"رودخانه" ؛ "خانه رود" و فاجعه سیلاب‌های اخیر در پاکستان

یک "نام مانا" و "زیبا" با یک مفهوم "فلسفی"

فاخته- زبان فارسی در نام‌گذاری پدیده‌های طبیعی، حامل خِردی دیرینه است.
 واژه‌ «رودخانه = خانه رود» به‌ روشنی به ما هشدار می‌دهد : 
رودخانه نه راهی برای عبور، سکنی گزیدن ، جاده سازی ، بلکه "خانه‌ای" است که "رود" در آن به طور طبیعی با پیشینه قرن ها تاریخ زندگی می‌کند، جریان می‌یابد ، آرام می‌گیرد و در صورت تعرض، خشمگین می‌شود. 

این واژه‌ ساده ، پیامی روشن دارد: 
هر تجاوزی به حریم طبیعی ، دیر یا زود با بازپس‌گیری رود پاسخ داده خواهد شد.

فاجعه‌ اخیر پاکستان: 
سیلی که مواد غذایی، کشاورزی، زراعت، دام ، حیوان و خانه‌ها را بلعید.

در میانه مرداد ۱۴۰۴ (آگوست ۲۰۲۵)، پاکستان بر اثر بارش‌های موسمی فوق‌العاده سنگین، گرفتار سیلاب‌هایی سهمگین شد :

تا کنون بیش از ۳۲۰ نفر در ۴۸ ساعت گذشته کشته شده‌اند؛ اکثراً در ایالت کوهستانی "خیبر پختونخوا، به‌ویژه در بُنور" که بیش از ۱۵۷ نفر در یک روز جان خود را از دست دادند.

گزارش رسمی نشان می‌دهد متاسفانه در مناطق مختلف، در مجموع بیش از۳۰۰ تَن جان باخته‌اند ؛ ۲۷۹ مرد، ۱۵ زن و ۱۳ کودک و ۲۳ نفر نیز زخمی شده‌اند.

در طول موج باران‌های اخیر از ۲۶ ژوئن سال جاری میلادی، حدود ۵۰۰ نفر تاکنون بر اثر حوادث مرتبط با سیل جان خود را از دست داده‌اند.
هزاران هکتار زراعت ؛ کشاورزی ، صدها هزار تُن مواد غذایی آماده ، بیش از یکصد هزار دام ، حیوان اهلی ، وحشی تلف شده و زیرساخت های روستایی به کلی نابود شده است.

دلخراش‌ تر این که، یک بالگرد امدادی در حین عملیات نجات سقوط کرد و خلبان و پنج عضو خدمه آن که ثروت منابع انسانی یک کشور محسوب می شوند کشته شدند.

این ارقام ، نمود آشکاری از بازپس‌گیری خانه در مقابل تجاوز است ؛ سیل، خانه‌اش را پس گرفته و ما را در هراس و فروپاشی رها کرده است.

 عبرتی از فاجعه

ما در ایران نیز تجربه‌های مشابهی داشته‌ایم: 
سیل گلستان، خوزستان، لرستان و ... همه تلنگری هستند که نشان می‌دهند هرگونه ‌دست‌اندازی به بستر رودخانه‌ها می‌تواند فجایع مهیبی به بار آورد. 
رودها خانه‌هایی هستند که تاریخ می‌سازند و در صورت تجاوز، بازپس‌گیری را در قالب سیلاب آغاز می‌کنند.

 چرا این یادداشت حیاتی است؟

 تغییرات اقلیمی بارش‌های ناگهانی و شدید را تشدید کرده است.

شهرنشینی شتاب‌زده و توسعه بدون مدیریت ، به حریم رودخانه‌ها فشار مضاعف آورده است.

 عدم مدیریت یکپارچه آبخیزداری و توسعه شهری ، خطر را دو چندان کرده است.

فرهنگ عمومی ما هنوز نیاموخته است که رودخانه، خانه رود است، نه مسیر زندگی بی‌حساب و کتابِ انسان.

 بازگرداندن "خانه به رود" گام نخست

تقویت قانون‌گذاری: 
تعیین حریم اصولی و ممنوعیت ساخت‌وساز در بستر رودخانه.

معماری سازگار با طبیعت: 
به جای سد و خاک‌ریز، استفاده از سازه‌های منعطف و سازگار.

آموزش و فرهنگ‌سازی:
 نسل آینده باید بفهمد که "رودخانه خانه رود" است، نه بازیچه توسعه انسانی.

الگو از جهان: 
کشورهای مقاومی مانند ژاپن و هلند، رودخانه‌ها را به بخشی از زندگی شهری تبدیل کرده‌اند، نه دشمنی برای مهار.

سخن پایانی

سیل اخیر پاکستان متاسفانه با کشته‌شدن بیش از ۳۰۰ انسان بی گناه  و تخریب گسترده مناطق مسکونی و روستایی، تنها یک بلای طبیعی نبود؛ صدای طبیعت بود که فریاد زد: «خانه‌ام را پس گرفتم». 
این یادداشت ، تلاشی هر چند اندک برای تبدیل این "فریاد به هشدار عمومی" است تا پیش از آن که شاهد تکرار چنین فاجعه‌ای باشیم با "عِلم و عمل" و دور اندیشی مسئولانه از بروز تلفات اندوهبار انسانی و پدید آمدن خسارات فراوان مالی و اقتصادی تا حد امکان و توانایی "بَرخط و خالی از خطای پیشگیرانه ، جلوگیری کنیم./۷۳۰

             علیرضا  کیهان‌پور