«زنده‌ فروشی ماهی/ تازه خوری ؛ آزمون وجدان زیستی، شرعی و ملی در سایه بحران آب و اخلاق زیستی»؛ بخش دوم و پایانی

فاخته- «این بازار "دل" آزار»؛ بیش از یک دهه است که پدیده‌ای به نام "زنده‌فروشی ماهی و به عبارتی دیگر واژه تازه خوری به ویژه قزل‌آلای پرورشی" در ایران به شکل گسترده راه‌اندازی شده است. 
در نگاه نخست، این شیوه عرضه ممکن است برای برخی مشتریان جذاب جلوه کند؛ چرا که تصور می‌کنند با خرید ماهی زنده، از سلامت و تازگی آن مطمئن می‌شوند. اما اگر این موضوع را با نگاهی عمیق‌تر، از منظر مبانی شرعی، اخلاق زیستی، بهداشت عمومی، بحران آب و ناترازی منابع، و حتی پیامدهای "اجتماعی و روانی" بررسی کنیم، ابعاد پنهان و تلخ آن آشکار می‌شود. 
آنچه امروز در برخی میادین عرضه و فروش ماهی به چشم می‌خورد، نه‌تنها یک پدیده اقتصادی ساده نیست، بلکه می‌تواند نماد انحرافی خطرناک در مدیریت منابع، اخلاق زیستی و وجدان کاری باشد.

احساس مسوولیت فقط برای روند عرصه "بازار تازه خوری آبزیان" و دیگر هیچ...

این یادداشت  کوششی است برای واکاوی این موضوع در مقوله عرضه ماهی در "بازار"، ابعاد مختلف و ارائه هشدار و پیشنهاد برای بازبینی و در نهایت حذف چنین بساطی.
«قلم" در این نوشتار نه تنها تحلیلگر، بلکه تلاشی متعهدانه و مسؤولانه برای تکریم  "وجدان بیدار جامعه" است.»

 بازخوانی جهانی پدیده ماهی زنده‌فروشی

 تجربه جهانی

در بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان، فروش مستقیم ماهی زنده به مشتریان عموم رسم رایج نیست. آنچه در بازارهای بین‌المللی جریان دارد، مبتنی بر صنایع فرآوری و انجماد سریع (Quick Freezing) است. این روش تضمین می‌کند که گوشت ماهی بدون نیاز به زنده نگه‌داشتن طولانی و بی‌رحمانه حیوان، با حفظ کیفیت، سلامت و ماندگاری بالا به دست مصرف‌کننده برسد.

بازارهای آسیای شرقی (مانند چین و ویتنام) نمونه‌هایی از فروش آبزیان زنده دارند، اما حتی در آن کشورها نیز قوانین سخت‌گیرانه در مورد حمل‌ونقل، نگهداری و ذبح انسانی آبزیان اعمال می‌شود.
 به عبارت دیگر، فروش زنده ماهی در سطح خرده‌فروشی خیابانی، آن هم بدون زیرساخت‌های بهداشتی و اخلاقی، پدیده‌ای ناهنجار و بومی‌شده در ایران است.

 جایگاه ایران در این مقایسه

فقدان الگوبرداری صحیح از تجربیات جهانی موجب شده است که برخی افراد، بدون توجه به الزامات زیست‌محیطی و اخلاقی، به اجرای این طرح اقدام کنند. درحالی‌که در سطح جهانی سرمایه‌گذاری‌ها به سمت فناوری‌های نوین نگهداری و فرآوری می‌رود، در ایران شاهد بازگشت به شیوه‌های سنتی و پرهزینه برای طبیعت و اخلاق هستیم.

نقد اخلاق زیستی و جفای آشکار به حیوان

صحنه‌های دلخراش

در بسیاری از مراکز ماهی زنده‌فروشی، ماهی‌ها در حوضچه‌های کوچک با تراکم بالا نگهداری می‌شوند. مشتری که ماهی را انتخاب می‌کند، فروشنده آن را زنده گرفته و اغلب با ضربه چکش پلاستیکی یا فلزی بر جمجمه اقدام به کشتن زجر آور ماهی می‌کند. صحنه‌ای که نه‌تنها برای افراد حساس و کودکان تکان‌دهنده است، بلکه نشان‌دهنده بی‌توجهی به کرامت حیوان نیز هست.

