انسان ؛ نخستین بذر امنیت غذایی در جهان آینده

فاخته- امنیت غذایی دیگر تنها موضوعی درباره تولید و مصرف نیست، بلکه محور اصلی توسعه‌ی پایدار جهانی است. از سیاست‌گذاری و آموزش گرفته تا فناوری و اخلاق، همه چیز به کیفیت منابع انسانی وابسته است.
در جهانی که هوش مصنوعی و بحران‌های اقلیمی هم‌زمان پیش می‌روند، نقش انسان در تولید و مدیریت غذا نه تنها کم نشده، بلکه حیاتی‌تر شده است.

مفهوم انسانیِ امنیت غذایی

امنیت غذایی چهار رکن دارد: دسترسی، عرضه، پایداری و تغذیه سالم. اما در عمق این چهار ستون، چیزی پنهان است: انسانِ آگاه و توانمند.
بدون دانش، تخصص و انگیزه، هیچ سیاست یا فناوری کارآمدی نمی‌تواند امنیت غذایی پایدار ایجاد کند. از کشاورز محلی گرفته تا مدیران جهانی زنجیره تأمین، انسان حلقه‌ی اصلی این منظومه است.

 سرمایه انسانی ؛ موتور نامرئی تغذیه جهان

در اقتصادهای پیشرفته، «سرمایه انسانی» جایگزین مفهوم سنتی «نیروی کار» شده است. یعنی هر ساعت کار، تنها ارزش فیزیکی ندارد، بلکه حامل دانش، خلاقیت و بینش است.
کشورهایی که بر آموزش، مهارت و سلامت روان نیروی انسانی سرمایه‌گذاری کرده‌اند، توانسته‌اند بحران‌های غذایی را بهتر مدیریت کنند.

نمونه‌ها:

هلند با دانشگاه‌های تخصصی کشاورزی و شبکه‌ای از کشاورزان فناور.

کره جنوبی با تربیت نیروی انسانی در فناوری‌های غذایی و هوش مصنوعی.

کنیا با آموزش کشاورزان خُرد در مدل «مدرسه در مزرعه» (Farmer Field Schools).

آموزش و ترویج ؛ ستون‌های تمدن غذایی

امنیت غذایی از کلاس درس آغاز می‌شود، نه از مزرعه.
برنامه‌های ترویجی و آموزش‌های فنی‌ـ‌حرفه‌ای برای کشاورزان، تکنسین‌ها و کارشناسان صنایع غذایی، کلید افزایش بهره‌وری‌اند.
در بسیاری از کشورها، پروژه‌های جهانی سازمان‌های FAO و UNESCO با محور «آموزش مادام‌العمر کشاورزی» موفق شده‌اند تولید را تا ۴۰درصد افزایش دهند.

 فناوری بدون انسان، بی‌معناست

در کشاورزی دیجیتال، هوش مصنوعی، پهپادها، سنسورهای رطوبتی و داده‌های ماهواره‌ای در خدمت انسان‌اند، نه جایگزین او.
تحلیل، تصمیم و تفسیر داده‌ها نیازمند حضور انسان متخصص است.
فناوری بدون اخلاق انسانی، به تخریب خاک و تبعیض غذایی منجر می‌شود. بنابراین، تربیت انسان فناور و اخلاق‌مدار، بخش جدایی‌ناپذیر امنیت غذایی آینده است.

زنجیره تأمین؛ جاده‌ای که انسان‌ها می‌سازند

از مزارع تا سفره‌ها، بیش از ۲.۵ میلیارد نفر در زنجیره غذایی جهان کار می‌کنند.
در این زنجیره، نقش منابع انسانی در کاهش ضایعات، بهبود بسته‌بندی، کنترل کیفیت، ایمنی غذایی و لجستیک حیاتی است.
در کشورهایی مانند ژاپن، نروژ و آلمان، آموزش دقیق نیروهای انسانی موجب شده ضایعات غذایی کمتر از ۵درصد باشد؛ درحالی‌که این رقم در کشورهای فاقد نظام آموزشی، بیش از ۳۰درصد است.

