یادداشت؛ علیرضا کیهان پور:
آسیب‌شناسی علمی "روایت‌های تلویزیونی از توسعه روستایی"؛ ویترین سازی به جای بازتابش آیینه‌ها...
فاخته- روایت یا رؤیا؟ رسانه‌ها، به‌ویژه تلویزیون‌های ملی در کشورهای در حال توسعه، نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌دهی به افکار عمومی درباره مفاهیمی چون «پیشرفت»، «توسعه» و «عدالت اجتماعی» دارند. یکی از مصادیق این عملکرد رسانه‌ای، برنامه‌هایی مانند «م.آ» است که با شعار انعکاس چهره‌ی امید از روستاها، مشغول بازنمایی تصویری زیبا و امیدوارکننده از پیشرفت‌های محلی‌اند.
اما پرسش اساسی این است:
آیا آنچه از قاب تلویزیون می‌بینیم، بازتابی صادقانه از واقعیت توسعه روستایی است یا صرفاً برساخته‌ای ویترینی برای پنهان‌سازی شکاف‌ها، نابرابری‌ها و ناکارآمدی‌ها است؟.
ویترین‌سازی در برابر واقع‌نمایی ؛ تقابل دو منطق رسانه‌ای
از منظر نظریه‌های رسانه‌ای، در بازنمایی توسعه دو رویکرد کلیدی قابل شناسایی است:
نوع روایت، ویژگی‌ها، پیامدها،واقع‌نمایی (آیینه‌وار) و تکیه بر داده‌های میدانی، طرح چالش‌ها، شنیدن صداهای متنوع ،اعتماد عمومی، مشارکت اجتماعی، بازسازی سیاست‌های ویترین‌سازی و بیان دیگر تبلیغ‌محور،بزرگ‌نمایی موفقیت‌ها، حذف تضادها، تأکید بر پروژه‌های فریب سهوی افکار عمومی، انحراف سیاست‌گذاری، بی‌اعتباری رسانه
برنامه ای مانند «م.آ» به وضوح در دسته دوم قرار می‌گیرد؛ جایی که:
واقعیت‌های تلخی چون مهاجرت جوانان، ناکامی طرح‌های عمرانی و فرسایش منابع، به‌کل حذف می‌شوند.
توسعه، نه به عنوان فرآیندی انسانی و مشارکتی، بلکه به صورت مجموعه‌ای از پروژه‌های عمرانی تصویر می‌شود.
دست‌اندرکاران برنامه و به‌ویژه کارگردان فاقد تخصص بخش کشاورزی، بدون برخورداری از دانش بین‌رشته‌ای و مردم‌شناختی، روایت‌هایی احساسی و ساده‌نگرانه تولید می‌کنند.
آسیب‌شناسی ساختاری: چرا روایت‌ها مخدوش‌اند؟
حذف سوژه اصلی
مردمِ روستا در این برنامه‌ها بیشتر دکور بصری‌اند تا عامل توسعه.
توسعه واقعی از دل مشارکت مردم می‌جوشد، نه تحمیل طرح‌ها از بالا.
غلبه نگاه پروژه‌محور
دستاوردها در ساخت دیوار، لوله‌کشی یا احداث مزرعه دام، طیور، آبزیان و...خلاصه می‌شود، اما پایداری این طرح‌ها، نگهداری آن‌ها یا رضایت‌مندی مردم پس از بهره برداری و مشکلات تولید کننده به منظور توانمند سازی بیشتر آنان، متأسفانه به خوبی بررسی نمی‌شود.
ضعف دانش توسعه در ساخت برنامه
عدم حضور مشاوران جامعه‌شناسی، کشاورزی پایدار، اقتصاد روستایی و بوم‌شناسی انسانی در کنار دست‌اندرکاران برنامه تخصصی بخش کشاورزی سبب تولید محتوای سطحی می‌شود.
رسانه بدون بازخورد
هیچ مکانیزم مؤثری برای نقد، اصلاح، یا تعامل مردمی با این برنامه‌ها پیش‌بینی نشده است و متاسفانه نتیجه خروجی نهایی در اکثر مواقع شاید شکل‌گیری «توسعه تخیلی» در عمل باشد.
تطبیق جهانی ، چگونه رسانه‌های پیشرو توسعه را بازنمایی می‌کنند؟
به عنوان مثال درکشورهای "هند"
ویژگی رسانه در بازنمایی توسعه با استفاده از "رسانه‌های محلی مشارکتی" برای شنیدن صدای دهک‌های پایین،
"برزیل" روایت ترکیبی از موفقیت و شکست؛ اهمیت آموزش و سلامت در کنار زیرساخت ها،
"آلمان" با تحلیل داده‌محور" ؛ تأکید بر عدالت فضایی و پایداری محیط زیست،
"ژاپن" مستندهای مردم‌نگارانه همراه با مشارکت روستاییان در تولید محتوا را شاهد هستیم پس شاید بتوانیم دلایل توسعه و رشد کیفی این کشورها در بخش امنیت غذایی با جمعیت کمّی بالا را مقایسه کنیم و چاره ای بیندیشیم.
راهکارهای اصلاحی پیشنهادی
حوزه راهکار راهبردی ساختار برنامه های تلویزیونی
حضور کارشناس توسعه روستایی، بخش نقد اجتماعی، دعوت از دانشگاهیان و نخبگان بومی، تحلیل محتوای معرفی پروژه‌ها در کنار بررسی مشکلات، روایت شکست‌ها و آموخته‌های دست‌اندرکاران برنامه،انتخاب کارگردان متخصص کشاورزی یا توسعه پایدار با تجربه میدانی، تعامل با جامعه محلی،اختصاص بخش «صدای مردم»، دعوت از زنان، جوانان و تولیدکنندگان روستایی،شفافیت و پاسخ‌گویی،انتشار گزارش‌های دوره‌ای از تأثیر پروژه‌ها، نظارت بیرونی بر محتوای برنامه از ضروریات است.
بازگشت به آیینه، عبور از ویترین
اگر قرار باشد رسانه، مانند آیینه، چهره جامعه "تولید کنندگان و تأمین کننده امنیت غذایی" کشور را منعکس کند، باید رنج‌ها، تضادها و امیدهای واقعی مردم را بازگو کند.
برنامه‌هایی مانند «م.آ» اگر با تکیه بر تخصص، صداقت و مردم‌محوری بازطراحی شوند، می‌توانند به موتور محرک عدالت رسانه‌ای در مسیر توسعه تبدیل شوند.
ما باید از توسعه نمایشی، عبور کنیم و به سمت توسعه مشارکتی و داده‌محور، با صدای واقعی مردم، بازگردیم.
رسانه ملی نباید ویترین رنگارنگِ پروژه‌ها باشد، بلکه باید آیینه شفاف جامعه تولید کننده غذا باشد؛ حتی اگر واقعیت، تلخ باشد.
این تحلیل شفاف علمی با نیت بهبود کیفیت ، حفظ امانت ،جلوگیری از هدر رفت هزینه ها و دیدگاه اصلاحی ارائه شد و امید است در راستای پیشرفت و توسعه کیفی بخش کشاورزی ایران که بیش از ۴ دهه افتخار خدمتگزاری را خداوند نصیب نگارنده نموده، مورد توجه و عنایت دست اندرکاران رسانه‌های دیداری و شنیداری قرار گیرد زیرا هدف فقط امید زایی و کسب رضایت یگانه "دادار دادآفرینِ" جهانِ هستی بوده، هست و به امید حق تعالی خواهد بود./۶۸۰
علیرضا کیهان پور
دسترسی سریع
بخش های مفید
راه های ارتباطی
