نقش کلیدی "زنجیره سرد" در ارتقای سطح کیفی بهداشت و سلامت غذا در هوای گرم موسم حج ۱۴۰۴

فاخته- حفظ کیفیت، ایمنی و سلامت مواد غذایی تنها از طریق مدیریت دقیق و بهینه زنجیره سرد میسر می‌شود.  دراین یادداشت ضمن بررسی مشکلات و چالش‌ها، راهکارها و راهبردهای عملیاتی، به اهمیت زنجیره سرد در تضمین امنیت و سلامتی غذای میلیون ها نفر شرکت کننده از قاره ها و اکثر کشورها در موسم حج ۱۴۰۴ در راستای جلب رضایت خداوند عالم و بندگان مومن اش به "صورت خلاصه" خواهیم پرداخت.

اهمیت بهداشت و سلامت غذایی زائران و حجاج در موسم حج

جلوگیری از شیوع بیماری‌های گوارشی و واگیر ناشی از مصرف غذاهای آلوده تضمین رفاه و آرامش زائران و پیشگیری از بحران‌های بهداشتی
 
حفظ اعتبار و وجهه ملی و بین‌المللی برگزارکنندگان 

کاهش  حجم هزینه‌های درمانی و مدیریتی ناشی از  بروز بحران‌های بهداشتی 

مفهوم و اجزای زنجیره سرد

 به مجموعه فرایندهای کنترل دما در تامین، حمل‌ونقل، نگهداری، آماده‌سازی و توزیع مواد غذایی اطلاق می‌شود که با هدف جلوگیری از فساد و رشد میکروب‌ها، حفظ کیفیت و سلامت غذا طراحی شده است.

مراحل اجرای زنجیره سرد 

تامین مواد سالم اولیه غذایی و کنترل دام و طیور

انتخاب دام‌های سالم در کشور مبدا و مقصد با معاینه دامپزشکی تخصصی و آزمایش‌های دقیق

اطمینان از سلامت مواد اولیه لبنی و گوشتی از طریق تست‌های میکروبی و شیمیایی

اعمال مقررات قرنطینه برای حذف موارد مشکوک یا آلوده

 فرآوری و کشتار بهداشتی

کشتار در کشتارگاه‌های استاندارد با رعایت پروتکل‌های HACCP

نظارت  مستمر دامپزشکی برای حذف عوامل بیماری‌زا و کنترل آلودگی متقاطع

ضدعفونی تجهیزات، محیط و ابزارهای کشتار دام به ویژه در روز عید سعید قربان در محل قربانگاه خاص کشور عربستان

 حمل‌ونقل یخچال‌دار پیشرفته

استفاده از خودروهای مجهز به سیستم‌های هوشمند کنترل دما و ثبت دیجیتال داده‌ها

ردیابی بر خط یا آنلاین محموله‌ها برای اطمینان از حفظ شرایط مناسب

بهینه‌سازی مسیرها برای کاهش زمان انتقال

 نگهداری  ذخایر مواد غذایی در سردخانه‌های تخصصی

حفظ دمای مناسب بر اساس نوع ماده غذایی (مثلاً گوشت، لبنیات، سبزیجات)

استفاده از سامانه های هوشمند پایش دما و هشداردهنده در مواقع اضطراری

مدیریت بهینه موجودی و جلوگیری از انباشت غیر اصولی مواد غذایی که منجر به فساد می‌شود.

 آماده‌سازی، بسته‌بندی و توزیع بهداشتی

رعایت دقیق اصول بهداشتی در آشپزخانه‌ها و مراکز پخت غذا 

آموزش کارکنان و خدمه در زمینه بهداشت فردی و محیطی

استفاده از ظروف یک‌بارمصرف گیاهی، سلولزی و بسته‌بندی‌های کاملاً ایزوله

توزیع سریع غذا با حفظ زنجیره سرد تا زمان مصرف

نقش کلیدی متخصصان بهداشتی، تغذیه، پزشکی، دامپزشکی و...

