یادداشت؛ علیرضا کیهان پور:
«تقویم هوشمند بهره‌برداری» ؛ رهایی طرح و پروژه‌های بخش کشاورزی از بار روانی افتتاح‌های نمادین
فاخته- این تحلیل تطبیقی رویکرد اقتصادی با بررسی کشورهای پیشرفته شاید یک گام نخست برای روند بازنگری صادقانه و نه مغرضانه تلقی شود.
پروژه‌های عمرانی وزارتخانه بخش کشاورزی، به‌ویژه در استان‌ها، درگیر سه فشار هم‌زمان هستند.
تقویم سیاسی مناسبت‌ها، انتظارات رسانه‌ای و الزامات تبلیغاتی
افتتاح در هفته کشاورزی، هفته دولت و دهه فجر به مطالبه‌ای تکراری و الزامی از طرف نهادهای بالادستی تبدیل شده که موجب شتاب‌زدگی در اجرا، بار روانی سنگین بر مدیران استانی و بعضاً بهره‌برداری ناقص و موقت می‌شود.
تحلیل یکی از پروژه‌های آبرسانی روستایی با بودجه ۱۱ میلیارد تومان نشان می‌دهد که تنها برای یک مراسم افتتاح، بیش از ۷۰۰ میلیون تومان هزینه تشریفاتی و تبلیغاتی و جانبی صرف شده است.
در صورت تکرار این رویداد در سه نوبت تقویمی، بیش از دو میلیارد تومان از منابع غیرمستقیم توسعه صرف نمایش می‌شود، نه زیرساخت.
در حالی‌که در آلمان، سوئد و ژاپن و... پروژه‌ها تنها پس از تکمیل صددرصدی و بررسی کیفی افتتاح می‌شوند، در ایران، برخی پروژه‌ها فقط برای بازدیدهای مناسبتی "به بهره‌برداری می‌رسند" و سپس با مشکلات فنی یا تأخیر در ادامه کار مواجه می‌شوند.
پیشنهاد به دولت چهاردهم و وزارتخانه بخش کشاورزی، طراحی تقویم هوشمند بهره‌برداری پروژه‌هاست؛ تقویمی مبتنی بر بلوغ واقعی پروژه‌ها، گزارش دیجیتال، کاهش فشار روانی بر مدیران میانی و حذف تکرارهای پرهزینه.
در دوره‌ای که منابع عمومی به‌شدت محدود و مطالبات مردمی فزاینده است، کم کردن بار روانی از دوش دستگاه‌های اجرایی با ابزار هوشمند مدیریتی، ضرورتی فوری و اقتصادی است، نه انتخابی اختیاری.
تقویم، نه تعهد
در ساختار فعلی بخش عمومی، به‌ویژه در حوزه کشاورزی و منابع طبیعی، بیش از ۲۰ سازمان، شرکت و نهاد اجرایی درگیر طراحی، اجرای و بهره‌برداری از پروژه‌های توسعه‌ای هستند. این پروژه‌ها، به جای آنکه بر اساس بلوغ اجرایی افتتاح شوند، به تقویم‌های سیاسی و رسانه‌ای سنجاق شده‌اند. نتیجه این رویکرد، چیزی نیست جز شتاب‌زدگی، بهره‌برداری‌های صوری، فشار روانی بر مدیران میانی، اتلاف منابع و گسست اطلاعاتی در ارزیابی واقعی پروژه‌ها.
سازمان‌ها و نهادهای وابسته به وزارتخانه بخش کشاورزی درگیر در روند فعلی بهره‌برداری‌ها:
سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
سازمان امور اراضی کشور
سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور
شرکت آب و خاک
شرکت شهرک‌های کشاورزی
شرکت خدمات حمایتی کشاورزی
سازمان دامپزشکی کشور
سازمان نظام دامپزشکی ایران(سَمَن)
شرکت مادر تخصصی بازرگانی دولتی ایران
سازمان مرکزی تعاون روستایی
شرکت پشتیبانی امور دام
سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی ایران(سَمَن)
صندوق بیمه کشاورزی
شرکت خدمات فنی و مشاوره‌ای
مؤسسه اصلاح و تهیه بذر و نهال
مؤسسه تحقیقات خاک و آب
مؤسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی
مرکز فناوری اطلاعات بخش کشاورزی
مرکز آموزش‌های مهارتی و کارآفرینی روستایی
پژوهشکده ملی منابع طبیعی
مؤسسات دانش‌بنیان و هسته‌های فناور کشاورزی
سازمان تحقیقات جنگل ها
سازمان حفظ نباتات
سازمان امور عشایر
بانک کشاورزی( آقا بالاسر همه بخش! به طور غیرمستقیم)
و...علی برکت الله !
