سنگر سبز جهانی؛ تجربه کشورهای پیشرو در مهار آفات با "دژ" قرنطینه

«در هفته جاری و مرداد ماه ۱۴۰۴ "مصوبه ۲۱ خرداد ماه سازمان امور استخدامی کشور" مبنی بر اصلاح ساختار تشکیلاتی وزارت جهاد کشاورزی توسط معاون اول رئیس جمهور ابلاغ و با یک فرصت ۶ ماهه که بسیار اندک است این وزارتخانه باید طبق این مصوبه ابلاغ شده فلوچارت جدید را ارائه نماید و متاسفانه در این اصلاح ساختار رای به حذف دو سازمان مهم و راهبردی  "حفظ نباتات و دامپزشکی" کشور  در حد یک اداره و در دل وزارتخانه با واگذاری  تمام وظایف تصدی گری به بخش خصوصی!  و با ادغام ناشیانه منابع طبیعی، محیط زیست؛ امور عشایر ، شیلات! و.... به نظر "تیر خلاص و  نابودی بخش کشاورزی و وابستگی افزون‌تر در حجم بالای  واردات" را در دوران تحریم های ظالمانه تحمیلی  شلیک نموده اند. 
بهانه این یادداشت ارائه الگوهای موفق و نمونه جهان و پافشاری بر حفظ استقلال دو "سازمان بسیار قدیمی و راهبردی حفظ نباتات و دامپزشکی کشور" است که این مصوبه اصلاح ساختار از تجارب و الگوهای جهانی آیا بهره ای برده است یا خیر؟؛ لذا قضاوت با "مخاطبان و فرهیختگان بخش تخصصی کشاورزی و علوم گیاهی و دامی کشور" که حرف نخست و پایانی را اینان باید گفته و تصمیم بگیرند.» 

آفات ، مهاجمان بدون مرز با خسارت سالیانه  بیش از ۴۰ میلیارد دلار در جهان

با جهانی‌شدن تجارت ، گردشگری و جابه‌جایی کالاها، آفات گیاهی دیگر محدود به مرزهای محلی نیستند. 
یک محموله آلوده یا یک مسافر ناآگاه می‌تواند ناقل حشرات، قارچ‌ها و ویروس‌هایی باشد که کشاورزی را نابود می‌کند. 
در چنین شرایطی، قرنطینه گیاهی (Plant Quarantine) به‌عنوان خط دفاع اول، نه فقط یک ضرورت ملی بلکه بخشی از امنیت غذایی جهانی است.

اصول علمی و بین‌المللی قرنطینه گیاهی

قرنطینه ، در مفهوم فنی، به تمام اقدامات نظارتی، محدودسازی و مقابله‌ای اطلاق می‌شود که با هدف پیشگیری از ورود، استقرار و گسترش آفات قرنطینه‌ای صورت می‌گیرد. 
نهادهای جهانی مانند IPPC (پیمان بین‌المللی حمایت گیاهی) و سازمان FAO چارچوب‌هایی را تعریف کرده‌اند که کشورهای عضو موظف به رعایت آن‌ها هستند.

اصول کلیدی عبارتند از :

بازرسی دقیق کالاهای کشاورزی ورودی/خروجی

صدور گواهی سلامت گیاهی (Phytosanitary Certificate)

پایش دائم مبادی ورودی (هوایی، دریایی، زمینی)

ردیابی و ریشه‌کنی فوری آفات مهاجم

اجرای قرنطینه داخلی برای جلوگیری از انتشار منطقه‌ای

همکاری بین‌المللی در تبادل اطلاعات و نمونه‌ها

 الگوهای موفق در جهان

 استرالیا: دژ قرنطینه‌ای جهان

استرالیا را می‌توان سختگیرترین کشور دنیا در قرنطینه گیاهی و جانوری دانست. ویژگی‌های اصلی:

سامانه دیجیتال Aqis برای ردیابی تمامی محصولات وارداتی

ممنوعیت ورود خاک، بذر، میوه، گیاه و حتی کفش‌های آغشته به گِل

سگ‌های جستجوگر آموزش‌ دیده در فرودگاه‌ها

بازرسی فیزیکی ۱۰۰درصدی محموله‌های گیاهی از کشورهای پرریسک

آموزش عمومی مسافران و شرکت‌ها

 استرالیا یکی از پاک‌ترین کشورهای جهان از نظر آفات مهاجم است و کشاورزی بسیار پایداری دارد.

