ژل رویال؛ اکسیر زنده‌ی کندو و راز جاودانگی زنبور ملکه

فاخته- در قلب کندوی زنبورعسل، ماده‌ای سفید و براق جریان دارد که از دیرباز «اکسیر جوانی» نام گرفته است — ژل رویال. زنبوران کارگر آن را از غدد خاصی در سر خود ترشح می‌کنند -- تا نوزادان تازه متولدشده را تغذیه کنند. اما هنگامی که همین خوراک به‌صورت مداوم به یک نوزاد خاص داده می‌شود، او به «ملکه» تبدیل می‌گردد. این تفاوت، راز اصلی ژل رویال است: تبدیل یک زنبور معمولی به موجودی خارق‌العاده با عمری چند برابر و قدرت تولیدمثل بی‌پایان.

منبع حیات در کندو

ژل رویال یا Royal Jelly ترکیبی است از پروتئین‌ها، اسیدهای آمینه ضروری، چربی‌های خاص، قندها، ویتامین‌ها (B1 تا B12) و مواد معدنی. این ماده، غذای اختصاصی ملکه است و منبع انرژی بی‌نظیری برای رشد، باروری و ترمیم سلول‌ها به شمار می‌آید.

از دیدگاه زیستی، ژل رویال همان چیزی است که در جهان زنبورها نقش «ژن فعال‌کننده‌ی طول عمر» را دارد. دانشمندان ژاپنی در پژوهش‌های اخیر نشان داده‌اند که برخی پروتئین‌های خاص در این ژل، بیان ژن‌های مرتبط با پیری را در سلول‌ها سرکوب می‌کنند.

از کندو تا کلینیک

از دهه‌ی ۱۹۵۰ میلادی، پژوهش‌های گسترده‌ای در کشورهای ژاپن، چین، فرانسه و لهستان درباره‌ی خواص دارویی ژل رویال آغاز شد. نتایج نشان داد که این ماده:

سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند،

عملکرد مغز و حافظه را بهبود می‌بخشد،

قند خون و کلسترول را تنظیم می‌کند،

و حتی در ترمیم بافت‌های پوستی و بازسازی سلول‌های عصبی مؤثر است.

به همین دلیل، امروزه ژل رویال در داروسازی، مکمل‌های غذایی، کرم‌های ضدچروک و نوشیدنی‌های انرژی‌زا به کار می‌رود.

زیست‌فناوری ژل رویال در جهان

در کشورهای شرق آسیا، به‌ویژه ژاپن، چین و کره جنوبی، ژل رویال یکی از ستون‌های اقتصاد بیولوژیک سلامت است.
چین بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده‌ی ژل رویال در جهان است و سالانه بیش از دو هزار تُن از این ماده را به بازارهای اروپا و آمریکا صادر می‌کند.
در فرانسه، ژل رویال با استاندارد «Bio» تنها از کندوهای طبیعی جمع‌آوری می‌شود و هر گرم آن در بسته‌بندی‌های لوکس به فروش می‌رسد.
در برزیل و آرژانتین نیز پروژه‌های تحقیقاتی مشترکی برای تلفیق ژل رویال با فرآورده‌های بره‌موم و عسل ارگانیک در حال توسعه است.

علم مدرن و اسرار مولکولی ژل رویال

پژوهشگران دانشگاه کیوتو (Kyoto University) در مطالعات ژن‌درمانی، موفق به جداسازی پروتئینی به نام Royalactin شده‌اند — ترکیبی که عامل اصلی رشد سریع و بلوغ زنبور ملکه -- است.
این پروتئین توانسته در آزمایشگاه، بر رشد سلول‌های بنیادی انسان نیز تأثیر بگذارد و مسیرهایی را برای درمان‌های بازساختی باز کند.
در آمریکا، مطالعات پزشکی در کلینیک Mayo و دانشگاه هاروارد نشان داده‌اند که مصرف متعادل ژل رویال می‌تواند سطح استرس اکسیداتیو را کاهش داده و فرآیند پیری سلولی را کند کند.

اقتصاد و بازار جهانی

بازار جهانی ژل رویال در سال ۲۰۲۴ حدود ۱.۳ میلیارد دلار برآورد شده و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۲ با رشد سالانه بیش از ۶٪ ، به بیش از دو میلیارد دلار برسد.
بخش عمده‌ی مصرف آن در صنایع زیر است:

داروسازی و مکمل‌های تغذیه‌ای

آرایشی و بهداشتی طبیعی

تولید نوشیدنی‌ها و محصولات انرژی‌زا

پزشکی سنتی شرق آسیا

ژل رویال تازه معمولاً در دمای زیر صفر ذخیره می‌شود و در قالب پودر خشک‌شده، کپسول و کِرم به بازار عرضه می‌گردد.

ژل رویال ؛ گفت‌وگوی طبیعت و زیست‌فناوری

اگر بره‌موم را سپر دفاعی کندو بدانیم، ژل رویال-- قلب تپنده‌ی آن است — مایعی زنده که رمز تکامل، باروری و جوانی را در خود دارد.
در جهانی که پیری، خستگی و آلودگی محیطی روزبه‌روز بیشتر می‌شود، این ماده طبیعی بار دیگر نگاه دانش و صنعت را به سوی خود جلب کرده است.

جمع‌بندی:
ژل رویال نه داروست و نه صرفاً خوراک؛ بلکه پُلی است میان زیست‌شناسی زنبور و زیست‌فناوری انسانی. ماده‌ای که در دل کندو زاده می‌شود اما پیام آن برای همه‌ی زمین است:
در هماهنگی و تداوم، راز ماندگاری نهفته است./ ۸۰۹

 علیرضا کیهان‌پور

پژوهشگر ارشد امنیت غذایی