حوزه باشند تا تخلفات شناسایی و گزارش شوند.

ب. ایجاد سیستمی برای ردیابی شیر خام از مرحله تولید تا فرآوری در واحدهای لبنی.

ج. معاونت محترم غذا و دارو باید هرجه سریعترنسبت به تعیین تکلیف واحدهای لبنی اقدام نمایند

د. تخصیص منابع مالی و افزایش ظرفیت نظارت سازمان دامپزشکی برای کنترل بهتر کیفیت شیر.

هـ. تشکیل کلاس‌ها و کارگاه‌های آموزشی برای مدیران گاوداری‌ها، اعضای اتحادیه‌های دامپروری، کارشناسان فنی و مسئولین بهداشتی.

و. اتحادیه‌ها باید با تدوین استانداردهای داخلی، نظارت مستقیم بر گاوداری‌ها و ارتباط با سازمان دامپزشکی، بهبود کیفیت را تسهیل کنند.

کلام آخر
برای ساماندهی کامل شیر خام و جلوگیری از ورود محموله‌های آلوده به چرخه تولید، همکاری همه‌جانبه میان معاونت غذا و دارو، سازمان دامپزشکی، اتحادیه‌های دامپروری و سایر نهادهای مرتبط ضروری است. تقویت نظارت، استفاده از فناوری‌های پیشرفته، آموزش فعالان این حوزه و اجرای پروتکل‌های سختگیرانه، می‌تواند نه تنها سلامت عمومی، بلکه اقتصاد کشور را نیز بهبود بخشد. آیا زمان آن نرسیده است که این هماهنگی به اولویت اصلی نهادهای نظارتی تبدیل شود؟

دکتر رضا افشاریان

دامپزشک