فاخته- براساس اطلاعات واصله، اخیرا در خصوص الزام به حضور مدیران فنی(ناظرین فنی رشته دامپروری ) در کارخانجات خوراک دام، طیور و آبزیان توسط وزارت جهادکشاورزی مطرح و دردست پیگیری می باشد و پیش نویسی که بخش عظیمی ازضوابط دامپزشکی را درنوردیده و دراین خصوص تنظیم شده که موجب نگرانی های جدی مسئولین فنی بهداشتی مستقردراین واحدها شده است؛ به عنوان نمونه در قسمت تعاریف شيوه نامه اجرايي بهبود كيفيت خوراك دام و طيور اینگونه ذکر شده است:
«كارشناس ناظر كنترل كيفيت: به شخص حقيقي يا حقوقي گفته ميشود كه داراي رتبه و صلاحيت از سازمان نظام مهندسي كشاورزي و منابع طبيعي ميباشد كه مسئوليت نظارت بر انجام عمليات مربوط به كنترل كيفيت خوراك دام را مطابق با استانداردها و ضوابط و مقررات تعيين شده از سوي مراجع ذيصلاح دارد. » که به نظر می رسد حذف نام دامپزشکان در این قسمت، جای تامل دارد!
لذا دراین یادداشت بصورت کلی موضوع مذکور بررسی شده است.
مقدمتا به قوانین ودستورالعملهای که الزام به حضور مسئولین فنی بهداشتی درمراکز شده است می پردازم؛
حضور مسئول فنی بهداشتی دامپزشکی در کارخانجات خوراک دام، یکی از الزامات قانونی و بهداشتی در بسیاری از کشورها است. این الزامات با هدف تضمین کیفیت و ایمنی خوراک دام، حفاظت از سلامت عمومی و پیشگیری از شیوع بیماریهای دامی وضع شدهاند. در این ارتباط، اشاره به برخی از دستورالعملها و قوانین مرتبط با حضور مسئول فنی بهداشتی دامپزشکی در ایران به شرح زیر، ضروری است؛
- قانون سازمان دامپزشکی کشور و مواد ۱ و ۲ این قانون؛ این قانون به سازمان دامپزشکی کشور اختیاراتی برای نظارت بر بهداشت دام، پیشگیری و کنترل بیماریها، و تضمین سلامت فرآوردههای دامی میدهد.
براساس آن، کارخانجات تولید خوراک دام باید تحت نظارت مسئولین فنی بهداشتی دامپزشکی قرارگیرند.
- دستورالعملها و آییننامههای اجرایی: طبق این آیین نامه که به تصویب هئیت وزیران رسیده است، تمامی واحدهای تولید خوراک دام موظف به استخدام مسئولین فنی بهداشتی دامپزشکی برای نظارت بر بهداشت و کیفیت محصولات هستند.
- قانون برنامه پنجساله ششم توسعه و ماده ۳۴ این برنامه؛ این ماده به لزوم حضور مسئولین فنی بهداشتی دامپزشکی در کارخانجات تولید خوراک دام اشاره دارد و بر نظارت دقیق بر فرآیندهای تولید و رعایت استانداردهای بهداشتی تأکید میکند.
- مقررات بینالمللی و توافقات منطقهای جهت صادرات و واردات خوراک دام؛ کارخانجات تولیدی باید با استانداردهای بینالمللی بهداشت دام تطابق داشته باشند که این امر نیازمند حضور مسئولین فنی بهداشتی دامپزشکی است.
- توافقات بین کشورهای منطقه در زمینه بهداشت دام نیز بر لزوم حضور مسئولین فنی بهداشتی دامپزشکی در واحدهای تولید خوراک دام تأکید دارند.
- آییننامه نظارت و بازرسی سازمان دامپزشکی کشور: براساس این آییننامهها، بازرسیهای مستمر توسط مسئولین فنی بهداشتی دامپزشکی انجام میشود تا از رعایت استانداردهای بهداشتی اطمینان حاصل شود.
- فرایند گزارش دهی: مسئولین فنی بهداشتی موظف به گزارشدهی منظم درباره وضعیت بهداشتی واحدهای تولید خوراک دام به مراجع نظارتی هستند.
- قوانین مرتبط با سلامت عمومی ویپیشگیری از بیماریهای دامی: قوانین مرتبط با سلامت عمومی بر اهمیت پیشگیری از بیماریهای دامی و نقش مسئولین فنی بهداشتی در این زمینه تأکید دارند.
