بحران هیبریدی آب و انرژی؛ زنگ خطری برای بشریت، امنیت غذایی، محیط زیست، کشاورزی، دام، طیور و آبزیان

امروز جهان درگیر بحرانی عمیق و درهم‌تنیده(هیبریدی) است؛ بحرانی که سه لایه حیاتی را به‌صورت توأمان تهدید می‌کند؛ جان انسان‌ها، امنیت غذایی جهانی و زیست‌بوم شکننده زمین.
 در حالی که مصرف بی‌رویه، الگوهای غلط تغذیه‌ای و آسیب‌های محیط‌زیستی به مرزهای هشدار رسیده‌اند، بی‌تفاوتی جوامع نسبت به آینده غذایی بشر می‌تواند به فاجعه‌ای گسترده بینجامد. این مقاله با نگاهی چندبُعدی، به واکاوی این بحران و ارائه راهکارهایی برای بازسازی فرهنگی، تولیدی و زیست‌محیطی در سطح جهانی می‌پردازد؛ نگاهی که در نهایت، چشم‌اندازی از «زندگی سالم برای همه موجودات» را ترسیم می‌کند.

زمین زیر فشار است

در جهانی که روزانه بیش از ۸۰۰ میلیون نفر گرسنه می‌خوابند و هم‌زمان میلیاردها تُن مواد غذایی هدر می‌رود، می‌توان گفت که ما نه در یک بحران ساده، بلکه در یک اَبَر بحران جهانی گرفتار آمده‌ایم؛ بحرانی که همان‌طور که در قرآن کریم آمده است:

«وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ»
«و هر چیز زنده‌ای را از آب آفریدیم.» (سوره انبیاء، آیه ۳۰)

وقتی زیست‌بوم به هم می‌ریزد، آب کمیاب می‌شود، خاک فرسوده می‌گردد و دمای زمین افزایش می‌یابد، زنجیره حیات از انسان گرفته تا دام، طیور، آبزیان و گیاهان، همه در آستانه فروپاشی قرار می‌گیرند.

 آب؛ آغاز همه چیز

امروز بیش از ۴۰ کشور جهان با کم‌آبی شدید مواجه‌اند. برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، ساخت سدهای غیرکارشناسی، تخریب تالاب‌ها و آلودگی آب‌های سطحی، آینده‌ای تاریک را رقم زده است. اگر آب نباشد :

نه گیاهی می‌روید

نه دام و طیوری می‌ماند

نه ماهی در دریا می‌زیَد

نه انسانی سالم می‌ماند

جایگاه آب در قرآن به‌مثابه سرچشمه زندگی و قوام هستی، هشداری الهی برای ماست.

انسان؛ قربانی اول بحران

مردم، نخستین و اصلی‌ترین قربانیان بحرانند. کودکان سوءتغذیه می‌گیرند، بیماران در برابر بیماری‌ها ضعیف‌تر می‌شوند، سالمندان تاب نمی‌آورند. در کشورهای در حال توسعه، ضعف تغذیه، مرگ‌ومیر مادران باردار و رشد ذهنی ناقص کودکان از پیامدهای مستقیم بحران غذایی است.

بدتر آنکه جوامعی که به ظاهر هنوز "سیری" را تجربه می‌کنند، با مواد غذایی ناسالم، صنعتی، فرآوری‌شده و مملو از مواد افزودنی، وارد چرخه‌ای از بیماری‌های مزمن، چاقی، سرطان و نارسایی‌های گوارشی شده‌اند.

دام، طیور و آبزیان در تنگنا

دامداران در جهان با چالش کمبود علوفه، گرمای بی‌سابقه، بیماری‌های نوظهور و قیمت‌گذاری غیرمنطقی مواجه‌اند. پرورش‌دهندگان طیور، بین تأمین نهاده، نوسانات بازار و بیماری‌های واگیر گیر افتاده‌اند. آبزی‌پروری نیز با شوری آب، تخریب زیستگاه‌ها و آلودگی دریاها درگیر است.

