نوبل " فیزیولوژی ؛ پزشکی در سال ۲۰۲۵" و پیام آن برای جهان «یک سلامت»

از سلول‌های T تنظیم‌کننده تا نقش دامپزشکان در پاسداری از مرز انسان، حیوان و غذا

فاخته- در جهانی که سلامت انسان، حیوان و محیط‌زیست به زنجیره‌ای درهم‌تنیده تبدیل شده، مرز میان پزشکی، دامپزشکی و علوم زیستی دیگر وجود ندارد. امسال، جایزه نوبل فیزیولوژی یا پزشکی ۲۰۲۵ به سه دانشمند اهدا شد که در این زنجیره، رمز تعادل را کشف کردند: سلول‌های T تنظیم‌کننده (Treg)، ناظران نامرئی بدن که از خودویرانگری سیستم ایمنی جلوگیری می‌کنند.

اما اهمیت این کشف، تنها در درمان سرطان و بیماری‌های خودایمنی نیست؛ بلکه در درک جدیدی از «سلامت واحد» است — جایی که بدن انسان، حیوان و حتی خاک و غذا، همگی بخشی از یک سامانه زنده‌اند.

 از انسان تا دام؛ زبان مشترک سلول‌ها

سلول‌های T تنظیم‌کننده فقط در بدن انسان فعال نیستند. در دام‌ها نیز ساختار مشابهی دارند که نقش حیاتی در کنترل واکنش‌های ایمنی، جلوگیری از التهاب مزمن و واکنش‌های آلرژیک دارد.
دامپزشکان سال‌هاست در میدان نبرد با بیماری‌های مشترک انسان و حیوان — از تب مالت و آنفلوآنزای پرندگان تا تب کریمه کنگو — تجربه‌ای انباشته از تعامل با سیستم ایمنی دارند.

کشف و جایزه  نوبل فیزیولوژی  در سال۲۰۲۵ اکنون این تجربه را علمی‌تر می‌کند؛ زیرا نشان می‌دهد که تنظیم هوشمند ایمنی، کلید پیشگیری از اپیدمی‌هاست، نه صرفاً درمان آن‌ها.

 هم‌افزایی پزشکی انسانی و دامپزشکی

نقش پزشکان، پرستاران، داروسازان و دانشمندان علوم آزمایشگاهی در این میان بی‌بدیل است؛ آنان خط مقدم دفاع از سلامت انسان‌اند.
اما دامپزشکان و پیرا‌دامپزشکان، در مرحله‌ای عقب‌تر اما بنیادین‌تر، بر سلامت منبع تغذیه انسان — یعنی غذا و حیوانات تولیدکننده آن — نظارت دارند.
بدون ایمنی دام و خوراک، هیچ بیمارستان و دارویی قادر به تأمین سلامت جامعه نخواهد بود.

سلول‌های T تنظیم‌کننده در بدن انسان همان نقشی را ایفا می‌کنند که دامپزشکان و ناظران بهداشت غذا در جامعه دارند: مهار افراط، جلوگیری از واکنش‌های خودویرانگر، و حفظ تعادل در سامانه‌ای که اگر بی‌نظم شود، سلامت همه را تهدید می‌کند.

 امنیت غذایی و نغذیه ای ، بازتاب ایمنی زیستی

یکی از مفاهیم کلیدی در ایمنی زیستی (Biosecurity) این است که بدن و محیط زیست، دو نسخه از یک سیستم هستند.
وقتی در بدن تعادل ایمنی از بین می‌رود، بیماری پدید می‌آید؛ همان‌طور که در جامعه، وقتی نظارت و قانون ضعیف شود، بازار غذا به آشوب کشیده می‌شود.

پژوهش‌های نوبل ۲۰۲۵ نشان دادند که بدن هوشمند با سازوکارهای نظارتی درونی زنده می‌ماند. همین اصل باید در مدیریت غذا و دام هم حاکم باشد: نظامی از «سلول‌های ناظر» شامل دامپزشکان، پیرادامپزشکان، کارشناسان علوم آزمایشگاهی، ناظران میکروبی و کارشناسان سلامت محیط.