مسئولین فنی بهداشتی در کارخانجات خوراک دام، وظایف و مسئولیتهای گستردهای دارند که بر اساس اصول و استانداردهای بهداشتی و دامپزشکی تعیین شده است. این وظایف به حفظ کیفیت و ایمنی خوراک تولیدی و تضمین سلامت دامها کمک میکنند. در زیر، برخی از مهمترین وظایف این مسئولین را مرور میکنیم:
- کنترل کیفیت مواد اولیه و محصولات نهایی: نظارت بر کیفیت و سلامت مواد اولیه خوراک دام، انجام آزمایشهای مورد نیاز برای اطمینان از استاندارد بودن مواد اولیه و محصولات نهایی
- تدوین و نظارت بر اجرای استانداردها و دستورالعملهای بهداشتی: ایجاد و اجرای برنامههای بهداشتی و تضمین پیروی از دستورالعملهای مربوط به بهداشت و ایمنی مواد غذایی، اطمینان از رعایت اصول بهداشتی در تمام مراحل تولید از دریافت مواد اولیه تا بستهبندی و توزیع.
- آموزش کارکنان: برگزاری دورههای آموزشی برای کارکنان کارخانه ها در زمینههای بهداشت و ایمنی غذایی، اطلاعرسانی درباره آخرین دستورالعملها و قوانین مرتبط با بهداشت خوراک دام.
- نظارت بر فرآیندهای تولید: بررسی و کنترل فرآیندهای تولید برای اطمینان از عدم ایجاد آلودگی و رعایت استانداردهای کیفی، ارزیابی و تحلیل نقاط ضعف در فرآیندهای تولید و پیشنهاد راهکارهای بهبود.
- مستندسازی و ثبت اطلاعات بهداشتی: ثبت دقیق اطلاعات مربوط به فرآیندهای بهداشتی، آزمایشات، و نتایج بررسیها، نگهداری سوابق بهداشتی برای ارائه به مراجع قانونی و نظارتی در صورت نیاز
- برقراری ارتباط با مراجع قانونی و نظارتی: همکاری با مراجع نظارتی و قانونی برای بازرسیها و ممیزیهای بهداشتی، اطمینان از تطابق فعالیتهای کارخانه با مقررات بهداشتی و استانداردهای ملی و بینالمللی.
- کنترل و مدیریت بهداشت محیط: نظارت بر بهداشت محیطی کارخانه شامل نظافت و ضدعفونی کردن تجهیزات و فضاهای کاری، کنترل آفات و جلوگیری از ورود عوامل بیماریزا به محیط تولید.
- مشاوره در زمینه بهداشت و تغذیه دام: ارائه مشاورههای لازم به مدیران کارخانه در زمینه بهبود کیفیت خوراک و رعایت موازین بهداشتی.تحلیل و پیشنهاد راهکارهایی برای بهبود فرمولاسیون خوراک دام.
- مدیریت بحرانهای بهداشتی: تدوین و اجرای برنامههای مدیریتی برای مقابله با بحرانهای بهداشتی مانند آلودگی ها وبرنامهریزی برای کاهش و کنترل آلودگیها و بیماریهای احتمالی مرتبط با خوراک دام
این وظایف به منظور اطمینان از تولید خوراک دام با کیفیت و ایمنی بالا و همچنین حفظ سلامت دامها و مصرف کنندگان نهایی تنظیم شدهاند. مسئولین فنی بهداشتی باید دانش و مهارتهای کافی در زمینههای بهداشت، دامپزشکی و صنایع خوراک دام را داشته باشند تا بتوانند وظایف خود را به خوبی انجام دهند.
درطی این سالها حضور مسئولین فنی بهداشتی در کارخانجات خوراک دام از جنبههای مختلف، دستاوردهای مهم و مثبتی را به همراه دارد. این دستاوردها نه تنها به بهبود کیفیت محصولات و سلامت دامها کمک میکنند، بلکه نقش مهمی در حفظ سلامت عمومی و ارتقاء استانداردهای بهداشتی در صنایع دامپروری داشته است.
باتوجه به ارایه طرح مذکور مبنی بر حضور مدیران فنی در کنار مسئولین فنی بهداشتی در کارخانجات خوراک دام این موضوع میتواند بهطور قابل توجهی در بهبود روند تولید و تضمین کیفیت محصول نهایی مؤثر باشد.
حضور همزمان مدیران فنی و مسئولین فنی بهداشتی در کارخانجات خوراک دام، علاوه بر مزایایی که دارد، میتواند با چالشهای خاصی نیز همراه باشد. این چالشها میتوانند از جنبههای مختلف سازمانی، مدیریتی، ارتباطی و عملیاتی بروز کنند و در صورتی که به درستی مدیریت نشوند، ممکن است به مشکلات و تضادهایی منجر شوند. در ادامه به برخی از مهمترین چالشهای حضور همزمان این دو نقش اشاره میکنیم:
- چالشهای مدیریتی و سازمانی تداخل وظایف و مسئولیتها و تعریف ناقص وظایف: نبود تعریف دقیق و شفاف از وظایف و مسئولیتهای هر دو نقش میتواند به تداخل و اختلافات کاری منجر شود. مدیران فنی ممکن است بیشتر بر بهینهسازی فرآیندهای تولید تمرکز کنند، در حالی که مسئولین فنی بهداشتی بر حفظ استانداردهای بهداشتی و ایمنی تأکید دارند. ممکن است تصمیماتی که توسط مدیران فنی گرفته میشود، با توصیهها و الزامات مسئولین فنی بهداشتی در تضاد باشد، که این امر میتواند به سردرگمی و تعارض در اجرا منجر شود؛ نیاز به هماهنگی و مشورت بین دو نقش میتواند فرآیند تصمیمگیری را کند و زمانبر کند.
