نقدی بر آیین نامه جدید دولت در باب مسئولین فنی بهداشتی دامپزشکی

فاخته- اکنون با اجرای آیین‌نامه اجرایی ماده ۳۴ قانون برنامه پنج‌ساله هفتم، فرصت بزرگی برای این متخصصان فراهم شده است تا جایگاه خود را در ساختاری مستقل و حرفه‌ای تثبیت کنند. این آیین‌نامه (اینجا) اجازه می‌دهد که مسئولان فنی بهداشتی در استان‌های مختلف، کانون‌هایی تشکیل دهند که از آن طریق بتوانند علاوه بر ارتقای سطح نظارت بهداشتی، حقوق شغلی خود را نیز تضمین کنند.

بعنوان نمونه در استان خراسان رضوی، با توجه به گستردگی دامپروری، وجود کشتارگاه‌های بزرگ دام و طیور، و فعالیت وسیع مراکز بسته‌بندی فرآورده‌های خام دامی ، تأسیس این کانون یک ضرورت انکارناپذیر است. مسئولان فنی بهداشتی  در این مراکز باید بر زنجیره تولید، کنترل کیفی، رعایت استانداردهای بهداشتی، و پیشگیری از بیماری‌های مشترک انسان و دام نظارت داشته باشند. بدون یک ساختار مشخص، این نظارت پراکنده و غیرمنسجم خواهد بود، اما تشکیل کانون‌های مسئولان فنی، زمینه‌ای را فراهم می‌کند که از طریق هم‌افزایی و انسجام، این مشکلات برطرف شوند.

در این میان، نباید فراموش کرد که دستورالعمل اجرایی ماده ۱۹، که سال‌ها مبنای فعالیت مسئولان فنی بود، هیچ‌گاه نتوانست مشکلات ساختاری، پرداخت‌های نامنظم، نبود ضمانت اجرایی و عدم استقلال حرفه‌ای را برطرف کند. این دستورالعمل عملاً در بسیاری از نقاط کشورگاها ناکارآمد بوده وگاها موجب سرخوردگی مسئولان فنی بهداشتی  شده است. اکنون، با تصویب آیین‌نامه اجرایی ماده ۳۴ قانون برنامه هفتم توسعه، ظرفیت واقعی برای تحول ایجاد شده است. بنابراین، ماده ۱۹ باید به فراموشی سپرده شود و تمام تمرکز بر اجرای آیین‌نامه جدید معطوف گردد. آیین‌نامه ماده ۳۴ نه‌تنها نگاه ساختاری و حرفه‌ای‌تری دارد، بلکه با تعیین وظایف دقیق برای کانون‌ها و مسئولان فنی بهداشتی، گام بلندی به‌سوی استقلال و انسجام برداشته است.

یکی از مهم‌ترین جنبه‌های این آیین‌نامه، مهلت شش‌ماهه‌ای است که برای تدوین اساسنامه و تأسیس کانون‌ها تعیین شده است. این بدان معناست که مسئولان فنی بهداشتی  باید بدون وقفه و از همین فردا برنامه‌ریزی کنند تا بتوانند این فرصت تاریخی را از دست ندهند. عدم تشکیل کانون‌ها به‌موقع، می‌تواند منجر به از دست رفتن مزایای این طرح شود و مسئولان فنی بهداشتی را همچنان در وضعیت پراکنده و غیرساختاری نگه دارد. هیئت مؤسس باید تشکیل شود، فراخوان عمومی منتشر گردد، اعضا دعوت شوند، و سپس فرآیند قانونی اخذ مجوز آغاز شود. اگر این مراحل طبق برنامه انجام نشوند، این گروه متخصصان همچنان در ساختاری غیرمنسجم باقی خواهند ماند.
برای درک اهمیت این مسیر، می‌توان تجربه کانون وکلای دادگستری را مورد بررسی قرار داد. این نهاد، که امروزه یکی از قدرتمندترین و تأثیرگذارترین سازمان‌های حرفه‌ای کشور است، در ابتدا با چالش‌های مشابهی روبه‌رو بود. وکلا فاقد ساختار مشخص بودند، نظارت بر فعالیت‌های آنان پراکنده بود، و هیچ نظام حمایتی یا ساماندهی‌شده‌ای برای حرفه‌شان وجود نداشت. اما با تأسیس کانون وکلا، استانداردهایی وضع شد که موجب ارتقای جایگاه این حرفه شد. امروز، این کانون نه‌تنها در فرآیندهای قضایی و حقوقی نقش مشورتی دارد، بلکه استقلال کامل آن باعث شده که اعضایش از امنیت شغلی و حمایت حرفه‌ای برخوردار باشند. این مسیر، الگویی قابل تأمل برای مسئولان فنی و بهداشتی است. اگر این متخصصان بتوانند از این فرصت استفاده کنند و مسیر استقلال حرفه‌ای خود را دنبال کنند، آینده‌ای مشابه برایشان متصور خواهد بود.