 تأثیر بر کیفیت گوشت

مطالعات علمی نشان داده‌اند که استرس شدید و ضربات ناگهانی پیش از مرگ، باعث آزاد شدن هورمون‌ها و اسیدلاکتیک در عضلات ماهی می‌شود. نتیجه آن کاهش کیفیت گوشت، طعم نامطلوب و حتی کوتاه‌شدن زمان ماندگاری است. بنابراین برخلاف تصور عموم، خرید ماهی زنده لزوماً تضمین‌کننده کیفیت بهتر نیست.

اخلاق زیستی و وجدان انسانی

در فرهنگ ایرانی و آموزه های دین مبین اسلام، همواره تأکید بر رعایت حقوق حیوانات وجود داشته است. آنچه در این بساط دیده می‌شود، تضاد آشکار با این آموزه‌هاست. ماهی در محیط خارج از آب، به طور طبیعی جان می‌دهد و شرع اسلام آن را حلال می‌داند. اما ایجاد استرس، ضربه‌های خشن و قطعه‌ قطعه کردن سریع حیوان زنده، یک جفای غیرقابل توجیه است.

جایگاه دامپزشکی به‌عنوان ناظر بهداشتی

 رسالت علمی و حرفه‌ای دامپزشکان

دامپزشکان ستون اصلی سلامت غذایی کشور هستند. آنها موظف‌اند بر فرآیند تولید، حمل، نگهداری و عرضه محصولات دامی و شیلاتی نظارت کنند. در موضوع ماهی زنده‌فروشی، دامپزشکی باید به‌عنوان ناظر بهداشتی مستقل حضور داشته باشد و اجازه ندهد هر روش غیرعلمی و غیربهداشتی ادامه پیدا کند.

 غیبت نهاد نظارتی مؤثر

متأسفانه در بسیاری از مراکز فروش، هیچ ناظر دامپزشکی مستقر نیست. این غیبت باعث می‌شود که سلامت عمومی و حقوق مصرف‌کننده قربانی سودجویی برخی افراد شود. حضور فعال دامپزشکان می‌تواند این چرخه معیوب را اصلاح کند.

 لزوم تقویت اختیارات قانونی

برای بازبینی و اصلاح این وضعیت، لازم است دامپزشکی کشور اختیارات بیشتری در برخورد با تخلفات و اعمال استانداردهای بین‌المللی داشته باشد.

 نقش روحانیون دینی به‌عنوان ناظر شرعی

 مبانی فقهی

اگر جامعه محترم روحانیون دینی به‌عنوان ناظر شرعی در این موضوع فعال شوند، می‌توانند هم جلوی تحریف مفاهیم شرعی را بگیرند و هم از توجیهات غلط برخی افراد سودجو جلوگیری کنند. تأکید بر این موضوع که ذبح ماهی باید با آرامش و طبیعی انجام شود، از وظایف مهم روحانیت است.

همگرایی دامپزشک و روحانی؛ همگرایی ناظرین بهداشتی و ذبح اسلامی

ترکیب دانش دامپزشکی و فقه دینی می‌تواند الگویی کامل برای تضمین سلامت، حلیت و وجدان جامعه ایجاد کند. در صورت حضور مشترک این دو ناظر، بساط ماهی زنده‌فروشی به‌سرعت ناکارآمد و غیراخلاقی شناخته خواهد شد.

بحران ناترازی آب و فقدان Quick Freezing

مصرف بی‌رویه آب

برای نگهداری هزاران ماهی زنده در حوضچه‌های شهری، مقادیر عظیمی از آب شرب شهری هدر می‌رود. در کشوری که با بحران ناترازی آب مواجه است، این شیوه عرضه نوعی خیانت به منابع ملی محسوب می‌شود.

 فقدان سیستم انجماد سریع (Quick Freezing)

در حالی که کشورهای پیشرفته با استفاده از تکنولوژی "Quick Freezing" کیفیت ماهی را بدون نیاز به زنده‌نگه‌داشتن حیوان حفظ می‌کنند، در ایران به‌دلیل نبود این زیرساخت‌ها و بی‌توجهی به سرمایه‌گذاری در آن، راهی ساده‌تر اما زیان‌بار انتخاب شده است.

