یادداشت؛ علیرضا کیهان پور:
تحلیل جامع تولیدات آبزیان ایران تا ابتدای سال ۱۴۰۳؛ سهم همه از مصرف آبزیان محفوظ است اگر..؟
فاخته- اشاره: نگاهی تفکیکی به ظرفیت‌های صید، آبزی‌پروری، میگو، ماهیان خاویاری، زینتی و گونه‌های تجاری جدید در گستره سواحل شمال و جنوب کشور
چکیده: این مقاله با هدف ارائه تصویری کامل و تحلیلی از وضعیت تولیدات آبزیان ایران تا پایان سال ۱۴۰۲، به تفکیک صید دریایی و آبزی‌پروری در استان‌های مختلف می‌پردازد.
کشور ایران با برخورداری از بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی و منابع آبی متنوع (شور، لب‌شور، شیرین)، در تولید انواع آبزیان شامل ماهیان سردآبی و گرمابی، میگو (آب شور و شیرین)، ماهیان خاویاری (گوشت و خاویار)، ماهیان زینتی و گونه‌های تجاری جدید ظرفیت های بالایی دارد.
همچنین چالش‌ها، فرصت‌ها و فناوری‌های نوینی مانند نانوحباب، چرخه بازچرخانی آب، و دستورالعمل‌های خوراک صرفه‌جویانه به عنوان راهکارهای توسعه پایدار معرفی شده‌اند.
کلیدواژه‌ها: صید دریایی(ماهیگیری) ، آبزی‌پروری، میگوی آب شور و شیرین، خاویار، ماهیان زینتی، بازچرخانی آب، خوراک صرفه‌جویانه، نانوحباب، فناوری نوین
مقدمه
صنعت آبزیان ایران از ارکان مهم امنیت غذایی، اشتغال روستایی و توسعه اقتصادی غیرنفتی به شمار می‌رود. تنوع اقلیمی و منابع آب متنوع، فرصت‌های بی‌نظیری را در زمینه صید و آبزی‌پروری فراهم کرده است. این مقاله با رویکردی تحلیلی و تفکیکی، روندهای تولید در حوزه‌های مختلف، استان‌های پیشرو، چالش‌های کلیدی و فناوری‌های نوین به کار رفته را بررسی می‌کند.
وضعیت صید دریایی (ماهیگیری)
آمار کل
میزان کل صید دریایی کشور در سال ۱۴۰۲ حدود ۵۵۰ هزار تُن بوده است. بخش اعظم این تولیدات از سواحل جنوبی (هرمزگان، بوشهر، سیستان و بلوچستان، خوزستان) تأمین شده است. سهم مناطق شمالی (گیلان، مازندران، گلستان) کمتر از ۵ درصد است.
تفکیک استانی
هرمزگان: بیش از ۲۵۰ هزار تُن شامل تون‌ماهیان، کف‌زی‌ها، حلوا سفید و میگو
سیستان و بلوچستان: ۱۱۰ هزار تُن عمدتاً ماهیان زی عمق و فانوس‌ماهیان
بوشهر: ۷۰ هزار تُن شامل صافی، سنگسر، شوریده
خوزستان: ۲۰ هزار تُن شامل صبور، میگوی دریایی
شمال کشور: حدود ۲۰ هزار تُن شامل ماهی سفید، کفال، ماهیان خاویاری
چالش‌ها
بهره‌برداری بیش از حد و کاهش ذخایر
تخریب زیستگاه‌های تخم‌ریزی مانند سپید رود و سایر رودخانه ها
ضعف در سامانه‌های نظارتی و نوسازی ناوگان
آلودگی محیط زیست دریایی
وضعیت آبزی‌پروری
آمار کلی
تولید آبزی‌پروری تا پایان سال ۱۴۰۲ حدود ۸۵۰ هزار تُن بوده است که به تفکیک زیر است:
ماهیان گرمابی: بیش از ۳۰۰ هزار تُن
ماهیان سردآبی: حدود ۱۳۰ هزار تُن
