پویایی دیپلماسی اقتصادی "کشورهای اسلامی" در راستای صنعت "حلال" جهان

فاخته- واژه «حلال» در لغت به معنای «مجاز» و «معتبر» است و در فقه اسلامی به کالاها و خدماتی گفته می‌شود که مطابق با قوانین شرع اسلام تولید، پردازش و عرضه می‌شوند. این صنعت فراتر از مواد غذایی است و حوزه‌های متنوعی را شامل می‌شود که در کنار اقتصاد، به فرهنگ و سبک زندگی میلیون‌ها نفر نیز مرتبط است.

تعریف و دامنه صنعت حلال

صنعت حلال شامل مجموعه‌ای از کالاها و خدمات است که از نظر فقه اسلامی مجاز و قابل استفاده می‌باشند. این صنعت حوزه‌های متعددی را شامل می‌شود:

مواد غذایی و نوشیدنی 
گوشت حلال، محصولات لبنی، غذاهای آماده، نوشیدنی‌های بدون الکل و…

داروسازی و مکمل‌های سلامت
 داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌های مجاز شریعت.

لوازم آرایشی و بهداشتی
 محصولاتی که مواد اولیه و فرآیند تولید آنها مطابق قوانین حلال باشد.

گردشگری و هتلداری
 سفرهای حلال، هتل‌ها و رستوران‌های متناسب با فرهنگ اسلامی.

مد و پوشاک
 لباس‌هایی که مطابق با موازین اسلامی تولید شده‌اند.

 امور مالی اسلامی و بیمه 
خدمات بانکی و بیمه‌ای که بدون ربا و بر اساس اصول شریعت ارائه می‌شوند.

رسانه و سرگرمی
 تولید محتوا، فیلم و بازی‌هایی که قوانین اخلاقی و شرعی را رعایت کنند.

اهمیت اقتصادی و اجتماعی صنعت حلال

جمعیت مسلمان جهان
 حدود دو میلیارد نفر مسلمان در جهان زندگی می‌کنند که حدود ۲۴ درصد جمعیت کل دنیا را تشکیل می‌دهند.
 این جمعیت بزرگ بازار مصرف گسترده‌ای ایجاد کرده است.

رشد سریع بازار
 بازار محصولات حلال سالانه با نرخ رشد تقریبی ۵ تا ۶ درصد توسعه می‌یابد که از میانگین رشد بخش‌های مشابه جهانی بیشتر است.

ارتباط با سبک زندگی سالم
بسیاری از مصرف‌کنندگان غیرمسلمان نیز به دلیل ویژگی‌های بهداشتی، اخلاقی و کیفیت بالای محصولات حلال به این بازار جذب شده‌اند.

توسعه اقتصاد درون زا
 صنعت حلال به عنوان بخشی از اقتصاد درون زا ، می‌تواند در کاهش وابستگی به اقتصادهای نفتی و توسعه تولید داخلی نقش مهمی ایفا کند.

تنوع بازار و صادرات
 کشورها می‌توانند با سرمایه‌گذاری در تولید محصولات حلال، سهم صادرات خود را افزایش داده و بازارهای جدیدی را فتح کنند.

وضعیت بازار جهانی صنعت حلال

حجم و ارزش بازار

ارزش بازار جهانی صنعت حلال در سال ۲۰۲۴ حدود ۲.۲۳ تریلیون دلار برآورد شده است.

پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال ۲۰۳۴ به بیش از ۱۰ تریلیون دلار برسد.

بخش عمده بازار را مواد غذایی و نوشیدنی تشکیل می‌دهد که بیش از ۶۰ درصد از کل بازار را به خود اختصاص داده است.

بخش‌های گردشگری حلال،  امور مالی اسلامی و دارویی با رشد سریع‌تری مواجه هستند.

 نقش کشورهای پیشرو در صنعت حلال

 مالزی پیشرو در استانداردسازی و صدور گواهی حلال

 مرکز مالی اسلامی حدود ۱۳۰ میلیارد دلار

اندونزی بزرگ‌ترین جمعیت مسلمان و بازار مصرف بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار

 ترکیه صادرکننده بزرگ محصولات حلال به اروپا و آسیا ۶۰ میلیارد دلار
 
صادرات امارات متحده عربی و مرکز تجاری و مالی خاورمیانه با بازار گردشگری حلال قوی  با سهم قابل توجه از بازار ۹۰۰ میلیارد دلاری خاورمیانه 

عربستان سعودی بازار بزرگ داخلی و مقصد اصلی گردشگری مذهبی (حج تمتع و عمره) سهم بزرگ در بازار خاور میانه

 پاکستان صادرکننده عمده گوشت و محصولات کشاورزی حلال حدود ۵۰ میلیارد دلار صادرات 

هندبازار مصرف بزرگ با جمعیت مسلمان قابل توجه حدود ۳۰ میلیارد دلار بازار
 حلال داخلی آلمان بزرگ‌ترین بازار مصرف‌کننده حلال در اروپابخشی از بازار ۴۰۰ میلیارد دلاری اروپا

فرانسه جمعیت مسلمان بالا و تقاضای قوی برای محصولات حلال  با سهم قابل توجه در بازار اروپا

برزیل بزرگ‌ترین صادرکننده گوشت حلال در آمریکای لاتین بیش از ۲۰ میلیارد دلار صادرات 

 صنعت حلال در ایران

ایران به عنوان یکی از کشورهای با اکثریت  جمعیت مسلمان، ظرفیت‌های بالقوه بزرگی در صنعت حلال دارد. حوزه‌های مهم صنعت حلال در ایران شامل موارد زیر است:

صنایع غذایی
 تولید گوشت، فرآورده‌های لبنی، محصولات کشاورزی و غذاهای فرآوری شده حلال.