 ژاپن: نظم بیولوژیک و قرنطینه ترکیبی

در ژاپن، قرنطینه فقط به مرز محدود نیست؛ درون کشور نیز پایش مداوم زیستی انجام می‌شود.

هر بندر و فرودگاه دارای آزمایشگاه مستقل است

کنترل شدید واردات محصولات از کشورهای دارای آفات ثبت‌شده

استفاده از سامانه‌های تله‌گذاری هوشمند

واکنش فوق‌سریع به موارد مشکوک و حذف منطقه‌ای آفات

قرنطینه داخلی همراه با فرهنگ‌سازی عمومی

 در مورد آفت مگس میوه، با بهره‌گیری از هشدارهای جمعیتی، ظرف چند روز منطقه مشکوک ایزوله می‌شود.

هلند: دروازه سبز اروپا با دیوار اطلاعاتی

هلند یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان محصولات گلخانه‌ای دنیاست. کنترل آفات برای صادرات آن حیاتی است.

سامانه NVWA با فناوری کاملا هوشمند وضعیت سلامت محصولات صادراتی را تحلیل می‌کند

کشاورزان بازرسی دیجیتال دریافت می‌کنند و گواهی سلامت سریعاً صادر می‌شود

همکاری دائمی با شبکه‌های تحقیقاتی برای شناسایی آفات نوظهور

قرنطینه خاک و محصولات زراعی پیشرفته در گلخانه‌ها

 هلند پیشرو در قرنطینه هوشمند و دیجیتال است و الگویی برای اتحادیه اروپا به‌شمار می‌رود.

 ایالات متحده و کانادا: قرنطینه قانونی با قدرت اجرایی بالا

ایالات متحده با نهاد USDA-APHIS یکی از سخت یافته‌ترین نظام‌های قرنطینه‌ای را دارد.

ویژگی‌ها

لیست ملی آفات قرنطینه‌ای به‌روز و دقیق

سامانه هشدار سریع در همه ایالت‌ها

برخورد قضایی با واردکنندگان خاطی

ممنوعیت واردات محصولات از مناطق آلوده جهانی

همکاری نزدیک با گمرک، FBI، و وزارت خارجه برای مقابله با قاچاق زیستی

کانادا نیز با CFIA سیاست‌های مشابه را دنبال می‌کند و در تبادل اطلاعات با ایالات متحده پیشتاز است.

 خسارات جهانی و ضرورت اقدام هماهنگ

سخن پایانی

قرنطینه "دژ خاموش امنیت غذایی"

در دنیای امروز، قرنطینه گیاهی نه یک گزینه، بلکه ضرورت مشترک بشر برای حفظ پایداری زمین است.
درست مانند "واکسن برای سلامت انسان و دام" ، قرنطینه برای سلامت کشاورزی و محیط‌زیست ، حیاتی و نجات‌بخش است.

«در ساخت آینده‌ای پایدار، قرنطینه گیاهی یکی از هوشمندانه‌ترین و نادیده‌ترین سنگرهاست که باید بیشتر دیده شود و آن را پاس داشت‌.»/۷۲۴

         علیرضا کیهان پور

منابع الهام گرفته:

1. Germplasm Health Units: Safeguarding the Global Exchange of Plant Genetic Resources. Plants, MDPI, 2021.
2. Guide for Establishing and Maintaining Pest Free Areas. FAO & IPPC, 2023.
3. CPM-18 Builds Momentum for Robust Global Plant Health Systems. International Plant Protection Convention (IPPC), 2024.
4. Global Surveillance of Emerging Plant Pests and Pathogens: Progress and Challenges. Annual Review of Phytopathology, 2022.
5. Strengthening Plant Quarantine Systems to Prevent Transboundary Pest Invasions. Journal of Plant Protection Research, 2023