انجام آزمون‌های تخصصی میکروبی و شیمیایی بر روی دام و فرآورده‌های حیوانی

نظارت مداوم بر کلیه مراحل زنجیره سرد از تامین تا توزیع

آموزش مستمر کارکنان بهداشتی در کشتارگاه‌ها و آشپزخانه‌ها و خدمه پذیرایی  از حجاج

اجرای استانداردهای بهداشتی جهانی و ملی و بررسی مستمر انطباق با آنها

بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در زنجیره سرد

نصب حسگرهای اینترنت اشیا (IoT) برای پایش زنده دما و رطوبت

استفاده از سامانه‌های هوش مصنوعی برای پیش‌بینی خطرات و بهینه‌سازی عملیات

راه‌اندازی آزمایشگاه‌های سیار مجهز به ابزارهای تشخیص سریع کیفیت و سلامت مواد غذایی

بهره‌گیری از سیستم‌های ردیابی دیجیتال و گزارش‌دهی لحظه‌ای به مدیران

آموزش و فرهنگ‌سازی بهداشتی

برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی برای همه کارکنان فعال در زنجیره غذایی قبل و حین مراسم

اطلاع‌رسانی به زائران درباره اصول بهداشت فردی و تغذیه سالم

توسعه کمپین‌های رسانه‌ای و استفاده از فضای مجازی برای آموزش عمومی

توزیع آب آشامیدنی سالم و محلول‌های الکترولیت برای پیشگیری از گرمازدگی

چالش‌ها و راهکارها

 برای خنثی سازی دمای بسیار بالا و تسریع فساد مواد اولیه غذایی ،تقویت زیرساخت‌های زنجیره سرد و بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته، حجم بالای زائران و پیچیدگی لجستیکی و برنامه‌ریزی دقیق، استفاده از نرم‌افزارهای مدیریت زنجیره تامین، کمبود آموزش و تخصص نیروی انسانی آموزش مستمر، ارتقای سطح تخصصی و برگزاری دوره‌های عملیاتی و اجرایی، محدودیت زیرساخت‌ها و  تامین منابع مالی جذب سرمایه‌گذاری، همکاری بخش خصوصی و دولت برای توسعه زیرساخت‌ها  ، ریسک حقوقی و انطباق با رعایت استانداردها  و پروتکل های بهداشتی،تدوین  

چارچوب حقوقی شفاف و نظارت مسؤولانه و اخلاقی بر اجرای دقیق نظارت‌های بهداشتی باید در راس امور باشد.

اقتصادی: سرمایه‌گذاری در زنجیره سرد باعث کاهش قابل توجه هزینه‌های درمانی و حفظ سلامت عمومی می‌شود.

حقوقی: تطابق با استانداردهای Codex Alimentarius و قوانین بین‌المللی تضمین‌کننده سلامت مواد غذایی و حقوق مصرف‌کنندگان است.
سلامت غذایی زائران موسوم حج ۱۴۰۴، به خصوص در شرایط اقلیمی دشوار، بدون مدیریت دقیق و هماهنگ زنجیره سرد امکان‌پذیر نیست. همکاری بین‌بخشی، بهره‌گیری از فناوری‌های روز، آموزش جامع و نظارت دقیق، پایه‌های اصلی تضمین ایمنی غذایی حجاج هستند. این اقدامات هم موجب ارتقای سلامت و رضایت زائران شده و هم اعتبار برگزارکنندگان را تقویت می‌کند.

پیشنهادات

افزایش سرمایه‌گذاری در توسعه و به‌روزرسانی زیرساخت‌های سردخانه‌ای و  سامانه های حمل‌ونقل یخچال‌دار

راه‌اندازی سامانه‌های هوشمند ردیابی و پایش آنلاین وضعیت مواد غذایی

برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی و فرهنگ‌سازی برای کلیه دست‌اندرکاران ،  زائران و حجاج

تقویت همکاری‌های بین‌المللی و تبادل دانش فنی در زمینه بهداشت غذایی

تدوین و اجرای قوانین و مقررات جامع و دقیق در حوزه ایمنی غذایی حج

که امید است مورد توجه همه دست اندرکاران ذیربط در کاروان های اعزامی حجاج در سراسر کشور در سال ۱۴۰۴ با عنایت خاص بر تاثیر تغییرات اقلیمی و گرمای بی سابقه  مد نظر بوده و برای  تأمین سلامت و کاهش آسیب های احتمالی با حساسیت دوچندان با تدابیر پیشگیرانه اهتمام نمایند./ ۶۶۷

             علیرضا کیهان پور

منابع و مراجع:

  دستور العمل اجرایی استانداردهای Codex Alimentarius، WHO، گزارشات سازمان‌های دامپزشکی، بهداشتی و پژوهشی  ایران و کشورهای منطقه