داروسازی
 تولید داروهای حلال و مکمل‌های مجاز شریعت.

گردشگری مذهبی
 شهرهای زیارتی مانند شهرهای مقدس مشهد و قم، ظرفیت بالایی برای گردشگری حلال دارند.

لوازم آرایشی و بهداشتی
 تولید محصولاتی که با استانداردهای حلال منطبق باشند.

توسعه استانداردها و گواهی حلال
در ایران، مؤسسات متعددی مانند سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران در صدور گواهی حلال فعال هستند.

تحلیل بخشی از مشکلات فرا روی صنعت حلال در ایران

نبود هماهنگی کامل بین دستگاه‌ها در صدور گواهی حلال

کمبود زیرساخت‌های فناورانه در برخی بخش‌ها

ضعف بازاریابی بین‌المللی و حضور محدود در بازارهای جهانی

تأثیر تحریم‌ها و مشکلات صادراتی

نیاز به آموزش و فرهنگ‌سازی بیشتر در میان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان

فرصت‌ها در صنعت حلال

رشد جمعیت مسلمان و افزایش تقاضا تقاضای جهانی برای محصولات حلال همواره رو به افزایش است.

افزایش آگاهی مصرف‌کنندگان مصرف‌کنندگان به دنبال محصولات با کیفیت، سالم و اخلاقی هستند.

تنوع‌بخشی به محصولات و خدمات گسترش حوزه‌های گردشگری، مالی اسلامی، رسانه و مُد حلال.

فناوری و استانداردسازی 
بهره‌گیری از فناوری‌های نوین برای ردیابی، تضمین کیفیت و صدور گواهی حلال.

بازارهای جدید
کشورهای غیرمسلمان با جمعیت مهاجر مسلمان، فرصت‌های بالقوه بزرگی هستند.

چالش‌ها

عدم وجود استاندارد جهانی واحد
تفاوت در معیارهای صدور گواهی حلال بین کشورها مشکل‌ساز است.

زیرساخت‌های ناکافی
برخی کشورها فاقد زیرساخت‌های لازم برای تولید و کنترل کیفیت محصولات حلال هستند.

کمبود دانش و آگاهی
ضعف آموزش در میان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان باعث کاهش کیفیت و اعتماد می‌شود.

رقابت با برندهای بزرگ جهانی
ورود محصولات غیرحلال و عدم شفافیت در بازار.

مسائل سیاسی و تحریم‌ها
 محدودیت‌های تجاری و سیاسی بر تجارت جهانی محصولات حلال تأثیر می‌گذارد.

چشم‌انداز آینده صنعت حلال

صنعت حلال آینده‌ای روشن و رو به رشد دارد. افزایش همکاری‌های بین‌المللی و ایجاد استانداردهای جهانی، روند توسعه این صنعت را تسهیل می‌کند. فناوری‌هایی مانند بلاک‌چین و اینترنت اشیا می‌توانند به ردیابی دقیق‌تر و تضمین کیفیت کمک کنند.

کشورهایی که بتوانند بازارهای داخلی خود را تقویت کنند و به بازارهای بین‌المللی دسترسی داشته باشند، بیشترین بهره را از این فرصت خواهند برد. ایران نیز با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، آموزش و بازاریابی می‌تواند جایگاه خود را در این بازار جهانی ارتقاء دهد.

سخن پایانی

صنعت حلال نه تنها فرصتی اقتصادی بلکه موضوعی فرهنگی و اجتماعی است که با ارزش‌ها و باورهای یک جمعیت بزرگ ارتباط دارد. بهره‌برداری بهینه از این ظرفیت ها و... نیازمند توجه به استانداردسازی، فناوری، آموزش و سیاست‌گذاری صحیح است. کشور ما نیز با منابع و توانمندی‌های خود می‌تواند نقش مهمی در توسعه بازار جهانی صنعت حلال ایفاء نماید./671

            علیرضا کیهان پور

منابع:

DinarStandard, & Thomson Reuters. (2023). Global Islamic Economy Report 2023/24.

Polaris Market Research. (2024). Halal Food Market Report 2024.

Circle H International. (2023). The Global Halal Industry: An Overview.

Islamic Food and Nutrition Council of America (IFANCA). (n.d.). Reports and Halal Standards.

سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران (ISIRI). (n.d.). استانداردهای حلال در ایران.

World Halal Forum. (n.d.). Industry Reports and Publications.

Statista. (n.d.). Data and Statistics on Halal Market.

Various Authors. (n.d.). Research articles on Halal Industry. Retrieved from Google Scholar.