برفِ بی‌رحم "کوهستان" ، سکوتِ آرامستان "همنوردان" ؛ سگ‌های "تجسس" ، صدای "زندگی" در دل و جان "سپیدی مرگ"

 وقتی سکوت کوهستان، صدای مرگ می‌شود

فاخته- کوهستان‌های برفی، همواره شکوهی خیره‌کننده داشته‌اند؛ قله‌هایی سفیدپوش که در نگاه نخست، انسان را مسحور می‌کنند. اما پشت این زیبایی مرگبار، حقیقتی نهفته است: کوهستان برفی می‌تواند در کسری از ثانیه به گورستان خاموش کوهنوردان بدل شود.
بهمن (Avalanche) ، بوران (Blizzard) ، سرمازدگی (Frostbite) و هیپوترمی (Hypothermia) تنها بخشی از تهدیداتی هستند که جان کوهنوردان و گردشگران برفی را به خطر می‌اندازند. در چنین شرایطی، امید به زنده‌ماندن به چیزی فراتر از تجهیزات و دانش بستگی دارد؛ امید به پارس‌های خفه در میان برف ، ردپاهای کوچک اما پرصلابت و بینی‌هایی که از کیلومترها دورتر بوی زندگی را می‌گیرند:
 
سگ‌های تجسس (Search and Rescue Dogs).

این یادداشت، روایت حماسی و علمی از کوهستان برفی، خطرات آن، استراتژی بقا و نقش بی‌بدیل سگ‌های قهرمان در نجات جان‌هاست.

کوهستان برفی؛ زیبایی مرگبار

زمستان، کوهستان را به ترکیبی از سکوت، عظمت و تهدید بدل می‌کند. برف تازه، سطحی نرم و آرام را نشان می‌دهد، اما در عمق آن، لایه‌هایی سست وجود دارد که هر لحظه می‌تواند فروبپاشد و بهمنی عظیم را رقم بزند.

سرمازدگی (Frostbite) : در دمای منفی ۱۰ درجه سانتی‌گراد، پوست در عرض ۳۰ دقیقه یخ می‌زند و بافت‌ها آسیب می‌بینند.

هیپوترمی (Hypothermia) : وقتی دمای بدن به زیر ۳۵ درجه برسد، لرز، گیجی و بی‌هوشی آغاز می‌شود و احتمال مرگ بالا می‌رود.

بهمن (Avalanche) : تنها در چند ثانیه، صدها تُن برف می‌تواند انسان را ده‌ها متر زیر زمین مدفون کند.

این عوامل باعث شده‌اند کوهستان زمستانی یکی از چالش‌برانگیزترین محیط‌ها برای بقا و امداد باشد.

لحظه‌ی گم‌شدن ؛ آغاز کابوس

تصور کنید در سفری زمستانی، بورانی ناگهانی آغاز شود. دید کاهش می‌یابد، مسیرها محو می‌شوند و سکوتی سنگین همه‌جا را فرا می‌گیرد. در چنین وضعیتی :

حس جهت‌یابی از دست می‌رود.

انرژی بدن به‌سرعت کاهش می‌یابد.

تنهایی و ترس بر روح و روان انسان سنگینی می‌کند.

گم‌شدن در کوهستان برفی، کابوسی است که هر سال جان هزاران نفر از کوهنوردان و گردشگران برفی را در سراسر جهان تهدید می‌کند.

 راهبردهای بقا در برف

برای بقا در شرایط بحرانی، تاکتیک‌های علمی و عملی حیاتی هستند :

پناهگاه موقت : کندن غار برفی (Snow Cave) برای عایق‌شدن از باد و سرما.

حفظ حرارت بدن : استفاده از لایه‌های لباس خشک، کاهش تعریق و حفظ انرژی.

علامت‌دهی : ایجاد ردپا، آتش یا نشانه برای تیم‌های نجات.

مدیریت ترس : آرام‌سازی ذهن برای جلوگیری از تصمیم‌های اشتباه.

اما حتی بهترین تاکتیک‌ها هم بدون کمک بیرونی کافی نیستند؛ اینجاست که "سگ‌های تجسس" وارد صحنه می‌شوند.

 سگ‌های تجسس؛ قهرمانان چهار دست و پا

هیچ موجودی روی زمین مانند سگ‌ها قدرت بویایی ندارد. سگ‌های تجسس قادرند بوی انسان زنده را از میان چندین متر برف یا آوار تشخیص دهند.

قدرت بویایی : تا ۱۰۰٬۰۰۰ برابر قوی‌تر از انسان.

سرعت جست‌وجو : یک سگ تجسس می‌تواند در ۳۰ دقیقه منطقه‌ای را پوشش دهد که جست‌وجوی انسانی ۴ ساعت طول می‌کشد.

وفاداری و انگیزه : سگ‌ها انگیزه‌شان بازی و همراهی با انسان است و نه پاداش مادی.

آموزش سگ‌های تجسس

از تولگی با تمرین بازی و بو آغاز می‌شود.

یافتن اجسام مدفون در برف تمرین می‌شود.

تمرین در شرایط واقعی با تیم‌های کوهنوردی و هلال‌احمر انجام می‌شود.