پیامدهای بهره‌برداری مناسبتی پروژه‌ها
بار روانی و فشار ذهنی بر مدیران اجرایی و استانی
مدیران محلی مکلف به تحویل پروژه برای مناسبت خاص می‌شوند، حتی اگر پروژه به‌طور کامل آماده نباشد.
افزایش ریسک فنی پروژه‌ها
شتاب در بهره‌برداری می‌تواند منجر به افتتاح پروژه‌هایی شود که فاقد آزمایش نهایی یا تأییدات کیفی هستند.
هزینه‌های زائد رسانه‌ای و تشریفاتی
در هر بهره‌برداری، هزینه‌هایی برای سفر، پذیرایی، مستندسازی، تبلیغات و بنرها صرف می‌شود که به‌طور میانگین ۵ تا ۷ درصد کل بودجه پروژه را به خود اختصاص می‌دهد.
دوگانگی در ارزیابی‌ها
پروژه‌ای که در هفته دولت افتتاح می‌شود، ممکن است دوباره در دهه فجر بازدید شود یا گزارش جدید بگیرد؛ این امر موجب سردرگمی در تحلیل داده‌های اجرایی و تحریف واقعیت‌ها می‌شود.
تجربه کشورهای پیشرو در مدیریت زمان و روایت بهره‌برداری
پیشنهاد اصلی ؛ تقویم هوشمند بهره‌برداری پروژه‌های عمومی کشاورزی
ویژگی‌های کلیدی این تقویم
قطع اتصال افتتاح پروژه از مناسبت‌های تقویمی
گزارش‌گیری مرحله‌ای، نه بهره‌برداری کامل یکباره
انتقال روایت پروژه به پلتفرم‌های دیجیتال و تعاملی
ارزیابی مؤثر اثربخشی پروژه‌ها توسط نهادهای ثالث
تمرکز بر شاخص‌های رضایتمندی ذی‌نفعان محلی
برگزاری فقط یک «رویداد ملی بهره‌برداری» سالانه
از "روبان قرمز" به "روایت های" تکراری
در شرایطی که کشور با "محدودیت منابع، تحریم های تحمیلی ظالمانه، الزامات بهره‌وری و مطالبه‌گری عمومی" روبه‌روست، رویکرد بهره‌برداری مناسبتی نه تنها ناکارآمد، بلکه ضدتوسعه‌ای است. اتلاف وقت، انرژی، سرمایه و سرمایه اجتماعی، بهای سنگینی است که برای چند دقیقه افتتاح نمایشی پرداخت می‌شود.
اگر قرار است بخش کشاورزی به عنوان رکن اصلی امنیت غذایی و تغذیه ای، اشتغال پایدار و احیای زیست‌بوم عمل کند، باید از تکرار تشریفات رها شود و با ابزارهای هوشمند، رو به سوی کیفیت، بهره‌وری و روایت واقعی توسعه برود.
روند آغاز بهره‌برداری پروژه‌های کشاورزی در ۱۰ کشور پیشرو
در بسیاری از کشورهای پیشرو، بهره‌برداری از پروژه‌های بخش کشاورزی نه بر اساس تقویم‌های سیاسی یا مناسبت‌های خاص، بلکه بر اساس آمادگی فنی، تحلیل اثربخشی، مشارکت ذی‌نفعان و گزارش‌های عملکردی انجام می‌شود.
در ادامه، به ۱۰ کشور نمونه در حوزه کشاورزی و امنیت غذایی و شیوه بهره‌برداری آن‌ها اشاره می‌شود.