میگو (آب شور و شیرین): بیش از ۳۰ هزار تُن
پرورش در قفس: حدود ۲۰ هزار تُن
ماهیان خاویاری (گوشت): حدود ۱۰۰۰ تُن
خاویار خوراکی: حدود ۵ تُن
ماهیان زینتی: معادل وزنی حدود ۲۰ هزار تُن
گونه‌های نوظهور: حدود ۲۰۰۰ تُن
تفکیک استانی و گونه‌ای
الف) ماهیان سردآبی (قزل‌آلای رنگین‌کمان)
استان میزان تولید (تُن) درصد از کل تولید سردآبی
چهارمحال و بختیاری ۳۰٬۰۰۰ / ۲۳٪
لرستان ۲۸٬۰۰۰ / ۲۱.۵٪
کردستان ۱۲٬۰۰۰ / ۹٪
همدان ۱۰٬۰۰۰ / ۷.۷٪
یزد ۹٬۰۰۰ ۶/ ۹٪
اصفهان ۸٬۰۰۰ / ۶٪
کرمانشاه ۶٬۰۰۰ / ۶٪
تهران، البرز، قزوین ۷٬۰۰۰ / ۴٪
سایر استان‌ها ۲۰ هزار تن/ ۵۴ درصد
ب) ماهیان گرمابی (کپورماهیان)
استان میزان تولید (تُن) درصد از کل تولید گرمابی
خوزستان ۷۰٬۰۰۰ / ۲۳.۳٪
گلستان ۵۰٬۰۰۰/ ۱۶.۶٪
مازندران ۴۵٬۰۰۰/ ۱۵٪
گیلان ۳۸٬۰۰۰/ ۱۲.۷٪
فارس ۲۵٬۰۰۰/ ۸.۳٪
تهران، البرز، قزوین ۱۸٬۰۰۰/ ۶٪
مرکزی و قم ۱۰٬۰۰۰/ ۳.۳٪
خراسان رضوی ۸٬۰۰۰/ ۲.۶٪
سایر استان‌ها ۳۶٬۰۰۰ /۱۲٪
پ) پرورش میگو کل تولید حدود ۴۹/۳ هزار تن
جنوب:
- بوشهر: ۱۵ هزار تُن
- هرمزگان: ۱۷ هزار تُن
- خوزستان: ۸ هزار تُن
- سیستان‌وبلوچستان: ۴ هزار تُن
شمال:
- گلستان (سایت گمیشان): حدود ۵ هزار تُن
میگوی بزرگ آب شیرین:
- استان‌های خراسان رضوی، آذربایجان غربی، کرمانشاه، خوزستان، اصفهان، کرمان در حال توسعه و گسترش
ت) پرورش در قفس
هرمزگان: ۱۵ هزار تُن
بوشهر: ۵ هزار تُن
مازندران و گیلان: کمتر از ۲ هزار تُن
ث) ماهیان خاویاری پرورشی
تولید گوشت: حدود ۱۰۰۰ تُن
تولید خاویار پرورشی: حدود ۵ تُن
استان‌های فعال: گلستان، گیلان، مازندران، تهران، اصفهان و بیش از ۲۰ استان دیگر
ج) ماهیان زینتی
تولید بیش از ۴۰۰ میلیون قطعه (معادل حدود ۲۰ هزار تُن)
استان‌های پیشرو: تهران، اصفهان، البرز، یزد، خراسان، مرکزی
چ) گونه‌های تجاری جدید
تیلاپیا: حدود ۵۰۰ تُن در استان یزد
زالو، آرتمیا، جلبک دریایی در حال توسعه در مناطق مختلف
مقایسه تطبیقی صید و آبزی‌پروری
مکانیزم بهره‌برداری برداشت از ذخایر طبیعی تولید کنترل‌شده
پایداری زیستی شکننده و محدود قابل مدیریت و بهبود
ثبات تولید و نوسان دارد، پایداری
بهره‌وری وابسته به منابع طبیعی قابل افزایش با فناوری
هزینه سرمایه‌گذاری نسبتاً پایین بالاتر ولی بازگشت‌پذیر
ظرفیت صادرات بالا بسیار بالا
اثرات زیست‌محیطی تخریب زیستگاه و ذخایر کنترل شده و پایدار
پیشنهادات راهبردی
نکات قوت
گستره ۵۸۰۰کیلومتری سواحل شمال و جنوب کشور با احتساب مساحت جزایر
تنوع اکوسیستم‌های آب شور، لب‌شور و شیرین
تنوع گونه‌ای و ظرفیت بالای تولید و صادرات
توان بالقوه برای توسعه فناوری‌های نوین
چالش‌ها
فشار صید بی‌رویه و کاهش ذخایر طبیعی
مصرف بالای منابع آب در مزارع پرورشی
