انقلاب پروتئینی در بشقاب خوراک جهان؛ چگونه ماهی و میگو تاج خوراک آینده شدند؟

فاخته- در این میان، ماهی و میگو به قهرمانان خاموش سفره‌های جهانی بدل شده‌اند. طی دو دهه گذشته، متوسط سرانه مصرف جهانی آبزیان از ۱۴ کیلوگرم در سال۱۹۹۵ به بیش از ۲۰/۶ کیلوگرم در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است. این رشد چشمگیر، تنها حاصل تولید نیست؛ بلکه محصول مجموعه‌ای از تحولات اجتماعی، فناورانه، اقتصادی و فرهنگی است.

عوامل کلیدی در ارتقای سرانه مصرف جهانی ماهی و میگو

 افزایش آگاهی‌های بهداشتی و تغذیه‌ای مردم

مصرف‌کنندگان بیش‌ازپیش به دنبال منابع سالم، سرشار از امگا-۳، کم‌چرب و دارای اثرات مثبت بر سلامت قلب، مغز و پوست هستند.

کمپین‌های بین‌المللی مانند «Fish for Health» نقش مهمی در آموزش عمومی داشته‌اند.

 پیشرفت‌های چشمگیر در صنعت آبزی‌پروری

توسعه نژادهای مقاوم و پر بازده مانند تیلاپیا، سی‌باس و میگوی وانامی.

استفاده از بیوتکنولوژی، غذاهای غنی‌شده و سیستم‌های پرورش بسته (RAS) به بهبود بهره‌وری کمک کرده‌اند.

رشد چشمگیر کشورهای جنوب‌شرق آسیا، نروژ، شیلی، چین و هند در تولید مستمر و پایدار آبزیان.

 افزایش دسترسی و تنوع در بازار جهانی

حضور ماهی و میگو در سوپرمارکت‌ها، رستوران‌ها، فست‌فودها، و غذاهای آماده.

بسته‌بندی جذاب، پخت آسان و قیمت‌گذاری رقابتی، دسترسی عمومی را افزایش داده است.

رشد برندهای جهانی مانند Blue Circle Foods یا Norwegian Salmon Council در بازاریابی جهانی آبزیان.

 جهانی‌شدن ذائقه‌ها و فرهنگ خوراک

تأثیر گسترده فرهنگ‌های آسیایی (ژاپن، کُره، تایلند) در معرفی سوشی، نودل‌های دریایی و خوراک‌های مدیترانه‌ای.

رشد توریسم غذایی و شبکه‌های اجتماعی به ترویج غذاهای دریایی کمک کرده‌اند.

 افزایش درآمد خانوارها در کشورهای در حال توسعه

رشد طبقه متوسط در چین، هند، آفریقا و آمریکای جنوبی.

افزایش توان خرید در این کشورها به گرایش بیشتر به غذاهای پروتئینی متنوع‌تر منجر شده است.

 افزایش دغدغه‌های زیست‌محیطی و اقلیمی

فشارهای جهانی برای کاهش مصرف گوشت قرمز و اثرات کربنی آن.

ترویج خوراک سبز و پایداری منابع غذایی از سوی سازمان‌هایی چون FAO و UNEP.

بسیاری از رژیم‌های غذایی جدید مانند Pescatarian یا مدیترانه‌ای ماهی را محور خود قرار داده‌اند.

 سیاست‌گذاری‌های مغز افزاری دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی

یارانه به تولیدکنندگان، سرمایه‌گذاری در زنجیره سرد و تسهیل صادرات.

آموزش و تبلیغات در مدارس و رسانه‌ها برای نسل آینده.

 فناوری‌های نوین بسته‌بندی و نگهداری

توسعه بسته‌بندی خلأ، IQF، Modified Atmosphere Packaging.

بهبود حمل‌ونقل سرد، زنجیره تأمین و کاهش ضایعات.

 همکاری‌های بین‌المللی و نهادهای توسعه‌ای

برنامه‌هایی مانند Blue Growth Initiative و Aquaculture Innovation Partnership با هدف افزایش تولید پایدار و دسترسی جهانی.

 نقش خُرده‌ فرهنگ‌های الهام‌بخش

ارتقای مصرف از طریق شخصیت‌های محبوب، سرآشپزهای تلویزیونی، برنامه‌های آشپزی و تأثیرگذاری اینفلوئنسرها در رسانه‌های اجتماعی.

