ابتکار جدید فائو و اتحادیه اروپا برای تقویت دسترسی به ماهی، میگو و جلبک ها

تخصیص ۲۰ میلیون "یورو" برای پنج کشور "منتخب"

فاخته- مقدمه: امنیت غذایی جهان در قرن بیست‌ویکم با چالش‌هایی بی‌سابقه مواجه است: 
رشد جمعیت، محدودیت منابع آب و خاک، و فشارهای ناشی از تغییرات اقلیمی، نظام‌های غذایی سنتی را تحت فشار قرار داده‌اند. در این میان، آبزیان — ماهی‌ها، میگوها، سخت‌پوستان و جلبک‌های خوراکی به‌عنوان منابع پروتئینی پایدار، مغذی و کم‌کربن، نقش حیاتی در تأمین غذای سالم و حفظ تعادل زیست‌محیطی ایفا می‌کنند.

سازمان فائو (FAO) و اتحادیه اروپا (EU) با راه‌اندازی پروژه NAVAC (زنجیره‌های ارزش نوین غذای آبزی برای رژیم‌های سالم و پایدار در مناطق آسیب‌پذیر)، پاسخی عملی و استراتژیک به این چالش‌ها ارائه کرده‌اند. 
این پروژه نمونه‌ای شاخص از گذری جهانی به کشاورزی آبی پایدار و توسعه زنجیره‌های ارزش نوین غذایی است.

معرفی پروژه NAVAC

عنوان رسمی طرح:
“New Aquatic Food Value Chains for Sustainable Healthy Diets in Fragile Contexts (NAVAC)”

در مهرماه ۲۰۲۵ میلادی، پروژه NAVAC با سرمایه‌گذاری ۲۰ میلیون یورو آغاز شد تا دسترسی مردم در کشورهای آسیب‌پذیر به غذاهای با منشاء آبزیان افزایش یابد. این پروژه بخشی از برنامه جامع فائو برای «تغییر نظام‌های غذایی جهانی» به سوی امنیت غذایی، سلامت و پایداری زیست‌محیطی است.

کشورهای هدف و دلایل انتخاب

پروژه ابتدا در پنج کشور عملیاتی می‌شود:

چاد

گینه بیسائو

موریتانی

سودان جنوبی

کلمبیا

این کشورها ویژگی‌های مشترکی دارند: در معرض بحران‌های اقلیمی و خشکسالی، کمبود منابع پروتئینی پایدار یا سطح بالای سوءتغذیه هستند. 
تمرکز پروژه بر این مناطق، تضمین می‌کند که نوآوری‌های غذایی و آبزی‌پروری بیشترین تأثیر اجتماعی، تغذیه‌ای و اقتصادی را داشته باشند.

اهداف کلیدی پروژه

 توسعه زنجیره‌های ارزش نوین برای غذاهای آبزی

آموزش جوامع محلی برای پرورش ماهی‌های بومی، میگو و جلبک‌های خوراکی

ایجاد صنایع کوچک محلی برای فرآوری، بسته‌بندی و نگهداری محصولات آبزی

 بهبود تغذیه و سلامت عمومی

افزایش مصرف پروتئین‌های با کیفیت و کم‌کربن

کاهش سوءتغذیه، به ویژه در میان کودکان و زنان

توانمندسازی جوامع محلی، زنان و جوانان

حمایت از مشاغل خُرد آبزی‌پروری و فروش محلی

ارائه آموزش‌های مالی، کارآفرینی و مدیریت منابع

پایداری زیست‌محیطی و اقلیمی

ترویج شیوه‌های پرورش و صید پایدار

کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای با تکیه بر پروتئین‌های آبی کم‌کربن

اهمیت جهانی آبزیان و پروتئین سفید

فائو تاکید می‌کند که آبزیان نه تنها منابع غذایی مغذی هستند، بلکه نقش کلیدی در کاهش اثرات تغییرات اقلیمی نیز دارند. تولید یک کیلوگرم پروتئین آبزی نسبت به پروتئین گوشتی، مصرف آب کمتر و انتشار گازهای گلخانه‌ای پایین‌تری دارد.

پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۵۰ بیش از ۲۵ درصد از پروتئین مصرفی جهان می‌تواند از منابع آبزی تأمین شود، به شرطی که سرمایه‌گذاری و مدیریت پایدار در زنجیره‌های ارزش انجام گیرد. NAVAC
 با تمرکز بر مدل‌های کوچک و خانوادگی، دسترسی مردم به پروتئین سالم و پایدار را افزایش داده و وابستگی به صید بی‌رویه را کاهش می‌دهد.

 این پروژه نوآوری در آبزی‌پروری با معرفی مدل‌های نوین، فرصت‌های اقتصادی و اجتماعی متعددی ایجاد می‌کند :

پرورش کوچک و خانوادگی: مزرعه‌های کوچک خانوادگی توانایی تولید آبزیان با حداقل سرمایه اولیه و اثرات محیطی محدود را دارند و علاوه بر ایجاد اشتغال، توزیع عادلانه منابع غذایی را نیز تسهیل می‌کنند.

توسعه صنایع فرآوری محلی: ایجاد کارگاه‌های بسته‌بندی و نگهداری محصولات آبزی، ارزش افزوده اقتصادی ایجاد کرده و دسترسی به بازارهای داخلی و منطقه‌ای را افزایش می‌دهد.

