خزر پایدار، ایران سربلند/ بخش دوم و پایانی

چرا سواحل ایران هرگز با پسروی آب روبه‌رو نمی‌شوند؟

فاخته- دریای خزر، بزرگ‌ترین پهنه آبی بسته جهان، سال‌هاست که در کانون توجه رسانه ها، دانشمندان، سیاستمداران و فعالان محیط زیست قرار دارد. 
تغییرات اقلیمی، سدسازی‌های گسترده در شمال و برداشت‌های بی‌رویه از ورودی‌های آبی مانند رود ولگا، باعث کاهش قابل توجه سطح آب این دریاچه عظیم شده است. 
بر اساس داده‌های ماهواره‌ای، سطح آب خزر در دهه اخیر با کاهش تراز آبی میان ۹ تا ۱۸ متر مواجه بوده است؛ مسئله‌ای که در کشورهای شمالی مانند روسیه و قزاقستان به پسروی شدید خط ساحلی و بحران‌های اکولوژیکی و اقتصادی انجامیده است.

اما در ایران، برخلاف همه پیش‌بینی‌های بدبینانه، خط ساحلی ثبات چشمگیری از خود نشان داده است. این تفاوت، نه حاصل تصادف، بلکه نتیجه مستقیم ویژگی‌های ژئومورفولوژیک سواحل جنوبی خزر یعنی ایران است.

 چرایی کاهش سطح آب خزر

عوامل طبیعی

تغییرات اقلیمی و افزایش دما که تبخیر سطحی را تشدید کرده است.

چرخه‌های زمین‌شناختی تاریخی که بارها سطح خزر را دچار نوسان کرده‌اند.

عوامل انسانی

سدسازی‌های عظیم بر روی رود ولگا و دیگر رودهای ورودی.

مصرف گسترده منابع آبی برای کشاورزی و صنعت.

آلودگی‌ها و مدیریت ناپایدار منابع که ظرفیت اکولوژیکی حوضه را کاهش داده است.

 تفاوت بنیادین ایران با شمال خزر

شیب تند بستر دریا در سواحل ایران: در حالی که شمال خزر کم‌عمق است و با افت چند متری سطح آب، کیلومترها پسروی رخ می‌دهد، در جنوب عمق بسیار زیاد است و تغییرات سطح عملاً بر خط ساحل اثر نمی‌گذارد.

وجود تالاب‌ها و جنگل‌های ساحلی

 مانند میانکاله و انزلی که نقش ضربه‌گیر طبیعی ایفا می‌کنند.

تنوع زمین‌شناسی: صخره‌ها و تپه‌های ساحلی از تغییرات سریع جلوگیری می‌کنند.

پیامدهای زیست‌محیطی برای ایران

ثبات ساحل به معنای نبود خطر نیست. ایران همچنان با چالش‌هایی روبه‌روست:

تهدید زیستگاه انواع آبزی و گونه‌های بومی.

خطر خشک‌شدن تالاب‌های وابسته به تبادل آب خزر.

افزایش شوری آب در برخی نقاط.

تغییر اقلیم محلی که می‌تواند کشاورزی شمال را تحت فشار قرار دهد.

 پیامدهای اقتصادی و اجتماعی

آینده انواع آبزی و صنعت تکثیر و پرورش تیپ وحشی ماهیان خاویار وابسته به مدیریت آب خزر است.

گردشگری
 تغییر اکوسیستم می‌تواند بر جذابیت‌های طبیعی شمال اثر بگذارد.

زیرساخت‌ها
 بنادر و شهرهای ساحلی نیازمند بازطراحی و سازگاری هستند.

فرصت‌های طلایی برای ایران

ایران در دل بحران خزر، برگ برنده‌ای تاریخی دارد :

سواحل جنوبی هیچ‌گاه دچار پسروی نمی‌شوند؛ بنابراین امنیت ساحلی تضمین شده است.

فرصت برای توسعه آب محور، بازآفرینی گردشگری و اقتصاد پایدار فراهم است.

نقش ژئوپلیتیکی ایران در مدیریت بحران منطقه‌ای تقویت می‌شود.

بُعد ژئوپلیتیکی

کاهش سطح آب خزر می‌تواند مرزهای آبی و دسترسی به منابع نفت و گاز را تغییر دهد. اما ایران با ساحل پایدار خود می‌تواند نقش «لنگرگاه منطقه» را ایفا کرده و ابتکار عمل در مذاکرات و همکاری‌های منطقه‌ای را به دست گیرد.

 پیش بینی سناریوهای پیش‌رو

خوش‌بینانه

 همکاری منطقه‌ای و مدیریت پایدار منجر به تثبیت نسبی سطح آب می‌شود.

بدبینانه

 روند فعلی ادامه یابد و شمال خزر به یک بحران اکولوژیک تمام‌عیار بدل شود.

در هر دو سناریو ، ایران با سواحل پایدارش مزیتی راهبردی خواهد داشت.

بیشتر بخوانید:

بیش از "هزار متر" ژرفا = هزار "امید" برای ایران/ بخش نخست

 خزر پایدار، ایران سربلند

ایران کشوری است که برخلاف همسایگان شمالی ، هرگز با پسروی آب در سواحل خزر مواجه نخواهد شد. دلیل این برتری، شیب تند و ژرفای سواحل جنوبی است که همچون سپر طبیعی عمل می‌کند.

این ویژگی طبیعی، فرصتی طلایی در اختیار ایران گذاشته است :

ثبات زیست‌محیطی نسبی.

تقویت جایگاه ژئوپلیتیکی.

امکان برنامه‌ریزی برای توسعه پایدار و دریامحور.

پس باید این واقعیت را نه صرفاً به‌عنوان یک «مزیت طبیعی»، بلکه به‌مثابه یک سرمایه ملی و امید راهبردی تلقی کنیم. 
اگر ایران امروز هوشمندانه از این فرصت استفاده کند، آینده‌ای درخشان برای سواحل خزر و نسل‌های فردا رقم خواهد خورد.

بیش از هزار متر ژرفا ؛ هزار امید و آرزو

*« به یاد داشته باشیم که ایران ؛ ساحل مقاوم خزر و لنگرگاه امید در دل بحران جهانی آب است.»*/ 739

             *علیرضا کیهان‌پور*