استقلال حرفه‌ای مسئولان فنی بهداشتی، زمانی تحقق می‌یابد که پرداخت‌ها منظم، حقوق اعضا رعایت شود، و نظارت‌های بهداشتی از طریق یک نهاد قوی و متشکل از متخصصان انجام شود. اگر این روند به‌درستی مدیریت شود، مسئولان فنی بهداشتی نه‌تنها در بهداشت عمومی نقش بیشتری خواهند داشت، بلکه در فرآیندهای تصمیم‌گیری، استانداردگذاری و تنظیم قوانین تأثیرگذار خواهند شد.

مسئولان فنی  و بهداشتی، همواره در خط مقدم تضمین سلامت جامعه هستند

 مسئولان فنی  و بهداشتی، همواره در خط مقدم تضمین سلامت جامعه هستند، اما بدون داشتن یک ساختار قانونی و منسجم، تلاش‌هایشان پراکنده خواهد بود و نفوذ حرفه‌ای‌شان محدود می‌شود. این آیین‌نامه، این امکان را فراهم کرده که مسیر جدیدی برای ارتقای جایگاه آن‌ها باز شود، و اکنون زمان اقدام است.

آنچه امروز ضروری است، آگاهی، هماهنگی و اقدام فوری است. کسانی که در حوزه دامپزشکی فعالیت دارند، باید بدانند که این آیین‌نامه می‌تواند سرنوشت شغلی و حرفه‌ای آن‌ها را تغییر دهد. اما این تغییر، نیاز به حرکت دارد، نیاز به تلاش دارد، نیاز به برنامه‌ریزی دارد. از فردا، باید گام‌های عملی برداشته شود تا بتوان این نهاد را به‌درستی پایه‌ریزی کرد و مسیر ارتقای دامپزشکی را تسهیل نمود.

اگر امروز اقدامی نشود، فرصت از دست خواهد رفت، و این آیین‌نامه به یک متن قانونی بلااستفاده تبدیل خواهد شد. اما اگر به‌درستی اجرایی شود، می‌تواند دامپزشکی را متحول کند و زمینه‌ای را برای رشد و ارتقای جایگاه مسئولان فنی فراهم کند.

این تغییر نباید فقط یک تصمیم اجرایی باشد، بلکه باید یک تحول اساسی در فرهنگ مدیریت سلامت و دامپزشکی کشور ایجاد کند. تجربه کانون وکلای دادگستری نشان داده که اگر یک صنف بتواند ساختار خود را درست سازمان‌دهی کند، می‌تواند به‌عنوان یک نهاد قدرتمند در سطح تصمیم‌گیری کلان ایفای نقش کند. این هدفی است که مسئولان فنی بهداشتی باید دنبال کنند. کانون‌های آن‌ها باید به یک نهاد تأثیرگذار در سیاست‌گذاری‌های سلامت تبدیل شوند. بدون این مسیر، دامپزشکی در همان وضعیت سنتی باقی خواهد ماند، و مسئولان فنی بهداشتی همچنان در ساختارهای پراکنده فعالیت خواهند کرد.