نیاز به بهبود فرمولاسیون خوراک و کاهش ضایعات
ضعف در بازاریابی و برندینگ محصولات
پیشنهادات کلیدی
اجرای سیستم‌های چرخه بازچرخانی آب (RAS)
کاهش مصرف آب تا ۸۰ درصد
- بهبود کیفیت محیط رشد و کاهش آلاینده‌ها
تدوین و اجرای دستورالعمل‌های خوراک صرفه‌جویانه
بهینه‌سازی جیره غذایی برای کاهش هزینه‌ها و اثرات زیست‌محیطی
استفاده از منابع داخلی پایدار و جایگزین‌های گیاهی
کاربرد فناوری نانوحباب
- افزایش اکسیژن محلول
- کاهش استرس و بیماری‌های محیطی
- بهبود رشد و سلامت آبزیان
گسترش فناوری‌های نوین مدیریت هوشمند
پایش آنلاین کیفیت آب و رفتار تغذیه‌ای انواع آبزیان
استفاده از هوش مصنوعی و داده‌کاوی در بهبود تولید
توسعه زنجیره ارزش صادراتی
بسته‌بندی پیشرفته با برند ملی
تمرکز بر بازارهای هدف آسیایی و اروپایی
تقویت دیپلماسی اقتصادی و بازاریابی بین‌المللی
تحلیل و نتیجه‌گیری نهایی مرتبط با تیتر پیشنهادی
«سهم شما از آبزیان محفوظ است اگر…؟»
سهم پایدار و مطمئن همه ما از تولیدات آبزیان کشور و افزایش متوسط سرانه مصرف تنها در صورتی تضمین می‌شود که چند شرط اساسی محقق شود :
مدیریت علمی و پایدار منابع آبی و ذخایر دریایی به گونه‌ای که بهره‌برداری بیش از حد و تخریب زیستگاه‌ها متوقف شود.
گسترش فناوری‌های نوین آبزی‌پروری، به ویژه سیستم‌های بازچرخانی آب، فناوری نانوحباب و بهینه‌سازی خوراک که به افزایش بهره‌وری و کاهش اثرات زیست‌محیطی کمک کند.
تدوین و اجرای سیاست‌های حمایتی و آموزشی برای صیادان و پرورش‌دهندگان، برای ارتقای دانش فنی و رعایت استانداردهای حفظ محیط زیست.
توسعه بازاریابی هوشمند و برندینگ ملی که ارزش افزوده تولیدات را افزایش داده و بازارهای صادراتی را تثبیت کند.
همکاری‌های میان‌بخشی و مشارکت مردمی در حفاظت از منابع آبزی و استفاده بهینه از ظرفیت‌های بومی و منطقه‌ای.
کاهش قیمت تمام شده انواع آبزیان به ویژه پرورشی و کنترل صادرات انبوه محصولات صید دریایی به منظور ثبات نسبی قیمت ها
حمایت عملی و جامع نگر از شرکت های نخست پیشران و سپس دانش بنیان ذیربط به طوری که فقط در قالب همایش ها ، سمینار ها و تبلیغات صرف نباشد .
تنها در سایه تحقق این شروط، می‌توان سهمی پایدار، مطمئن و افزایشی از تولیدات آبزیان را برای نسل امروز و فردا حفظ کرد و شاید ایران به هاب تولید آبزیان در منطقه تبدیل شود./ ۶۸۶
علیرضا کیهان پور
منابع :
گزارش آماری سالانه تولیدات آبزیان/ مرکز آمار ایران
گزارش‌های FAO و نهادهای تخصصی بین‌المللی
مقالات پژوهشی دانشگاهی در حوزه ماهیگیری وآبزی‌پروری
مصاحبه‌ها و گزارش‌های میدانی کارشناسان و فعالان صنعت آبزیان
ویژگی صید و آبزی‌پروری
دسترسی سریع
بخش های مفید
راه های ارتباطی