پیوند علم سلولی با اخلاق زیستی

علم جدید ایمنی، بیش از هر زمان دیگر به اخلاق نزدیک شده است.
وقتی سلول‌های T تنظیم‌کننده یاد می‌گیرند از خودی‌ها دفاع کنند و فقط دشمن واقعی را هدف بگیرند، این خود یک درس اخلاقی است برای انسان معاصر: شفقت، تمایز، و پرهیز از افراط.

در همین معنا، دامپزشکان و متخصصان سلامت غذا در ایران نیز، همان سلول‌های اخلاقی جامعه‌اند که بی‌ادعا، از پشت صحنه، در برابر طغیان بی‌قانونی و بی‌مسئولیتی در زنجیره تولید غذا ایستاده‌اند.
از تشخیص بیماری در دام‌های آلوده تا جلوگیری از مصرف فرآورده‌های ناسالم، نقش آنان در خط مقدم مهار بحران‌هاست؛ نقشی که اغلب کمتر دیده می‌شود.

 آینده‌ای با فناوری و زیست‌هوش

کشف سلول‌های T تنظیم‌کننده در سال ۲۰۲۵، مسیر تازه‌ای برای فناوری‌های پزشکی و دامپزشکی باز کرده است.
در آینده نزدیک، درمان‌های مبتنی بر تحریک یا مهار Foxp3 می‌تواند در حیوانات مزرعه نیز برای کاهش واکنش‌های ایمنی و افزایش سلامت گله‌ها به کار رود.
هم‌زمان، داده‌های به‌دست‌آمده از سیستم ایمنی حیوانات می‌تواند به مدل‌سازی بیماری‌های انسانی کمک کند — همان چیزی که امروز به‌نام پزشکی تطبیقی (Comparative Medicine) شناخته می‌شود.

 از استکهلم تا آزمایشگاه‌های ایران

در حالی که مراسم نوبل در استکهلم برگزار شد، دامپزشکان و دانشمندان ایرانی نیز در گوشه‌وکنار کشور — از قم تا چابهار، از اهواز تا مشهد — هر روز در حال نبرد خاموشی با بیماری‌ها و آلودگی‌های غذایی‌اند.
علم آنان شاید نوبل نگیرد، اما فلسفه‌ای مشابه دارد: شناخت مرزهای ظریف میان حفظ و حمله، میان درمان و پیشگیری.

یک دیدگاه پایانی

جایزه نوبل فیزیولوژی یا پزشکی ۲۰۲۵ نه فقط تجلیل از سه پژوهشگر، بلکه یادآوری نقش هزاران مراقب بی‌نام در سراسر جهان است؛ از پزشکان و پرستاران تا دامپزشکان، پیراپزشکان و کارشناسان آزمایشگاه که با «هوش ایمنی» خود، نظام سلامت را متعادل نگه می‌دارند.

«سلامت، دیگر مفهومی فردی نیست؛ شبکه‌ای زنده است از بدن‌ها، حیوانات، گیاهان و زمین و سلول‌های T تنظیم‌کننده، نماد همین شبکه‌اند — نگهبانان خردمندی--- که به ما یادآوری می‌کنند: برای سالم ماندن، باید مرز میان دفاع و تخریب را بشناسیم.» / ۷۸۰

               علیرضا کیهان‌پور 

 منابع تکمیلی:

The Nobel Assembly, Karolinska Institutet, 2025 Press Release

Nature Reviews Immunology (2025) – Special Issue on Regulatory T Cells

FAO & WHO Joint Report (2024) – One Health and Food Immunity

فاخته‌نیوز، کیهان‌پور؛ علیرضا (۱۵ مهر ۱۴۰۴) پرونده «کارآگاهان غذا و ایمنی زیستی در ایران»

LiveScience, “The Balancing Immune System: Foxp3 and Treg Pathways,” Oct 2025