مصاحبه اختصاصی فاخته‌نیوز با علیرضا کیهان‌پور؛ «آسمان، شریک خاموش امنیت غذایی جهان»

به همین مناسبت، پایگاه خبری تحلیلی «فاخته‌» گفت‌وگویی اختصاصی با علیرضا کیهان‌پور، پژوهشگر ارشد حوزه کشاورزی و امنیت غذایی، انجام داده تا نقش حیاتی هواشناسی در تأمین غذای بشر از مزرعه تا دریا را بررسی کند.

 فاخته‌ نیوز: آقای کیهان‌پور، در آغاز بفرمایید چرا علم هواشناسی تا این اندازه برای امنیت غذایی جهان حیاتی است؟

کیهان‌پور: هواشناسی امروز تنها دانشی برای پیش‌بینی باران نیست، بلکه سامانه‌ای جهانی برای پیش‌بینی رفتار طبیعت و برنامه‌ریزی غذای انسان است.
امنیت غذایی یعنی «دسترسی پایدار، ایمن و اقتصادی به غذا» و این بدون شناخت دقیق از دما، بارش، باد و تغییرات اقلیمی ممکن نیست.
از تعیین زمان کاشت تا برداشت، از مدیریت منابع آب تا کاهش خسارت‌های اقلیمی در دام و طیور، همه چیز به داده‌های هواشناسی گره خورده است.
در واقع، آسمان دیگر یک پدیده طبیعی نیست؛ یک عامل اقتصادی و راهبردی است.

 فاخته‌نیوز: در بخش کشاورزی و تولید گیاهی، نقش داده‌های هواشناسی در تصمیم‌گیری‌ها چیست؟

کیهان‌پور: در کشاورزی مدرن، هر بذر پیش از کاشت با نقشه اقلیمی سنجیده می‌شود.
پیش‌بینی بارش‌های فصلی، الگوهای خشکسالی و حتی جهت بادها بر انتخاب نوع بذر، کوددهی و آبیاری اثر مستقیم دارد.
در کشورهایی مانند ژاپن و فنلاند، کشاورزان اطلاعات هواشناسی را مانند نرخ ارز روزانه دنبال می‌کنند، زیرا هر تغییر دما می‌تواند معادلات تولید را بر هم زند.
هواشناسی در اینجا، زبان گفت‌وگوی میان زمین و انسان است.

 فاخته‌نیوز: برویم به بخش دام. تأثیر مستقیم شرایط جوی بر دامداری‌ها چیست؟

کیهان‌پور: دما، رطوبت و جریان هوا مستقیماً بر سلامت دام اثر می‌گذارند.
گرمای شدید، کاهش اشتها و افت تولید شیر و گوشت مطلوب را در پی دارد؛ درحالی‌که رطوبت بالا موجب بروز بیماری‌های تنفسی و قارچی می‌شود.
با استفاده از مدل‌های پیش‌بینی منطقه‌ای می‌توان تهویه و تغذیه دام را هوشمند تنظیم کرد.
امروز در دنیا، از سامانه‌های موسوم به Weather-Livestock Interface استفاده می‌شود تا رفتار و واکنش دام نسبت به اقلیم تحلیل شود.
به زبان ساده، هواشناسی امروز حتی رفتار دام را هم می‌خواند.

 فاخته‌نیوز: در صنعت طیور، این اثر چگونه نمود دارد؟

کیهان‌پور: طیور از حساس‌ترین موجودات نسبت به دما هستند. در دمای بالای ۳۰ درجه، مرغ‌های تخم‌گذار تا ۱۵ درصد کاهش تولید دارند.
افزایش رطوبت باعث افت جذب خوراک و کاهش کیفیت گوشت می‌شود.
پیش‌بینی موج‌های گرما یا سرما، مرغداران را قادر می‌سازد از قبل سیستم‌های خنک‌کننده یا گرمایشی را فعال کنند.
در کشورهای توسعه‌یافته، شاخصی به نام «Heat Stress Index» هر روز محاسبه می‌شود تا از تلفات طیور پیشگیری به عمل آید.
هواشناسی در این بخش یعنی پیش‌بینی پیش از فاجعه.

 فاخته‌نیوز: آیا تغییرات اقلیمی می‌تواند عامل شیوع بیماری‌های دامی نیز باشد؟

کیهان‌پور: کاملاً درست است. علم امروز شاخه‌ای دارد به نام «اپیدمیولوژی اقلیمی».
وقتی دما و رطوبت تغییر می‌کند، انگل‌ها، حشرات و ویروس‌ها نیز مسیر مهاجرت خود را عوض می‌کنند.
افزایش رطوبت، بستر را برای بروز بیماری‌هایی مانند تب برفکی و بروسلوز فراهم می‌کند.
با داده‌های اقلیمی می‌توان نقشه‌های هشدار بیماری طراحی کرد تا پیش از وقوع، واکسن یا قرنطینه اعمال شود.
این یعنی پیشگیری اقلیمی به‌جای درمان دیرهنگام.

 فاخته‌نیوز: هواشناسی چه نقشی در تولید نهاده‌های خوراکی دام و طیور دارد؟

کیهان‌پور: کشت ذرت، سویا، جو و یونجه به‌طور کامل وابسته به دما، بارش و رطوبت خاک است.
پیش‌بینی اقلیمی تعیین می‌کند کدام منطقه برای کشت خوراکی‌ها مناسب‌تر است.
در آمریکای جنوبی، این پیش‌بینی‌ها برای صادرات و قیمت جهانی خوراک دام را نیز کنترل می‌کند.
وقتی بدانیم فصل خشکی در پیش است، می‌توانیم به‌جای واردات اضطراری، ذخیره‌سازی استراتژیک انجام دهیم.
هواشناسی در اینجا دست نامرئی بازار خوراک دام است.