آلمان
پروژه‌ها تنها پس از تأیید نهادهای فنی و ایمنی وارد بهره‌برداری می‌شوند. مراسم نمادین تقریباً فقط برای پروژه‌های ملی و استثنایی برگزار می‌شود. بهره‌برداری تابع الزامات حرفه‌ای و غیرسیاسی است.
فنلاند
پروژه‌ها در سامانه‌های ملی ثبت شده و پس از تحلیل داده‌های عملکردی و دریافت بازخورد بهره‌برداران وارد بهره‌برداری می‌شوند. تمرکز اصلی بر کیفیت خدمات و نتایج واقعی است.
ژاپن
هیچ پروژه‌ای بدون طی مراحل دقیق ارزیابی فنی، اقتصادی و زیست‌محیطی بهره‌برداری نمی‌شود. "رسانه‌ها"اغلب نقش "ناظر"دارند، نه تبلیغ‌کننده دولتی.
هلند
روند بهره‌برداری به‌صورت دیجیتال انجام می‌شود و هیچ مراسم فیزیکی یا روبان‌زنی وجود ندارد. اطلاعات پروژه‌ها از طریق پرتال‌های عمومی و شفاف منتشر می‌شوند.
کانادا
زمان بهره‌برداری در هماهنگی با استان‌ها، اتحادیه‌ها و بهره‌برداران محلی تعیین می‌شود. رویکرد «مرحله‌بندی بهره‌برداری» رایج است و مشارکت اجتماعی در اولویت است.
سوئد
مفهوم بهره‌برداری به معنای «شروع واقعی برای استفاده مردم» است. هیچ مراسم رسمی یا تبلیغاتی برگزار نمی‌شود. داده‌های پروژه‌ها در دسترس عموم قرار می‌گیرد.
فرانسه
برخی پروژه‌های بزرگ ملی ممکن است اعلام رسمی داشته باشند، اما بیشتر پروژه‌ها بدون تشریفات بهره‌برداری می‌شوند. گزارش‌های عمومی جایگزین مراسم شده‌اند.
ایالات متحده
در هر ایالت رویه خاصی وجود دارد، اما در همه موارد، بهره‌برداری با محوریت عملکرد اقتصادی و گزارش نهادهای مستقل و داده محور انجام می‌شود، نه برای پوشش رسانه‌ای یا اهداف سیاسی.
برزیل
بهره‌برداری پروژه‌ها با همکاری تعاونی‌ها، اتحادیه‌های کشاورزی و دانشگاه‌ها انجام می‌شود. ارزیابی اجتماعی شرط بهره‌برداری است، نه پایان کار عمرانی.
نیوزیلند
بهره‌برداری کاملاً تدریجی، فنی و غیرسیاسی است. جامعه بهره‌بردار نقش اصلی در تعیین زمان و شیوه بهره‌برداری دارد.
جمع‌بندی و تفاوت ها
در هیچ‌کدام از این کشورها پروژه‌ها برای مناسبت‌های خاص و... افتتاح نمی‌شوند. مراسم بهره‌برداری وابسته به آمادگی واقعی پروژه و تأیید نهادهای تخصصی است. این رویکرد موجب صرفه‌جویی در منابع، جلوگیری از افتتاح‌های نمادین و افزایش اعتماد عمومی می‌شود.
در ایران، بسیاری از پروژه‌ها در چندین بازه خاص و گاه چندباره افتتاح می‌شوند. این روند علاوه بر ایجاد بار روانی برای مدیران و کارشناسان، منجر به هزینه‌های هنگفت مراسم، گزارش‌سازی‌های تکراری، کاهش کیفیت اجرا و بی‌اعتمادی بهره‌برداران می‌شود.
به یاد داشته باشیم که الگوی «تقویم هوشمند بهره‌برداری» مبتنی بر شفافیت، ارزیابی عملکرد و آمادگی واقعی پروژه‌ها، می‌تواند الگویی کارآمد، اقتصادی و مشارکت‌محور برای آینده بخش کشاورزی کشور باشد./680
علیرضا کیهان‌پور
دسترسی سریع
بخش های مفید
راه های ارتباطی
