از " فرانسه به فردیس " با "واردات تخم های چشم زده" ماهی قزل آلا ...

فاخته-  این یادداشت به تحلیل و آسیب‌شناسی علل و تبعات این واردات و راهکارهای مقابله با این چالش ها پرداخته و بررسی می‌کند که چرا کشور  علیرغم داشتن ظرفیت‌های نِسبی داخلی همچنان نیازمند واردات تخم چشم زده قزل آلا می باشد.  

‌تکثیر و پرورش ماهی های سردآبی ، به‌ویژه در تولید ماهی قزل‌آلا، یکی از بخش‌های موجود اقتصادی کشور ذیل فعالیت های عرصه بخش کشاورزی است.

 کشور ما یکی از تولیدکنندگان قزل‌آلا در منطقه و بخشی از جهان است، اما همچنان با مشکل واردات تخم‌ چشم‌زده روبرو است. تخم‌ چشم‌زده به تخم‌هایی اطلاق می‌شود که به‌دلایل مختلف، از جمله مشکلات ژنتیکی، آلودگی‌های میکروبی، یا شرایط نامناسب محیطی، قادر به رشد و تبدیل شدن به بچه‌ماهی سالم نیستند. این مشکل در مقیاس وسیع‌تری می‌تواند به بحران‌هایی در صنعت تکثیر و پرورش بچه ماهی قزل آلا منجر شود.

باوجود ظرفیت‌های داخلی و امکان توسعه تولید تخم‌ قزل‌آلا،  چرا کشور همچنان به واردات تخم‌ چشم‌زده از کشورهای خارجی مانند "فرانسه و ترکیه" نیاز دارد؟

آسیب‌شناسی و تحلیل علل واردات تخم چشم‌زده

کیفیت پایین تولید داخلی

یکی از بزرگ‌ترین مشکلات در این صنعت ، کیفیت پایین تخم‌های تولیدی از نکته نظر اصلاح نژاد بچه ماهی حاصل از مولدین نر و ماده است. در مرحله نخست پروسه و پروژه به ویژه استحصال تخم‌ و تکثیر مولدین، عدم وجود سامانه های کنترل کیفیت دقیق موجب بروز تولید تخم‌های کم کیفیت چشم‌زده می‌شود. این وضعیت را می‌توان با مقایسه با کشورهایی مانند فرانسه، نروژ و هلند مشاهده کرد که از روش‌های پیشرفته و بانک‌های ژن برای کنترل کیفیت تخم‌های قزل‌آلا بهره‌برداری می‌کنند.

 هزینه بالای تولید داخلی تخم

تولید تخم‌های چشم زده با کیفیت بالا  در مراکز و مزارع اصلی و واسطه ای، به دلیل مشکلات زیست‌محیطی، نیاز به سرمایه‌گذاری‌های سنگین دارد.
 شرایط نامساعد فیزیکوشیمیایی در برخی استان ها مانند کیفیت پایین آب، تغییرات دما و آلودگی‌های محیطی باعث افزایش هزینه‌ها می‌شود. به همین دلیل، بسیاری از تولیدکنندگان ترجیح می‌دهند برای کاهش هزینه‌ها، تخم‌ چشم زده وارداتی را خریداری کنند.

عدم وجود  استانداردهای دقیق

در بسیاری از مزارع تکثیر و پرورش ماهی، نظارت دقیقی بر تخم‌های مولدین و فرآیند تکثیر انجام نمی‌شود. نبود وفقدان دستورالعمل‌های استاندارد و کنترل دقیق کیفی از سوی "کارشناسان سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی کشور" که فاقد تخصص و تجربه کافی هستند  از دیگر دلایل مهم واردات تخم‌های چشم زده خارجی است.

پیامدهای واردات تخم چشم‌زده

افزایش وابستگی به خارج

واردات تخم چشم‌زده از کشورهای خارجی باعث افزایش وابستگی کشور به واردات این محصول می‌شود. این وابستگی در صورتی که به سطح بالاتری برسد، می‌تواند به مشکلات اقتصادی و سیاسی در صورت بروز تحریم‌ها یا بحران‌های بین‌المللی منجر شود.

تضعیف صنایع داخلی

صنایع داخلی که به واردات تخم چشم‌زده وابسته‌اند،  در شرایط تحریم های تحمیلی قادر به رقابت با تولیدکنندگان خارجی نخواهند بود. این امر می‌تواند منجر به نابودی پرورش‌دهندگان کوچک و کاهش کیفیت تولید در این صنعت شود که "سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی کشور و موسسات پژوهشی وابسته به وزارتخانه مسوول، طبق اساسنامه تأسیس و قوانین و دستور العمل های اجرایی با همکاری دوسویه با نهادها و سازمان های ذیربط در این خصوص تکالیف مضاعفی را بر دوش خود دارند. 