توانمندسازی زنان و جوانان: آموزش و حمایت مالی به زنان و جوانان امکان می‌دهد در زنجیره‌های تولید و فروش مشارکت کنند و هم عدالت اجتماعی و هم بهره‌وری اقتصادی افزایش یابد.

پیامدهای زیست‌محیطی و اقلیمی

تمرکز بر آبزیان کم‌کربن و پرورش پایدار، کاهش اثرات زیست‌محیطی جهانی را ممکن می‌سازد:

کاهش فشار بر اکوسیستم‌های خشکی و منابع آب شیرین

کاهش صید بی‌رویه و حفاظت از تنوع زیستی

ترویج شیوه‌های کم‌مصرف انرژی و پایدار در تولید غذا؛ NAVAC نمونه‌ای عملی است از هم‌افزایی میان امنیت غذایی و حفاظت محیط زیست و نشان می‌دهد که توسعه اقتصادی و پایداری زیست‌محیطی می‌توانند هم‌زمان دنبال شوند.

هم‌افزایی با اهداف توسعه پایدار (SDGs)

پروژه NAVAC با اهداف توسعه پایدار سازمان ملل همسو است:

هدف ۲: مبارزه با گرسنگی و کاهش سوءتغذیه

هدف ۱۳: اقدامات اقلیمی و کاهش ردپای کربن

هدف ۱۴: زندگی زیر آب و حفاظت از اکوسیستم‌های آبی

این هم‌افزایی نشان می‌دهد که NAVAC بیش از یک پروژه غذایی ساده است؛ بلکه یک استراتژی بلندمدت برای توازن میان اقتصاد، تغذیه و محیط زیست جهانی محسوب می‌شود.

چشم‌انداز آینده

پروژه NAVAC نشان می‌دهد که آبزی‌پروری، فراتر از یک روش تأمین غذا، می‌تواند به ستون اصلی امنیت غذایی جهانی در قرن ۲۱ تبدیل شود.
 این پروژه مدلی عملی برای کشورهای آسیب‌پذیر ارائه می‌دهد تا با حداقل وابستگی به زمین‌های حاصل‌خیز و منابع آب محدود، دسترسی مردم به پروتئین‌های سالم و باکیفیت را افزایش دهند.

از منظر اقتصادی، NAVAC فرصتی بی‌نظیر برای اشتغالزایی محلی، توانمندسازی زنان و جوانان و ایجاد ارزش افزوده در جوامع شکننده فراهم می‌کند. از منظر زیست‌محیطی، تمرکز بر تولید آبزیان کم‌کربن و پایدار، هم‌افزایی میان امنیت غذایی و کاهش اثرات تغییرات اقلیمی را ممکن می‌سازد.

در سطح جهانی، این پروژه الگویی است برای گذار از صید بی‌رویه به آبزی‌پروری مسئولانه و کوچک‌مقیاس؛ مدلی که می‌تواند الگوی توسعه پایدار برای دیگر مناطق در حال توسعه نیز باشد.

 آبزیان آینده پروتئینی جهان را شکل می‌دهند:
 منابعی مغذی، پایدار و انعطاف‌پذیر که می‌توانند در شرایط اقلیمی سخت و کمبود زمین‌های کشاورزی، امنیت غذایی میلیون‌ها نفر را تضمین کنند. NAVAC نه تنها دسترسی به غذا را افزایش می‌دهد، بلکه مسیر نوینی برای ترکیب نوآوری، اقتصاد محلی و حفاظت محیط زیست ارائه کرده و نشان می‌دهد که آینده تغذیه جهان به منابع آبزی و شیوه‌های پایدار پرورش آن گره خورده است.

جمع‌بندی تحلیلی

ابتکار NAVAC نماد گذری جهانی از کشاورزی خاک‌محور به کشاورزی آبی‌محور است.
با ایجاد زنجیره‌های ارزش پایدار، توانمندسازی جوامع محلی و تمرکز بر پروتئین‌های کم‌کربن، پروژه نشان می‌دهد که حتی در مناطق آسیب‌پذیر، می‌توان امنیت غذایی و توسعه اقتصادی را هم‌زمان برقرار کرد.

آبزیان، با ارزش تغذیه‌ای بالا و اثرات محیطی محدود، پروتئین سبز جهان هستند و NAVAC مسیر روشنی برای بهره‌برداری پایدار از این منابع در آینده ارائه می‌دهد.

«متاسفانه در کشور ما وقتی یک کارخانه فرآوری ماهی و میگو در  "شهرک صنعتی نظرآباد استان البرز"  میگوی دریایی با سایز ریز "۷۱/۹۰  و در گراماژ منفی و مثبت ۲۰ گرم" در بسته بندی یک کیلوگرمی به قیمت  ۱/۳ میلیون تومان  را با اجحاف علنی و عملی در حق مصرف کننده به فروش می رساند و نهاد های مسؤول نظارتی به قول معروف کک اشان نمی گزد ، سخت نیازمند این کمک های  فنی سازمان " FAO " در قالب امثال این پروژه ها  هستیم تا شاید شاهد ارتقای متوسط سرانه مصرف آبزیان ایران با حدود یک سوم سرانه مصرف آبزیان در مقایسه با مصرف ماهی و میگو عرصه جهانی باشیم‌!.»/۷۹۶

                 علیرضا  کیهان‌پور 

پژوهشگر ارشد رسانه ای توسعه روستایی و امنیت غذایی

پژوهشگر...

منبع :

FAO & European Union. (2025). New Aquatic Food Value Chains for Sustainable Healthy Diets in Fragile Contexts (NAVAC). FAO Press Release, October 2025.