 زنان و جوانان ؛ نسل آینده‌ی امنیت غذایی

زنان در جهان حدود ۴۰درصد نیروی کار کشاورزی‌اند، اما کمتر از ۲۰درصد زمین‌های کشاورزی به نام آنان ثبت شده است.
سرمایه‌گذاری در آموزش، دسترسی به اعتبارات و فناوری برای زنان روستایی، به‌طور مستقیم گرسنگی را کاهش می‌دهد.
نسل جوان با ذهن فناور و خلاق خود، موتور نوآوری در حوزه غذاست. در آفریقا و آسیا، صدها استارتاپ کشاورزی توسط جوانان تأسیس شده که تولید و توزیع را متحول کرده‌اند.

سلامت روان و انگیزه ؛ بُعد مغفول امنیت غذایی

انسانِ خسته و بی‌انگیزه، حتی با بهترین ماشین‌ها هم بهره‌ور نیست.
سیاست‌گذاران باید بدانند که امنیت غذایی، نه فقط محصول سیاست‌های کشاورزی بلکه نتیجه‌ی امید و انگیزه‌ی انسان‌هاست.
دسترسی به بیمه، خدمات درمانی و امنیت شغلی برای کارگران غذایی، پایه‌های پایداری اجتماعی و اخلاقی زنجیره غذا را می‌سازد.

 اخلاق و عدالت ؛ ریشه‌ی انسانی تغذیه‌ی سالم

امنیت غذایی تنها مسئلهٔ «داشتن غذا» نیست، بلکه مسئلهٔ درست‌ مصرف کردن و درست‌ تولید کردن است. انسانِ آگاه در مزرعه، از خاک، آب و حیوانات به‌گونه‌ای استفاده می‌کند که نسل‌های آینده نیز سهمی داشته باشند.
آموزش اخلاق زیستی (Bioethics) در دانشگاه‌های کشاورزی و صنایع غذایی، دیگر تجمل نیست بلکه ضرورت است.

 منابع انسانی و تاب‌آوری اقلیمی

تغییر اقلیم، ساختار تولید غذا را تهدید می‌کند. اما انسانِ آموزش‌دیده می‌تواند با دانش بومی و نوآوری فناورانه، تاب‌آوری سیستم‌های غذایی را بالا ببرد.
برنامه‌های «Climate-Smart Agriculture» در ۹۰ کشور، نشان داده‌ است که آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی، کلید حفظ تولید در شرایط خشکسالی و طوفان است.

 آینده ؛ پیوند انسان و هوش مصنوعی در خدمت غذا

در افق ۲۰۵۰، جمعیت زمین به حدود ۹.۷ میلیارد نفر خواهد رسید.
هیچ فناوری به‌تنهایی نمی‌تواند این حجم نیاز غذایی را پاسخ دهد. آینده متعلق به همکاری میان مغز انسان و مغز مصنوعی است. کشاورز فردا، برنامه‌نویس هم خواهد بود؛ و کارگر کارخانه غذا، داده‌کاو کیفیت و تغذیه. امنیت غذایی جهانی به اندازه‌ای پایدار خواهد بود که انسان در آن مرکز تصمیم باشد، نه ماشین.

سخن پایانی

منابع انسانی نه در کنار، بلکه در قلب امنیت غذایی قرار دارد. زمین، آب و فناوری تنها ابزارند؛ این انسان است که با دانش، مهارت و وجدان خود، جهان را سیراب و سالم می‌کند.

«جهان آینده را نه دولت‌ها و نه روبات‌ها ، بلکه انسان‌هایی می‌سازند که برای هر لقمه نان ، اندیشه و فکر دارند.»/ ۸۰۰

 علیرضا کیهان‌پور
 پژوهشگر ارشد رسانه‌ای توسعه روستایی و امنیت غذایی