یادداشت؛ علیرضا کیهان پور:
پارادوکس «برای نخستین بار» در صنعت و کشاورزی ایران
فاخته- ادعاهایی که در ظاهر نشان از نوآوری و پیشرفت دارند، اما در عمل گاه پوششی هستند برای تبلیغ‌های سراب گونه، موازی‌کاری و سرپوش گذاشتن بر بی‌برنامگی مزمن.
در این یادداشت تلاش شده با رویکردی تحلیلی، انتقادی ،راهبردی و پیشنهادی، ضمن رمزگشایی از این پارادوکس رایج، شیوه‌های راستی‌آزمایی چنین ادعاهایی برای مخاطبان، پژوهشگران و رسانه‌ها ارائه شود.
ریشه‌های پارادوکس در استفاده از «نخستین‌بار»ها:
فقدان بانک اطلاعات جامع پروژه‌ها
اجرای طرح‌های مشابه در زمان‌ها و استان‌های مختلف بدون ثبت و مستندسازی رسمی باعث می‌شود هر مقام جدید تصور کند کارش «نخستین‌بار» است.
مدیریت جزیره‌ای، بدون حافظه تاریخی
هر مدیر با رفتن، اطلاعات پروژه‌ها را با خود می‌برد و هیچ مرجعی برای حفظ سوابق اقدامات گذشته وجود ندارد.
رسانه‌زدگی و نیاز به تیترسازی
برای جلب توجه و حمایت، بسیاری از مدیران یا روابط‌عمومی‌ها عباراتی مانند «نخستین‌بار»، «بی‌سابقه» یا «تحول‌آفرین» را بی‌محابا به کار می‌برند.
ضعف در مطالعه تطبیقی و تاریخچه فناوری‌ها
شناخت کافی از سوابق بین‌المللی و داخلی فناوری، ابتکارات بومی یا نتایج قبلی وجود ندارد و ادعاهای تازه، بر ناآگاهی بنا می‌شوند.
راهکار دقیق برای راستی‌آزمایی این ادعاها
بررسی مستندات رسمی و منابع آرشیوی
آمارنامه‌های وزارتخانه های صمت و بخش کشاورزی
گزارش‌های تحقیقاتی مؤسسات تابعه (فناوری های صنعت، دامپزشکی، منابع طبیعی و...)
گزارش‌های بین‌المللی مانند FAO، IFPRI، OECD
آرشیو مرکز آمار ایران، ایران‌داک، گنج، Magiran، SID، ISC
اگر یک استان ادعا کند "برای نخستین بار برنج خشکه‌کاری شده"، کافی است آمار کشت در دیگر استان‌ها یا گزارش‌های دانشگاهی را بررسی کنیم.
تحلیل داده‌های خبری آرشیوی
بررسی خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های اطلاع‌رسانی با استفاده از جستجوی پیشرفته
تطبیق بازه زمانی ادعای جدید با ادعاها یا پروژه‌های مشابه در گذشته
جستجو در آرشیو ایرنا و ایسنا گاهی نشان می‌دهد همان پروژه، چند سال پیش با همان عنوان اما مجری متفاوت اعلام شده بوده است.
مصاحبه با صنعتگران،کشاورزان، پیشکسوتان و کارشناسان محلی
در بسیاری از مواقع، فناوری‌ها یا روش‌های مدعی «نخستین‌بودن»، سال‌ها پیش در سطح مزرعه یا ایستگاه‌های تحقیقاتی آزمون و خطا شده‌اند، اما گزارش رسمی ندارند.
روش کنترل بیولوژیک آفتی خاص ممکن است در استان گلستان سال‌ها قبل استفاده شده باشد، اما اکنون در خوزستان به‌عنوان «نخستین‌بار» اعلام می‌شود!
بررسی مجوزها، پتنت‌ها، گواهی‌نامه‌ها و ثبت اختراعات
مجوزهای رسمی تولید، صادرات، یا ثبت فناوری
گواهی‌نامه‌های مستند اتاق های بازرگانی، صنعتگران، سازمان دامپزشکی، نظام مهندسی کشاورزی، انجمن ها و مراکز پژوهشی
استعلام از سازمان ثبت اسناد و مالکیت معنوی کشور
اگر گفته می‌شود «برای نخستین بار واکسن فلان بیماری ساخته شد»، باید بررسی کرد آیا مشابه آن با ترکیب یا برند دیگر قبلاً ثبت نشده است.
شناسایی تکنیک‌های فریب واژگانی
اغلب ادعاها با دست‌کاری واژگان، جغرافیا یا قالب اجرایی بازتولید می‌شوند.
«برای نخستین بار در جنوب شرق کشور»
«برای نخستین بار با روش پلاسمای سرد»
«نخستین‌بار توسط تعاونی روستایی زنان»
این بازی واژگانی، اصل موضوع را پنهان کرده و تنها برای تیترسازی استفاده می‌شود.
ایجاد سامانه ملی شفاف‌سازی و ثبت ادعاهای نوآورانه
یک بانک اطلاعاتی دیجیتال برای ثبت تمامی پروژه‌ها، محل اجرا، نتایج، مجریان، میزان موفقیت و ... می‌تواند مانع تکرار ادعاهای بی‌پشتوانه شود.
پیشنهاد طرح ملی
«سامانه ملی ارزیابی و راستی‌آزمایی پروژه‌های صنعت و کشاورزی »
این سامانه می‌تواند با مشارکت وزارتخانه های ذیربط، رسانه‌ها، دانشگاه‌ها و مجلس طراحی شود.
آسیب‌های تداوم این روند
نوع آسیب شناسی شرح اعتماد عمومی
بی‌اعتمادی کشاورزان، نخبگان و رسانه‌ها به مسئولان
سرمایه اجتماعی تخریب شده
خدشه به سرمایه فرهنگی و دانش بومی هدر رفت منابع مالی
تکرار هزینه برای طرح‌های تکراری یا شکست‌خورده
فساد پنهان و توجیه تخصیص بودجه برای پروژه‌های تبلیغاتی
نزول بهره‌وری و کندی واقعی در نوآوری و پیشرفت
سخن پایانی:
واژه‌های «برای نخستین بار» اگر بدون سند، بدون پایش و بدون مقایسه تاریخی بیان شوند، به‌جای آنکه نشانه پیشرفت باشند، نشانگر خودفریبی نهادی و اغتشاش اطلاع رسانی هستند.
فراموش نکنیم "راستی‌آزمایی علمی، عملی در عرصه و پایش تحلیل محتوای رسانه‌ای" چنین ادعاهایی ، بخشی از "پالایش فرهنگی و سلامت سیاست‌گذاری در صنعت وکشاورزی" کشور است./ ۷۱۰
علیرضا کیهان‌پور
دسترسی سریع
بخش های مفید
راه های ارتباطی