 روایت‌های واقعی ؛ وقتی مرگ عقب نشست

داستان اول: زلزله‌ی بم (۱۳۸۲)
ده‌ها انسان در زیر آوار زنده ماندند، تنها به دلیل بویایی سگ‌هایی که توانستند محل دفن‌شدگان را بیابند.

داستان دوم : بهمن آلپ
در سوئیس، "سگ‌های سنت‌برنارد" بارها جان کوهنوردان را نجات داده‌اند. بینی‌های خیس این غول‌های مهربان، امید را به خانواده‌ها بازگرداند.

داستان سوم : کولاک ترکیه (۲۰۲۳)
در سرمای کشنده‌ی کوه‌های آناتولی، سگ‌های تجسس توانستند چندین نفر را زنده بیابند، درست در لحظاتی که زمان حیاتی رو به پایان بود.

 بُعد روانی و جامعه‌شناختی نجات

وقتی انسانی در برف مدفون می‌شود، امیدش هر لحظه کم‌رنگ‌تر می‌شود. حضور سگ‌ها، تأثیر روانی شگفت‌انگیزی دارد:

امید روانی : شنیدن پارس سگ‌ها، نشان می‌دهد کمک نزدیک است.

همبستگی انسانی–حیوانی : عملیات نجات، رابطه‌ عاطفی میان انسان و حیوان را پررنگ‌تر کرده است.

الهام اجتماعی : داستان‌های نجات، نماد همدلی و ایثار در جوامع می‌شوند.

 آینده‌ی نجات در برف

با پیشرفت فناوری، نجات در کوهستان‌های برفی دیگر تنها به سگ‌ها محدود نیست:

پهپادهای حرارتی و دید در شب می‌توانند محل مدفون‌شدگان را شناسایی کنند.

روبات‌های جست‌وجوگر وارد مناطق غیرقابل دسترس می‌شوند.

هوش مصنوعی و الگوریتم‌های پیش‌بینی بهمن به تیم‌های نجات کمک می‌کنند تا مناطق خطر را قبل از وقوع شناسایی کنند.

اما ترکیب سگ‌های تجسس و فناوری نوین بهترین عملکرد را دارد؛ سگ‌ها هنوز قادرند بوی زنده را از فاصله‌ای دور تشخیص دهند، در حالی که پهپادها و روبات‌ها اطلاعات لحظه‌ای را فراهم می‌کنند.

 آموزش و فرهنگ‌سازی در جوامع  همنورد و کوه‌نشین

برای کاهش تلفات:

دوره‌های آموزشی بقا و استفاده از تجهیزات زمستانی ضروری است.

آموزش همکاری انسان–حیوان و احترام به سگ‌های تجسس باید در مدارس و باشگاه‌های کوهنوردی گنجانده شود.

برنامه‌های شبیه‌سازی بوران و بهمن به کوهنوردان کمک می‌کند تا واکنش سریع و مؤثر داشته باشند.

 نگاهی تطبیقی

سوئیس : "سنت‌برناردهای" مشهور و تیم‌های حرفه‌ای نجات.

ژاپن : استفاده گسترده از روبات‌ها و پهپادها در کوهستان‌های برفی.

ایران : تیم‌های کوهنوردی و هلال‌احمر با بالگرد، سگ‌های تجسس و آموزش محلی.

نپال : استفاده ترکیبی از سگ‌ها و مردم محلی در مسیرهای صعب‌العبور هیمالیا.

 تحلیل اخلاقی و فلسفی

نجات جان انسان توسط سگ‌ها، رابطه‌ عمیق انسان و حیوان را نشان می‌دهد :

لحظه‌ای که سگ با بینی خیس خود، مسیر زندگی را به کوهنورد نشان می‌دهد، نمونه‌ای از ایثار بدون چشمداشت است.

این همکاری، نماد همزیستی و همدلی در شرایط بحرانی است.

داستان‌های این نجات‌ها، الهام‌بخش ادبیات، سینما و فرهنگ عامه شده‌اند.

 برف، مرگ یا زندگی؟

کوهستان برفی، ترکیبی از زیبایی و تهدید است. هر لحظه، جان انسان در خطر است. اما وجود سگ‌های قهرمان و فناوری‌های نوین نشان می‌دهد که حتی در دل سپیدی مرگ، زندگی امکان‌پذیر است.
سگ‌های تجسس، با بینی‌های خیس و وفاداری بی‌پایان، به ما یادآوری می‌کنند که امید، در کوچک‌ترین نشانه‌ها و صداهای پارس، همیشه زنده است. هرچند در کنار همه این امکانات ؛ تقدیر الهی مقدم و قویتر از همه ابزارهاست و "صدها هزار معجزه الهی در اوج ناامیدی ها"  صورت پذیرفته که خارج از شمارش انسان و مستند سازی بوده است./ 760

                 علیرضا کیهان‌پور 

منابع پیشنهادی برای مطالعه :

Avalanche Rescue Techniques, International Mountaineering Federation, 2021.

Search and Rescue Dogs: Training and Applications, Canine Science Journal, 2020.

Mountain Survival Skills, Alpine Rescue Association, 2022.

Hypothermia and Frostbite in Extreme Environments, Journal of Wilderness Medicine, 2019.

Technological Innovations in Avalanche Rescue, Robotics & AI in Disaster Management,