 چشم‌انداز آینده:

با توجه به پیش‌بینی‌های FAO و بانک جهانی، تا سال ۲۰۳۵ سرانه مصرف آبزیان به بیش از ۲۴ کیلوگرم* خواهد رسید. میگوهای پرورشی، ماهی‌های فیلترکننده مانند تیلاپیا و منابع جدیدی چون جلبک‌های خوراکی، حلزون‌ها و ماهی‌های زینتی خوراکی(در برخی کشورها) به تقویت این روند کمک می‌کنند.
 همچنین گسترش رژیم‌های گیاه‌-دریایی و توجه به سلامت روان از طریق تغذیه، ماهی را از یک خوراک به یک داروی طبیعی بدل می‌کند.

سخن پایانی

ماهی و میگو دیگر تنها خوراکی دریایی نیستند؛ آن‌ها بخشی از پاسخ بشریت به بحران غذا، سلامت و پایداری زمین هستند. در جهانی که به‌سوی تعادل میان تغذیه و طبیعت حرکت می‌کند، سفره‌هایی که با خوراک دریایی غنا می‌یابند، نشانه‌ای از آینده‌ای آگاهانه، سالم و هوشمندند./ ۷۲۲
           

  علیرضا کیهان‌پور

* مقایسه کشورها (بر اساس داده‌های FAO 2024) :

رتبه جهانی/کشور/ سرانه مصرف ماهی (کیلوگرم/نفر) 

۱/ ایسلند ۹۱ 

۲/ ژاپن ۵۸ 

۳/ نروژ ۵۲ 

۴/ پرتغال ۴۹ 

۵/ کره جنوبی ۴۷ 

۶/ چین ۴۰ 

۷/ ویتنام ۳۸ 

۸/ اسپانیا ۳۷ 

۹/ مالدیو ۳۶ 

۱۰/ تایلند ۳۵ 

پیوست مهم یادداشت فوق :

ده کشور برتر تولید کننده انواع آبزیان(صید، پرورش و گیاهان دریایی)

براساس گزارش سازمان فائو(FAO) 2023 / 2022

چین – حدود ۹۸ میلیون تن

اندونزی – حدود ۲۱ میلیون تن

هند – حدود ۱۴.۵ میلیون تن

ویتنام – حدود ۹.۵ میلیون تن

فیلیپین – حدود ۷ میلیون تن

کره جنوبی – حدود ۷ میلیون تن

بنگلادش – حدود ۶ میلیون تن

نروژ – حدود ۳.۵ میلیون تن

شیلی – حدود ۳.۵ میلیون تن

مصر – حدود ۳ میلیون تن

دربرخی کشورها که در تولید آبزیان پس از کشور چین بوده اما مصرف سرانه بیشتر دارند به دلیل اتخاذ سیاست های صادرات محور بوده و با کنترل صادرات،برای جمعیت انسانی خود و مصرف بیشتر آبزیان سهم قابل توجهی را برنامه ریزی نموده اند.

منابع آماری (خلاصه و چکیده)

براساس گزارش رسمی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO)

FAO, 2024. The State of World Fisheries and Aquaculture (SOFIA)

– گزارش رسمی وضعیت شیلات و آبزی‌پروری جهان، حاوی داده‌های جامع درباره صید، پرورش، بازار و روند جهانی.

FAO Fisheries and Aquaculture Division Statistics (2023).

– پایگاه داده‌های آماری آنلاین فائو درباره تولید جهانی آبزیان، تفکیک‌یافته بر اساس کشور، نوع فعالیت (صید/آبزی‌پروری)، گونه و منطقه جغرافیایی.

FAO FishStatJ Software (v4.02).

– ابزار تخصصی فائو برای تحلیل داده‌های خام صید و پرورش ماهی، ارائه خروجی‌های قابل اطمینان برای پژوهشگران و سیاست‌گذاران.

FAO Yearbook of Fishery and Aquaculture Statistics (2023 Edition).

– سالنامه آماری فائو با تمرکز بر کل تولید، واردات، صادرات و مصرف سرانه محصولات شیلاتی کشورها.

FAO Global Aquaculture Production Dataset (2023).

– مجموعه داده‌های جهانی فائو در مورد آبزی‌پروری، شامل تولید به تفکیک کشور، گونه، و فناوری های نوین پرورش آبزیان.