 پیوند با بحران ملی آب

فروش زنده ماهی، علاوه بر مشکلات اخلاقی و بهداشتی، به بحران آب کشور نیز دامن می‌زند. در شرایطی که بسیاری از شهرها با قطع آب شرب مواجه‌اند، هدررفتن میلیون‌ها لیتر آب در این بساط، یک بی‌توجهی و خیانت آشکار است.

 سودجویی و انحراف مدیریتی

 ریشه‌های وارداتی طرح

این طرح نه بر اساس نیاز بومی، بلکه عمدتاً تحت تأثیر سفرهای خارجی برخی مدیران با ارز دولتی و بیت‌المال وارد کشور شد. نتیجه آن تثبیت میز و صندلی برای گروهی محدود بود، نه خدمت به مردم یا بهبود کیفیت غذا. 
 لذا متاسفانه مابه التفاوت  درآمد ارزی این ماموریت های اداری بی حاصل خارجی در عمل را (گردشگری تفریحی) را برخی بر سر سفره خود و خانواده شان سوغات سفر بُرده و پهن کردند.

 استمرار بدون ارزیابی

علیرغم انتقادهای کارشناسی، این بساط همچنان ادامه دارد.
 دلیل آن بیشتر به منافع اقتصادی برخی افراد و بی‌توجهی به وجدان ملی بازمی‌گردد تا منطق علمی یا شرعی.

 پیامدهای اجتماعی و روانی

آسیب به کودکان

دیدن صحنه‌های خشن کشتن ماهی با روش های فوق می‌تواند آثار روانی منفی داشته باشد.

عادی‌سازی خشونت علیه حیوانات
 استمرار این رفتارها جامعه را نسبت به کرامت موجودات زنده بی‌تفاوت می‌کند.

تضعیف وجدان عمومی

وقتی مردم این صحنه‌ها را می‌بینند و شاید واکنشی از نهادهای رسمی مشاهده نمی‌کنند، نوعی بی‌اعتمادی نسبت به "نظام نظارت و بازرسی" شکل می‌گیرد.

 راهکارها و پیشنهادها

حذف تدریجی بساط ماهی زنده‌فروشی با جایگزینی صنایع فرآوری و "Quick Freezing".

تقویت نقش دامپزشکی به‌عنوان ناظر بهداشتی مستقل.

ورود جدی روحانیون محترم دینی برای تبیین ابعاد شرعی و اصلاح برداشت‌های غلط توسط برخی گردانندگان سود جوی این " بازار دل آزار".

سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین نگهداری و فرآوری.

افزایش آگاهی عمومی از طریق رسانه‌ها درباره مضرات اخلاقی، بهداشتی و زیست‌محیطی این بساط.

بیشتر بخوانید:

«زنده‌فروشی ماهی قزل آلا؛ بازی با وجدان جامعه در سایه بحران آب و اخلاق زیستی»؛ بخش نخست

جمع‌بندی بخش دوم و هشدار مسؤولانه

 زنده‌فروشی ماهی(تازه خوری) تنها یک شیوه عرضه نیست؛ بلکه به نظر می رسد با ادامه این شیوه منسوخ و منفور به احتمال معروف،  "نماد بی توجهی و انحراف" از وجدان کاری، اخلاق زیستی، آموزه های مقدس و واجب الاجرای شرع اسلامی و مدیریت منابع ملی باشد.
 ادامه این مسیر، هم به جان حیوان جفا می‌کند، هم روح جامعه را خدشه‌دار می‌سازد و هم به ناترازی و بحران آب کشور دامن می‌زند.

«وجدان بیدار جامعه امروز باید صادقانه و دلسوزانه تکریم شده و بانگ مسؤولانه برآرد :
 که این بساط فوق در نخستین گام، باید بازبینی و سپس در صورت "عدم اصلاح تخصصی ، کارشناسی و اهتمام به رعایت اصول شرعی"  حذف شود.
این خواسته نه تنها یک مطالبه اخلاقی، سفارش و تاکید  به رعایت حقوق یک جانداریعنی انواع ماهی این "مخلوق آبزی زیبای پروردگار" که در محیط "پاک و منزه آبی حق حیات داشته" و دارد ؛ بلکه ضرورتی ملی  محسوب می شود.»/763

                  علیرضا کیهان‌پور