از ژن تا ژاکت؛ مسیر طلای نرم آنغوره

فاخته- این موجود فوق العاده زیبا و کوچک، در پیوندی حیرت‌انگیز میان ژنتیک، تغذیه، فناوری و بازار، روایت تازه‌ای از دامپروری هوشمند و اقتصاد پایدار را بازگو می‌کند.

تولد یک صنعت از دل نرمی

تاریخ پرورش خرگوش آنغوره به قرن هجدهم در ترکیه و سپس فرانسه بازمی‌گردد. با گذر زمان، پرورش این گونه از مرز سرگرمی اشرافی گذشت و به صنعتی کوچک اما ارزشمند در کشورهای چین، مجارستان، فرانسه و لهستان تبدیل شد. امروز نیز در ایران، با توجه به شرایط اقلیمی و ظرفیت صنایع نساجی، پتانسیل ایجاد مزارع کوچک و دانش‌بنیان پرورش خرگوش آنغوره وجود دارد؛ مزارعی که می‌توانند پلی میان اقتصاد روستایی و بازار جهانی پوشاک لوکس بسازند.

پشم آنغوره با لطافتی چهار تا شش برابر نرم‌تر از پشم گوسفند، سبکی و گرمای بی‌نظیری دارد. همین ویژگی‌ها سبب شده تا الیاف آن در تولید لباس‌های زمستانی، شال‌ها، دستکش‌ها و محصولات لوکس نساجی جایگاه ویژه‌ای بیابد.

 زیست‌شناسی نرمی ؛ علم در خدمت لطافت

خرگوش آنغوره از دیدگاه زیستی، موجودی با سازوکار تولیدی منحصربه‌فرد است. فولیکول‌های مویی آن به‌طور پیوسته فعال‌اند و چرخه‌ی رشد پشم در آن‌ها تقریباً بدون توقف ادامه دارد؛ پدیده‌ای که آن را از سایر پستانداران متمایز می‌سازد.

در سطح ژنتیکی، ژن‌های کنترل‌کننده‌ی تولید کراتین (پروتئین اصلی ساختار پشم) در خرگوش آنغوره فعالیتی بسیار بالاتر از خرگوش‌های معمولی دارند. این ویژگی، حاصل انتخاب طبیعی و اصلاح نژاد انسان است؛ فرآیندی که در طی قرن‌ها، از خرگوش‌های وحشی کوچک، حیوانی پشمالو و اقتصادی ساخته است.

نکته‌ی مهم در اصلاح نژادی این گونه، تعادل میان تولید پشم و سلامت حیوان است. افزایش تراکم پشم، اگر با ضعف در تغذیه و تهویه همراه باشد، به گرفتگی پوست، خفگی حرارتی یا بیماری‌های قارچی منجر می‌شود. از این‌رو، پرورش آنغوره بیش از هرچیز علمی است که میان زیبایی و زیست‌شناسی توازن برقرار می‌کند.

 تکثیر، تولد و مراقبت؛ چرخه‌ای حساس و ظریف

خرگوش آنغوره در حدود شش تا هشت ماهگی به بلوغ جنسی می‌رسد. ماده‌ها معمولاً بین دو تا چهار بار در سال زایمان می‌کنند و هر بار ۴ تا ۸ توله به دنیا می‌آورند. اما در پرورش صنعتی، هدف همیشه افزایش زایش نیست؛ بلکه افزایش کیفیت پشم و طول عمر مفید حیوان است.

برای جفت‌گیری، باید ماده را به قفس نر منتقل کرد تا از رفتارهای تهاجمی جلوگیری شود. دوره بارداری حدود ۳۰ تا ۳۲ روز است. در این مدت، تغذیه‌ی مادر با جیره‌های سرشار از پروتئین و فیبر بالا، نقش مستقیمی در سلامت جنین‌ها و کیفیت آینده‌ی پشم دارد.

نوزادان در هفته‌ی ششم تا هشتم از مادر جدا می‌شوند و از این زمان، آموزش تغذیه مستقل آغاز می‌گردد. در همین دوران، مراقبت از دمای محیط اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا پشم متراکم آن‌ها هنوز کامل رشد نکرده و نوسان دما می‌تواند مرگ‌ومیر ایجاد کند.

 تغذیه و بهداشت؛ ستون‌های نامرئی صنعت پشم

تولید پشم در بدن خرگوش آنغوره نیازمند انرژی فراوان و تعادل دقیق مواد مغذی است. هر کیلوگرم پشم آنغوره حاصل هزاران واکنش متابولیکی است که پروتئین، گوگرد، ویتامین‌های گروه B و مواد معدنی چون روی و مس را می‌طلبد.

در جیره‌های غذایی، یونجه خشک، غلات، سبوس، و مکمل‌های پروتئینی به‌عنوان پایه تغذیه استفاده می‌شود. کمبود پروتئین به سرعت خود را با شکنندگی پشم و کاهش درخشندگی نشان می‌دهد.