 فاخته‌نیوز: تأثیر اقلیم بر آبزی‌پروری و پرورش ماهی چگونه است؟

کیهان‌پور: در مزارع پرورش ماهی، تغییر ناگهانی دمای آب می‌تواند مرگ‌ومیر گسترده ایجاد کند.
افزایش دما، اکسیژن محلول را کاهش می‌دهد و متابولیسم ماهی را برهم می‌زند.
امروزه در کشورهای اسکاندیناوی، سامانه‌های هشدار هواشناسی دریایی با مزارع ماهی متصل‌اند و هر تغییر دما، شوری یا اکسیژن را اطلاع می‌دهند.
با این روش، پیش از وقوع حادثه، اقدامات حفاظتی انجام می‌شود.
می‌توان گفت هواشناسی در آبزی‌پروری، هوش زیستیِ مزرعه است.

 فاخته‌نیوز: و در بخش صید و ماهیگیری در دریاها چطور؟

کیهان‌پور: صیاد بدون داده هواشناسی، همانند خلبان بدون رادار است.
طوفان‌های دریایی می‌توانند جان صدها صیاد را بگیرند و تجهیزات را نابود کنند.
پیش‌بینی جریان‌های دریایی و دمای سطح دریا نه‌فقط ایمنی صیاد را افزایش می‌دهد، بلکه مکان تجمع ماهیان را نیز آشکار می‌سازد.
در برخی کشورها، کشتی‌های صیادی به سامانه‌های Marine Weather Intelligence مجهز هستند تا همزمان وضعیت آب‌وهوا و مسیر صید را تحلیل کنند.

 فاخته‌نیوز: آیا می‌توان از داده‌های هواشناسی برای تعیین فصل‌های صید یا ممنوعیت‌های زیست‌محیطی استفاده کرد؟

کیهان‌پور: بله، و این یکی از شاخص‌ترین دستاوردهای علم اقلیم‌شناسی دریایی است.
با رصد دمای آب، جریان‌ها و تراکم پلانکتون‌ها می‌توان زمان تخم‌ریزی یا مهاجرت ماهیان را مشخص کرد.
در کشورهایی مثل نروژ، فصل ممنوعه صید بر پایه داده‌های اقلیمی تعیین می‌شود، نه صرفاً تاریخ اداری.
این روش به بازسازی طبیعی ذخایر دریایی کمک می‌کند.
در واقع، هواشناسی، حافظ چرخه حیات در دریاست.

 فاخته‌نیوز: در زمینه انبار و نگهداری خوراک دام و طیور چطور؟ آیا اقلیم بر کیفیت آن تأثیر دارد؟

کیهان‌پور: رطوبت بالا، دشمن پنهان انبارهاست.
افزایش رطوبت محیط به بیش از ۷۰ درصد، رشد کپک و تولید آفلاتوکسین را رقم می‌زند که تهدیدی برای سلامت دام و انسان است.
با استفاده از پیش‌بینی‌های اقلیمی می‌توان تهویه و کنترل دما را تنظیم کرد تا ضایعات به حداقل برسد.
در کشورهای اروپایی، نرم‌افزارهای «Climate Warehouse Control» به سیستم هواشناسی ملی متصل‌اند تا هر انبار بر اساس وضعیت اقلیمی تنظیم شود.
پس می‌توان گفت: هواشناسی نگهبان خاموش سیلوهاست.

 فاخته‌نیوز: تأثیر باد و طوفان بر فارم‌های دامی و مرغداری‌ها چیست؟

کیهان‌پور: باد می‌تواند دوست یا دشمن باشد.
در اقلیم‌های گرم، جریان باد تهویه طبیعی ایجاد می‌کند؛ اما در طوفان‌ها، همین باد می‌تواند سقف سالن‌ها را تخریب کند یا ویروس‌ها و گردوغبار آلوده را جابه‌جا کند.
شناخت الگوهای باد، تعیین جهت ساخت سالن‌های مرغداری و موقعیت پنجره‌ها را بهبود می‌بخشد.
در واقع، هر مزرعه موفق، فرزند نقشه باد است.

 فاخته‌نیوز: اگر بخواهیم خلاصه کنیم، جایگاه علم هواشناسی در آینده امنیت غذایی جهان چیست؟

کیهان‌پور: هواشناسی دیگر علم پیش‌بینی نیست؛ علم پیشگیری، تصمیم‌سازی و نجات است.
در آینده نزدیک، هیچ تصمیم اقتصادی در کشاورزی، دامداری، شیلات و تغذیه بدون داده اقلیمی اتخاذ نخواهد شد.
از ماهواره تا مزرعه، از رادار تا دام، همه به زبان مشترک آسمان سخن خواهند گفت.
اگر زمین، مادر غذای بشر است، آسمان پدر دانایی اوست.

این گفت‌وگو یادآور می‌شود که امنیت غذایی بدون همکاری زمین و آسمان پایدار نخواهد بود. سرمایه‌گذاری در علم هواشناسی، در واقع سرمایه‌گذاری بر آینده سفره جهانی انسان‌ها است.

 فاخته‌نیوز – گفت‌وگو از تحریریه بخش امنیت غذایی و تغذیه ای با: علیرضا کیهان‌پور | پژوهشگر ارشد حوزه کشاورزی ، امنیت غذایی و تغذیه ای