- چالشهای ارتباطی مشکلات در ارتباطات داخلی و ارتباطات ناکافی: عدم برقراری ارتباط موثر و مستمر بین مدیران فنی و مسئولین فنی بهداشتی میتواند به سوءتفاهم و عدم هماهنگی منجر شود. استفاده از اصطلاحات فنی و بهداشتی مختلف ممکن است باعث سردرگمی و دشواری در ارتباطات شده و تفاوتهای شخصیتی بین مدیران فنی و مسئولین بهداشتی میتواند به تعارضات و اختلافات در محیط کار منجر شود. ممکن است بین این دو نقش، اعتماد کافی وجود نداشته باشد که این امر میتواند به کاهش همکاری و هماهنگی منجر شود.
- چالشهای عملیاتی تداخل در فرآیندهای کاری و مشکلات در مدیریت پروژهها: پروژههای مشترک ممکن است به دلیل اختلافات در اهداف و روشهای کاری به مشکلات مدیریتی منجر شوند. ممکن است زمانبندیهای مورد نیاز برای فرآیندهای فنی و بهداشتی با هم تطابق نداشته باشد، که این امر میتواند به تأخیر در اجرای پروژهها منجر شود. اگر هماهنگی کافی بین مدیران فنی و مسئولین بهداشتی وجود نداشته باشد، ممکن است استانداردها و مقررات به درستی رعایت نشود. همکاری همزمان این دو نقش میتواند به افزایش پیچیدگیهای کاری و نیاز به هماهنگی بیشتر منجر شود.
- چالشهای مرتبط با منابع انسانی، مشکلات در مدیریت این منابع و اختلاف در سیاستهای استخدامی: مدیران فنی و مسئولین بهداشتی ممکن است نظرات متفاوتی در مورد نیازمندیها و سیاستهای استخدامی داشته باشند. اختلافات بین مدیران فنی و مسئولین بهداشتی میتواند به نارضایتی و کاهش انگیزه کارکنان منجر و نبود برنامههای آموزشی مشترک برای ارتقاء دانش و مهارتهای کارکنان میتواند به کاهش هماهنگی و کارایی منجر شود. همچنین نیازهای آموزشی متفاوت مدیران فنی و مسئولین بهداشتی ممکن است به تعارض در تعیین اولویتهای آموزشی منجر شود.
- چالشهای مالی و اقتصادی و تضاد در تخصیص بودجه یا تخصیص نامناسب منابع مالی: اختلاف نظر در تخصیص بودجه به پروژهها و نیازهای فنی و بهداشتی میتواند به کاهش کارایی و بهینهسازی منجر شود. هماهنگی بیشتر بین دو نقش ممکن است نیاز به منابع و بودجه بیشتری داشته باشد که میتواند به افزایش هزینههای عملیاتی منجر شده و محدودیت بودجه برای اجرای همزمان پروژههای فنی و بهداشتی ممکن است به تأخیر در اجرای پروژهها و کاهش کیفیت منجر شود. در این راستا تضاد در اولویت بندی منابع مالی بین نیازهای فنی و بهداشتی میتواند به نارضایتی و کاهش کارایی منجر شود.
پیشنهادات برای مدیریت چالشها در جهت مدیریت و کاهش این چالشها:
در این راستا پیشنهادات زیر میتواند مفید باشد:
- تعریف دقیق وظایف و مسئولیتها
- تعیین و تفکیک وظایف و مسئولیتهای مدیران فنی و مسئولین بهداشتی به صورت واضح و شفاف
- تقویت ارتباطات داخلی و ایجاد فرصتهای همکاری و تبادل نظر بین مدیران فنی و مسئولین بهداشتی
- ارائه برنامههای آموزشی مشترک برای ارتقاء دانش و مهارتهای کارکنان در زمینههای فنی و بهداشتی.
- تخصیص منابع مالی و انسانی به طور متعادل برای حمایت از هر دو حوزه فنی و بهداشتی.
- ایجاد فرهنگ سازمانی که به همکاری و هماهنگی بین مدیران فنی و مسئولین بهداشتی تشویق کند.
- تشکیل کمیتههای مشترک برای بررسی و حل مسائل و مشکلات مرتبط با فرآیندهای فنی و بهداشتی.
مدیریت صحیح این چالشها میتواند به بهبود کارایی، افزایش کیفیت و ایمنی محصولات و ایجاد محیط کاری بهتر در کارخانجات خوراک دام منجر شود.
دکتر رضا افشاریان
دامپزشک