از سوی دیگر، بهداشت محیط نگهداری حیاتی است. بستر مرطوب یا آلوده، موجب آلودگی پشم و افت ارزش بازار آن می‌شود. تهویه‌ی مداوم، تمیزی روزانه قفس‌ها و استفاده از ابزار ضدعفونی ساده مانند آهک و محلول‌های ملایم، ضامن سلامت گله است.

 فناوری و هنر چیدن؛ نقطه‌ی تلاقی زیست و مهارت

پشم خرگوش آنغوره بسته به نژاد، هر سه تا چهار ماه یک‌بار برداشت می‌شود. روش برداشت ممکن است چیدن (Clipping) یا کندن ملایم (Plucking) باشد. چیدن با قیچی‌های مخصوص متداول‌تر است و آسیبی به پوست نمی‌زند.

کیفیت پشم، به جز تغذیه، به مهارت چیدن‌کننده هم بستگی دارد. پشم باید به‌صورت یکنواخت، خشک و تمیز جدا شود. اگر حیوان در دوره بارداری یا شیردهی باشد، مقدار پشم کاهش یافته و کیفیت آن افت می‌کند.

در مزارع صنعتی چین، از ماشین‌های سَبُک برای چیدن همزمان چند حیوان استفاده می‌شود، در حالی‌که در مزرعه‌های اروپایی روش دستی با دقت بالا ترجیح داده می‌شود تا سلامت حیوان حفظ شود.

 اقتصاد لطافت ؛ بازار پشم آنغوره در جهان

پشم آنغوره در بازار جهانی به عنوان «طلای نرم» شناخته می‌شود. با وجود حجم کم تولید جهانی، ارزش اقتصادی آن بسیار بالاست. چین بیش از ۸۰ درصد تولید جهانی پشم آنغوره را در اختیار دارد، در حالی‌که اروپا، به‌ویژه فرانسه و لهستان، در زمینه‌ی کیفیت و طراحی محصولات پیشتازند.

در بازارهای جهانی، هر کیلوگرم پشم آنغوره می‌تواند بسته به کیفیت و نوع فرآوری، بین ۳۰ تا ۱۲۰ دلار قیمت داشته باشد. در ایران نیز، اگر زنجیره‌ی پرورش تا صنایع تبدیلی نساجی شکل گیرد، می‌تواند به صادرات غیرنفتی نوآورانه بدل شود.

از دید اقتصاد خُرد، پرورش خرگوش آنغوره برای مزارع کوچک‌مقیاس یا خانوادگی دارای بازده بالا در واحد سطح، مصرف کم آب، و اشتغال‌زایی بالا برای زنان روستایی است. همین ویژگی‌ها آن را به نمونه‌ای از اقتصاد مقاومتی در عمل تبدیل کرده است.

 چالش‌ها و آینده‌ پژوهی

با وجود جذابیت اقتصادی، این صنعت چالش‌هایی نیز دارد. گرمای شدید، نبود دامپزشکان متخصص، کمبود تجهیزات برداشت، و دشواری بازاریابی بین‌المللی از موانع اصلی‌اند. همچنین دغدغه‌های زیست‌محیطی درباره رفاه حیوانات در برخی کشورها سبب محدودیت‌هایی در پرورش انبوه شده است.

اما در سوی دیگر، توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی در تغذیه، کنترل اقلیم گلخانه‌ای برای مزارع کوچک، و اصلاح نژاد ژنتیکی برای پشم مقاوم‌تر، افق تازه‌ای گشوده است.
 حتی در برخی کشورها، از سلول‌های فولیکولی خرگوش آنغوره برای تولید پشم مصنوعی زیستی (Biofiber) استفاده می‌شود — گامی که می‌تواند آینده‌ی صنعت نساجی پایدار -- را متحول کند.

 بازگشت آرام نرمی یک طلای حیوانی

خرگوش آنغوره تنها حیوانی برای تولید پشم نیست؛ مدلی زنده از هماهنگی علم، اخلاق و اقتصاد است. از اصلاح نژاد تا چیدن پشم، از مراقبت‌های بهداشتی تا بازاریابی، همه‌چیز در آن نیازمند ظرافت و دانش است.

در زمانی که جهان به سمت کاهش مصرف منابع و تولید سبز پیش می‌رود، این موجود آرام و خاموش می‌تواند نماد تازه‌ای از صنعت نرم و پایدار باشد — صنعتی که نه بر تخریب طبیعت ، بلکه بر همکاری -- با آن استوار است.

از ژن تا ژاکت ، "مسیر" پشم آنغوره "سفری" است از علم به هنر، از مزرعه به بازار  و از دستان پرورش‌دهنده تا لباس گرم یک انسان در زمستانی سرد.
«سفری که نشان می‌دهد آینده‌ی دامپروری ، دیگر فقط با گاو و گوسفند نوشته نمی‌شود ؛ بلکه با خرگوش‌های ابریشم‌پوش نیز می تواند  ادامه داشته باشد.»/ ۸۰۲

علیرضا کیهان‌پور