افزایش هزینه‌های تولید

اگرچه واردات تخم چشم زده از کشورهای دیگر می‌تواند در کوتاه‌مدت به کاهش هزینه‌ها کمک کند، در بلندمدت ممکن است موجب افزایش هزینه‌ها شود. این وضعیت به علت نوسانات نرخ ارز و شرایط و معادلات سیاسی غیر مستحکم در منطقه می‌تواند مشکلاتی را برای صنعت ایجاد کند.

راهکارهای مقابله با بحران و کاهش وابستگی به واردات

ایجاد بانک ژن و  توجه بیشتر به اصلاح نژاد ماهی قزل‌آلا

یکی از مؤثرترین راهکارها برای کاهش وابستگی به واردات تخم چشم‌زده، ایجاد بانک ژن و توسعه اصلاح نژادهای مقاوم به بیماری‌ها و شرایط محیطی نامساعد است. این اقدام موجب بهبود کیفیت تخم‌های تولیدی داخلی و کاهش میزان تخم‌ چشم‌زده معیوب خواهد شدکه در گذشته فعالیت های بلند مدت انجام شده اما در عمل به نظر می رسد باید بیشتر از گذشته به این مهم اهتمام شود و ارائه گزارشات در صورت تمایل دستگاه های اجرایی می تواند در معرض دید و پایش رسانه های تخصصی در راستای راستی آزمایی قرار گیرد.

 ارتقای فناوری و تجهیزات آزمایشگاهی

سرمایه‌گذاری در تجهیزات آزمایشگاهی پیشرفته و استفاده از فناوری‌های نوین برای کنترل کیفیت تخم‌ها می‌تواند به کاهش میزان  تولید تخم‌ چشم‌زده نامطلوب کمک کند.

 آموزش و توانمندسازی پرورش‌دهندگان

آموزش مستمر پرورش‌دهندگان در زمینه بهینه‌سازی فرآیندهای تکثیر و کنترل کیفیت تخم‌های مولدین، از اهمیت زیادی برخوردار است. این آموزش‌ها می‌تواند به کاهش تلفات تخم‌ چشم‌زده و بهبود کیفیت تولید بچه‌ماهی‌ها کمک کند.

 توسعه سیاست‌های حمایتی 

دولت باید با ارائه تسهیلات مالی، کاهش مالیات و ارائه یارانه‌های دولتی در صورت امکان به تولیدکنندگان داخلی تخم‌ چشم زده قزل آلای با کیفیت، آنها را به سرمایه‌گذاری در این حوزه ترغیب و تشویق کند. همچنین، باید نظارت‌های دقیق‌تر بر فرآیند تکثیر و کنترل کیفیت تخم‌های چشم زده صورت گیرد.

واردات تخم چشم‌زده به‌عنوان یک پدیده موقت، تا حد زیادی به دلیل ضعف‌های موجود در زیرساخت‌ها و استانداردهای تولید داخلی از گذشته ها می باشد. با این حال برای رسیدن به خوداتکایی در تولید تخم چشم زده ماهی قزل‌آلا و کاهش وابستگی به واردات، باید برنامه‌ ریزی جدی برای اصلاح ژنتیک مولدین، کاهش ضریب همبستگی خونی والدین خویشاوند و نزدیک به هم( از هِمو زیگوت به سوی هِتروزیگوت)، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و تقویت نظارت‌های داخلی انجام شود.

اگر بنا باشد  کشور در آینده به یک تولیدکننده پایدار و مستقل افزون‌تر  از مقطع فعلی در این صنعت تبدیل شود، باید از وابستگی به تخم‌های چشم زده وارداتی خارج شود و در مسیر توسعه و استانداردسازی تولید داخلی گام‌های مؤثری بردارد و مسیر تحقق اهداف و آرزوها در این راستا از "فرانسه به سوی فردیس یکی از مناطق مستعد  در استان البرز" که قابلیت های پنهان و آشکاری برای تفریخ  (هچری) تخم چشم زده و پرورش ماهی قزل آلاست  را کج کرده و متکی به داشته های خود باشد، هرچند  شاید در "زمان های کوتاه و میان مدت"  به دلایل ذکر شده در یادداشت فوق، پروسه سختی به نظر رسد.  / 643

          علیرضا کیهان پور

منابع:

وزارت جهاد کشاورزی، گزارش وضعیت تکثیر قزل‌آلای کشور، 2023.

بخشی از گزارش سازمان فائو( FAO) با عنوان بررسی مشکلات صنعت تکثیر و پرورش آبزیان، 2022.

FAO, The State of World Fisheries and Aquaculture 2022.

Schenck, C., & Linde, H. (2021). Genetic improvement of salmonids for sustainable aquaculture. Aquaculture Journal.

Anderson, J. R., & Dempsey, W. (2019). Trends in aquaculture and their impacts on global food security. Journal of Aquatic Sciences.