اگر راه‌حل‌هایی عاجل اتخاذ نشود، بحران دام و طیور و آبزیان نه‌تنها تولید غذا را مختل می‌کند، بلکه اکوسیستم‌های آبی و خاکی را نیز به مخاطره می‌اندازد.

 کشاورزی بی‌آینده؟

فرسایش خاک، کاهش بارش، بی‌ثباتی بازارها، مصرف بالای سموم،  تغییرات اقلیم و کم‌ارزش‌شدن محصولات، آینده زراعت را نیز تیره کرده‌اند. کشاورزی سنتی در بسیاری از مناطق جهان، به‌ویژه در کشورهای دارای اقلیم خشک، در حال فروپاشی است.

از طرفی، کشاورزی صنعتی نیز با استفاده سنگین از آب و انرژی، پایداری را زیر سؤال برده و خود به بخشی از بحران تبدیل شده است.

 همه مقصرند، همه مسئول

دولت‌ها، صنایع، شرکت‌های چندملیتی، رسانه‌ها، مدارس و حتی خانواده‌ها، همه در شکل‌گیری بحران نقش دارند. سبک زندگی مصرف‌گرایانه، دوری از طبیعت، بی‌تفاوتی به سلامت، و گسست از معنویت، ما را به اینجا رسانده است.

ما نیاز به یک بیداری جمعی جهانی داریم؛ بیداری‌ای که از کودکستان آغاز شود و تا آخرین روز عمر انسان، استمرار یابد.

راهکارها؛ بازسازی فرهنگ و تولید

آموزش فرهنگ مصرف پایدار از دوران کودکی

توسعه تولیدات غذایی بومی و سالم

کاهش وابستگی به کشاورزی پرمصرف و تمرکز بر روش‌های نوین (هیدروپونیک، آبزی‌پروری پایدار)

مدیریت منابع آب بر اساس فناوری و معنویت

حذف رانت و فساد از زنجیره غذایی

بازگشت به آموزه های اخلاقی دین ، قرآن و حکمت زیست‌ساز اسلامی برای تنظیم نسبت انسان و طبیعت

زخم خورده خاموش

کشور ما، با ۵۸۰۰ کیلومتر ساحل، اقلیم متنوع، و تمدنی دیرینه، در معرض خطری مضاعف است. منابع آبی در حال خشکیدن‌اند، خاک تحلیل رفته، و جوانان از کشاورزی و دامداری گریزان شده‌اند.

در کشوری که روزگاری خوراک معنوی و جسمانی ملت‌ها را صادر می‌کرد، امروز شیر و گوشت و نان و سبزی هم به اشک و آه بدل شده‌اند. نه هوا داریم، نه باران، نه امید به پایداری امنیت غذایی.

بحران آب، بحران تولید، بحران سلامت و بحران فرهنگ، چهارگانه‌ای مرگبار برای بشر امروز ساخته‌اند. تنها راه رهایی، بازگشت به انسان، بازگشت به خاک، بازگشت به آب و بازگشت به معنویت است.

امروز زمان تصمیم است. باید بپرسیم: ما برای زمین، برای آب، برای جان‌ها، برای خوراک فردا، چه کرده‌ایم؟

ما، به عنوان فرزندان قلم، صدای بی‌صداهای زمین هستیم. برای آب، غذا، انسان، دام، خاک و دریا می‌نویسیم. برای آن کودکی که گرسنه می‌خوابد، برای آن سالمندی که نان شب ندارد، برای آن کشاورزی که دیگر زمینش را دوست ندارد.

ما به درگاه خداوند عرض نیاز می‌بریم که: «خدایا به حق آب، به حق نان، به حق جان، دل مسئولان را بیدار کن، تا پیش از آنکه دیر شود، نگذار فرزندانمان وارث زمینی مرده و آسمانی خالی باشند.»‌./ ۷۰۴

                علیرضا کیهان‌پور