اکنون که این فرصت تاریخی فراهم شده است، باید استفاده شود. هر روزی که بگذرد، این فرصت محدودتر خواهد شد. از فردا، باید حرکت کرد. این گام، تنها یک اصلاح اجرایی نیست؛ این آغاز مسیری است که می‌تواند دامپزشکی را متحول کند، سلامت جامعه را ارتقا دهد، و آینده‌ای جدید برای مسئولان فنی و بهداشتی رقم بزند. این مسیر، مسیری است به‌سوی استقلال، قدرت، و تأثیرگذاری در تصمیم‌گیری‌های کلان. وقت تغییر است. آیا کسانی که این فرصت را در اختیار دارند، برای آن اقدام خواهند کرد؟

کانون‌ها جایگاه مسئولان فنی بهداشتی را تثبیت می‌کنند

کانون‌های مسئولان فنی و بهداشتی، همان‌طور که در آیین‌نامه اجرایی ماده ۳۴ قانون برنامه پنج‌ساله هفتم مشخص شده، نقش مهمی در سامان‌دهی فعالیت‌های مسئولان فنی  بهداشتی ، ارتقای نظارت بر سلامت عمومی، و ایجاد یک ساختار منسجم برای مدیریت امور دامپزشکی و بهداشتی دارند. این کانون‌ها نه‌تنها جایگاه مسئولان فنی بهداشتی را تثبیت می‌کنند، بلکه موجب افزایش سطح نظارت در مراکز حساس مانند کشتارگاه‌های دام و طیور، مراکز بسته‌بندی فرآورده‌های دامی، و واحدهای تولید و فرآوری محصولات پروتئینی خواهند شد.

از جمله مهم‌ترین وظایف کانون‌های مسئولان فنی و بهداشتی، سازمان‌دهی فعالیت اعضا، تدوین سیاست‌های نظارتی، ارائه خدمات آموزشی، پیگیری حقوق مسئولان فنی، و همکاری با دستگاه‌های دولتی در جهت ارتقای سلامت عمومی است. این وظایف، که به‌طور دقیق در آیین‌نامه ذکر شده، دارای جنبه‌های اجرایی و نظارتی گسترده‌ای هستند.

یکی از وظایف کلیدی کانون، برگزاری مجمع عمومی و تدوین اساسنامه است. مجمع عمومی، به‌عنوان بالاترین رکن تصمیم‌گیری، وظیفه دارد ساختار کلی کانون را تعیین کند و اعضای هیئت مدیره را بر اساس رأی‌گیری انتخاب کند. برای مثال، در استان خراسان رضوی، که دارای تعداد زیادی مسئول فنی بهداشتی فعال در صنایع و بسته‌بندی های محتلف است، برگزاری یک مجمع عمومی گسترده می‌تواند زمینه‌ساز انتخاب هیئت مؤسس و تنظیم چارچوب اجرایی کانون باشد. این اقدام، موجب ایجاد شفافیت در مدیریت امور، انسجام میان اعضا، و تسهیل فرایند نظارت بر مراکز مرتبط خواهد شد.

بر اساس آیین‌نامه، رتبه‌بندی مسئولان فنی بهداشتی یکی از اقداماتی است که موجب افزایش کیفیت نظارت در مراکز  خواهد شد

از دیگر وظایف مهم کانون‌ها، تعیین سازوکارهای نظارتی و رتبه‌بندی مسئولان فنی بهداشتی است. بر اساس آیین‌نامه، رتبه‌بندی مسئولان فنی بهداشتی یکی از اقداماتی است که موجب افزایش کیفیت نظارت در مراکز  خواهد شد. به‌عنوان مثال، فرض کنید در یک کشتارگاه صنعتی طیور در مشهد، چندین مسئول فنی بهداشتی  مشغول نظارت بر فرآیند کشتار و بررسی سلامت دام‌ها هستند. اگر سیستم رتبه‌بندی به‌درستی اجرا شود، مسئولان فنی بهداشتی که دارای تجربه و مهارت بالاتر هستند، در رده‌های بالاتر قرار می‌گیرند و نظارت تخصصی‌تری بر فرآیندها خواهند داشت. این اقدام باعث می‌شود سطح کنترل بهداشتی ارتقا یابد و احتمال تخلفات بهداشتی کاهش پیدا کند.

کانون‌ها همچنین وظیفه دارند گزارش تخلفات و نظارت بر عملکرد مسئولان فنی بهداشتی را به دستگاه‌های متولی ارائه دهند. این نظارت‌ها نقش مهمی در افزایش سلامت عمومی ایفا می‌کنند. برای مثال، تصور کنید که در یکی از مراکز بسته‌بندی گوشت در نیشابور، یکی از مسئولان فنی بهداشتی متوجه شود که دمای سردخانه از حد استاندارد خارج شده و احتمال آلودگی میکروبی وجود دارد. در چنین شرایطی، اگر کانون ساختار نظارتی منسجمی داشته باشد، مسئول فنی بهداشتی می‌تواند به‌صورت سازمان‌یافته تخلف را گزارش کند و از طریق کانون پیگیری‌های لازم را انجام دهد.

یکی دیگر از وظایف مهم این کانون‌ها، پیگیری حقوق و امنیت شغلی مسئولان فنی و بهداشتی است. به‌دلیل ساختار پراکنده فعالیت‌های مسئولان فنی بهداشتی، در برخی مواقع حق‌الزحمه آنان به‌موقع پرداخت نمی‌شود یا قراردادهای کاری دارای شفافیت لازم نیستند. در اینجا، کانون‌ها می‌توانند با ایجاد نظام پرداخت منسجم، حقوق اعضا را مدیریت کنند.

بر اساس آیین‌نامه، حق‌الزحمه مسئولان فنی از طریق حساب واسطه‌ای در کانون‌های مربوط پرداخت می‌شود. این اقدام باعث خواهد شد که پرداخت‌ها شفاف‌تر شوند، احتمال سوءاستفاده‌های مالی کاهش یابد، و مسئولان فنی به‌عنوان نیروی تخصصی، حقوق خود را در زمان مقرر دریافت کنند.

کانون‌ها همچنین در ارائه خدمات آموزشی و برگزاری همایش‌های تخصصی نقش دارند. این آموزش‌ها برای ارتقای سطح دانش مسئولان فنی بهداشتی، به‌خصوص در حوزه‌های مرتبط با کنترل بیماری‌های مشترک انسان و دام، استانداردهای بسته‌بندی، و فرآیندهای نظارتی بر زنجیره تولید محصولات خام دامی، بسیار مهم هستند. برای مثال، در یک مرکز فرآوری لبنیات در سبزوار، مسئولان فنی باید بر کنترل کیفیت مواد اولیه، و رعایت استانداردهای تولید نظارت کنند. اگر کانون بتواند دوره‌های آموزشی مناسب برگزار کند، این مسئولان فنی بهداشتی با به‌روزترین استانداردهای جهانی آشنا خواهند شد و سطح تخصصی آن‌ها افزایش پیدا خواهد کرد.

از دیگر وظایف کانون‌ها، ایجاد ارتباط با تشکل‌های مرتبط و دستگاه‌های دولتی است

از دیگر وظایف کانون‌ها، ایجاد ارتباط با تشکل‌های مرتبط و دستگاه‌های دولتی است. اگر این ارتباطات به‌صورت منظم و هدفمند باشد، کانون‌های مسئولان فنی بهداشتی می‌توانند در تدوین قوانین و دستورالعمل‌های بهداشتی نقش ایفا کنند. این اقدام موجب خواهد شد که مسئولان فنی بهداشتی در فرآیندهای تصمیم‌گیری کلان در زمینه سلامت عمومی تأثیرگذار باشند و بتوانند پیشنهادات اصلاحی ارائه دهند.

در نهایت، کانون مسئولان فنی و بهداشتی باید یک نهاد قدرتمند و تأثیرگذار باشد که علاوه بر حمایت از اعضای خود، در افزایش سطح سلامت عمومی نقش پررنگی ایفا کند. اگر این آیین‌نامه به‌درستی اجرا شود، این نهاد می‌تواند به یکی از ارکان کلیدی مدیریت سلامت کشور تبدیل شود، همان‌طور که کانون وکلای دادگستری توانسته استقلال و تأثیرگذاری خود را تثبیت کند. مسئولان فنی و بهداشتی، از فردا باید گام‌های عملی بردارند تا این فرصت تاریخی از دست نرود. این مسیر، مسیری است به‌سوی رشد، قدرت و تأثیرگذاری در سطح ملی.

دکتر رضا افشاریان

کارشناس اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی