یادداشت؛ علیرضا کیهان پور:
بررسی همایشهای روستایی ۵۰ سال اخیر در ایران گِره گشا یا کم اثر؟ بخش چهارم
فاخته- در این راستا، همایش‌ها و کنفرانس‌های علمی و تخصصی در حوزه توسعه روستایی در ایران به‌طور مستمر برگزار شده‌اند. این همایش‌ها در طول پنج دهه اخیر نقش قابل توجهی در شناسایی مشکلات، ارائه راهکارهای علمی و عملی، و ایجاد تعامل میان مسئولین، محققان و جوامع روستایی داشته‌اند. هدف این یادداشت بررسی همایشهای روستایی در ایران، تحلیل تأثیرات و چالش‌های آنها و ارائه پیشنهادات علمی برای بهبود اثرگذاری این رویدادها در آینده است.
تاریخچه همایشهای روستایی در ایران
دهه ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰ (قبل از انقلاب اسلامی)
در این دوران، سیاست‌های توسعه‌ای رژیم گذشته به‌شدت بر توسعه اقتصادی و مدرنیزاسیون تأکید داشت. اولین همایشهای مرتبط با کشاورزی و توسعه روستایی در این دوره برگزار شدند. هدف اصلی این همایش‌ها، بهبود وضعیت اقتصادی روستاها از طریق ارتقای کشاورزی و افزایش بهره‌وری در این بخش بود. مهم‌ترین هدف در این دوران، کاهش شکاف میان شهر و روستا و پیشرفت در زمینه‌های کشاورزی مدرن و صنعتی شدن بود. در این سال‌ها، توجه ویژه‌ای به افزایش تولیدات کشاورزی، استفاده از کودهای شیمیایی و ماشین‌آلات کشاورزی با استفاده از مزایای مالی "اصل چهار هری ترومن رئیس جمهور وقت ایالات متحده" صورت گرفت.
دهه ۱۳۵۰ (پیش از انقلاب اسلامی)
در این دوره، نگرانی‌ها از افزایش مهاجرت روستائیان به شهرها و مشکلات مرتبط با نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی بیشتر شد. همایش‌ها به‌ویژه بر توسعه روستاها از طریق سیاست‌های حمایتی و بررسی علل مهاجرت و راهکارهای جلوگیری از آن تمرکز داشتند. همچنین، مسائل مربوط به توسعه اجتماعی و فرهنگی جوامع روستایی و توجه به رفاه اجتماعی در دستور کار این همایش‌ها قرار گرفت.
دهه ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ (پس از انقلاب اسلامی)
پس از انقلاب اسلامی ایران، توجه به توسعه روستایی به‌ویژه با رویکردی مستقل از سیاست‌های گذشته و بر اساس اصول عدالت اجتماعی و توجه به نیازهای واقعی مردم روستاها افزایش یافت. همایش‌ها در این دوران بیشتر بر بازسازی و نوسازی روستاها، تقویت خودکفایی و کاهش وابستگی به منابع خارجی، و توجه به فرهنگ و هویت بومی روستاها متمرکز شدند. همچنین، در این دوره همایش‌ها به بازنگری در شیوه‌های توسعه کشاورزی و جایگزینی آن با شیوه‌های پایدار پرداخته‌اند.
دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ (دهه‌های سوم و چهارم)
در این دهه‌ها، توجه بیشتر به توسعه پایدار، کشاورزی ارگانیک، مسائل زیست‌محیطی، و مدیریت منابع طبیعی معطوف شد. همایش‌ها در این دوره به بررسی راه‌های مقابله با بحران‌های زیست‌محیطی مانند بحران آب، فرسایش خاک، و تغییرات اقلیمی پرداختند. علاوه بر این، بحران‌های اجتماعی و اقتصادی در مناطق روستایی، مانند بحران اشتغال و مهاجرت‌های گسترده به شهرها، محور اصلی بسیاری از همایش‌ها قرار گرفت.
دهه ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ (دوره اخیر)
در این دوره، همایش‌ها بیشتر به بررسی چالش‌های اجتماعی و فرهنگی ناشی از مهاجرت‌های روستایی، بحران‌های هویتی، و فرایند جهانی‌سازی که تهدیدی برای فرهنگ‌های بومی روستایی به‌شمار می‌روند، پرداخته‌اند. همچنین، تأکید بیشتری بر استفاده از فناوری‌های نوین در کشاورزی، مدیریت منابع طبیعی، و ارتقاء توانمندی‌های انسانی در این دهه‌ها بوده است. در این دوره، تحول دیجیتال و استفاده از فناوری‌های نوین به‌ویژه در زمینه کشاورزی و آموزش‌های مجازی به‌عنوان ابزارهای جدید برای توسعه روستایی مطرح شدند.
اهداف و محتوای همایشهای روستایی
مسائل اقتصادی و معیشتی روستاها
هدف اصلی بسیاری از همایش‌ها در طول تاریخ، شناسایی و ارائه راهکارهایی برای بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی روستاها بوده است. این همایش‌ها به بررسی مسائل اقتصادی روستاها، از جمله کاهش فقر، توسعه اشتغال، و افزایش تولیدات کشاورزی پرداختند. علاوه بر این، تلاش‌هایی برای ارتقاء سطح زندگی روستائیان از طریق بهبود شرایط کاری، تأسیس کسب‌وکارهای جدید و ایجاد صنایع کوچک در روستاها صورت گرفت.
توسعه کشاورزی پایدار و حفاظت از منابع طبیعی
کشاورزی به‌عنوان مهم‌ترین بخش اقتصادی روستاها، همواره محور اصلی همایشهای روستایی بوده است. در این همایش‌ها، توسعه کشاورزی پایدار و استفاده از روش‌های کشاورزی ارگانیک، تکنولوژی‌های نوین و شیوه‌های مدیریت منابع طبیعی بررسی شده است. علاوه بر این، همایش‌ها به راهکارهایی برای حفاظت از منابع آب، خاک و جنگل پرداخته‌اند.
استفاده از فناوری‌های نوین در کشاورزی نیز بسیار مهم است. هدف این همایش‌ها، تقویت کشاورزی با استفاده از شیوه‌های مناسب برای حفاظت از منابع طبیعی بود.
دهه ۱۳۸۰ (۲۰۰۰-۲۰۱۰): کشاورزی هوشمند و تو سعه روستایی
دهه ۱۳۸۰ را می‌توان به عنوان دوره‌های تحول دیجیتال در کشاورزی نامید. همایش‌ها در این دوره به کشاورزی دقیق و کشاورزی هوشمند و همچنین کارآفرینی روستایی پرداختند. در این دهه، فناوری‌های جدید مانند پهبادها ، سنسورها و داده‌های کلان وارد عرصه کشاورزی شدند و همایش‌ها به آموزش و ترویج این فناوری‌ها در روستاها پرداختند. همچنین، در این دوره، زنان زیادی بر توانمندسازی روستایی و تقویت صنایع دستی شدند.
دهه ۱۳۹۰ (۲۰۱۰-۲۰۲۰): گردشگری روستایی و توسعه پایدار
در این دهه، همایش‌ها به سمت توسعه کشاورزی روستایی، توانمندسازی جوامع محلی و حفظ فرهنگ بومی حرکت کردند. علاوه بر این، مهم کشاورزی ارگانیک ، منابع پایدار آبی و توسعه کارآفرینی روستایی از دیگر حوزه های این همایش ها بودند. در این دوره، همایش‌ها در جهت افزایش مهاجرت به شهرها و تقویت محیط زیست پایدار به‌ویژه در زمینه‌های صنایع دستی و کشاورزی پایدار صورت گرفت.
موضوعات کلیدی و محورهای اصلی همایشهای روستایی
توسعه کشاورزی پایدار
یکی از موضوعات مهم در همایشهای روستایی ایران، کشاورزی پایدار است. این همایش‌ها به بررسی روش‌های نوین کشاورزی می‌پردازد که باعث بهبود بهره‌وری و در عین حفظ منابع طبیعی می‌شود، پرداخته می‌شود. به ویژه در دهه‌های اخیر، از کشاورزی ارگانیک و کشاورزی دقیق در همایش‌ها مورد توجه قرار گرفته است. این موضوعات نه تنها به افزایش تولید محصولات کشاورزی می‌پردازند، بلکه باعث کاهش آسیب به محیط زیست نیز می‌شوند.
پایداری منابع طبیعی و مدیریت آب
با توجه به بحران‌های آب در ایران، همایشهای بسیاری به موضوعات مرتبط با مدیریت منابع آبی ، حفاظت از خاک و حفاظت از محیط زیست پرداخته‌اند. این همایش‌ها به روستاییان و کشاورزان روش‌هایی برای مدیریت منابع آبی و حفاظت از زمین‌های کشاورزی ارائه کرده‌اند.
توسعه گردشگری روستایی
یکی از موضوعاتی که در دهه‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است، گردشگری روستایی است. همایشهای مختلف در این حوزه به بررسی پتانسیل‌های گردشگری در مناطق روستایی و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای جذب گردشگر پرداخته‌اند. این هم‌ها به معرفی محصولات بومی ، فرهنگ روستایی و حفاظت از میراث فرهنگی روستاها پرداخته و به ایجاد پروژه‌های جدید در این حوزه کمک کرده‌اند.
توانمندسازی زنان روستایی
در دهه‌های اخیر، یکی از محورهای کلیدی همایش‌ها، توانمندسازی روستایی بوده است. این همایش‌ها با هدف تقویت نقش زنان در اقتصاد روستایی ، آموزش‌های کشاورزی و پشتیبانی از خدمات خانگی به زنان روستایی پرداخته و سعی در کاهش مهاجرت زنان روستایی به شهرها داشته‌اند.
نهادها و سازمان‌های برگزارکننده همایش‌ها به تعداد بیش از ۴۰ مرکز
همایش های روستایی در ایران توسط بیش از ۴۰ ارگان و سازمان و چندین نهاد دولتی و ویژه برگزار می‌شود که هر یک نقش مهمی در ارتقاء سطح دانش و فناوری در روستاها دارند.
وزارت جهاد کشاورزی
این وزارتخانه یکی از اصلی‌ترین نهادها در برگزاری همایش‌ها و کنفرانس‌ها در زمینه کشاورزی و توسعه روستایی است. این وزارتخانه علاوه بر برگزاری همایش‌ها، برنامه‌هایی برای آموزش کشاورزان و مدیریت منابع طبیعی می‌کند.
وزارت کشور و سازمان‌های تابعه آن
وزارت کشور با همکاری سازمان‌های دهیاری‌ها و شوراهای اسلامی نقش مهمی در توسعه روستایی و برگزاری همایش‌ها دارد.
دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی
دانشگاه‌های مختلف مانند دانشگاه تهران ، دانشگاه کشاورزی کرج و مؤسسه تحقیقات کشاورزی نقش کلیدی در برگزاری همایش‌ها و ارائه پژوهش‌های علمی در زمینه‌های کشاورزی و توسعه روستایی دارند.
سازمان‌های مردم‌نهاد (NGOها)
بسیاری از سازمان‌های مردم‌نهاد و حتی برخی رسانه ها در زمینه توانمندسازی روستاییان و حفاظت از فعالیت‌های زیست محیطی می‌کنند و همایش‌هایی مثلا مرتبط برای آموزش و تبادل اطلاعات در این زمینه‌ها انجام می‌دهند.
چالش ها و مشکلات در برگزاری همایش ها
منابع مالی
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در برگزاری همایشهای روستایی استفاده از منابع مالی است. بسیاری از همایش ها نیاز به بودجه‌های دولتی و خصوصی دارند و می‌توانند باعث کاهش کیفیت همایش ها یا عدم افزایش آنها شوند.
محدودیت های دسترسی به روستاییان
دسترسی محدود روستاییان به همایش‌ها و کنفرانس‌ها، به‌ویژه در مناطق دورافتاده، یکی دیگر از چالش‌های جدی است. علاوه بر این، محدودیت‌های حمل‌ونقل و فقدان زیرساخت‌های ارتباطی می‌تواند مانع از حضور روستاییان همایش‌ها شود.
آموزش های عملی در روستاها
در بسیاری از روستاها، آموزش‌های تئوری به اندازه کافی در دسترس هستند، اما آموزش‌های عملی و کارگاه‌های آموزشی که روستاییان از آنها بهره‌برداری می‌کنند، کم است.
چشم‌انداز آینده همایشهای روستایی
آموزش و توانمندسازی روستائیان
توانمندسازی جوامع روستایی از طریق آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، به‌ویژه در زمینه‌های کشاورزی، کارآفرینی و حقوق، یکی از اهداف کلیدی این همایش‌ها بوده است. آموزش‌های علمی و عملی به روستائیان کمک کرده‌اند تا به مهارت‌های جدید دست یابند و به‌طور مستقل‌تر در زمینه‌های مختلف فعالیت کنند.
بررسی مهاجرت و نابرابری‌های اجتماعی
پدیده مهاجرت از روستاها به شهرها و چالش‌های ناشی از آن یکی از مسائل مهمی است که در همایشهای روستایی مطرح شده است. همایش‌ها در این زمینه به بررسی علل مهاجرت، پیامدهای آن برای روستاها و راهکارهایی برای کاهش مهاجرت و جلوگیری از تخلیه روستاها پرداخته‌اند.
حفظ فرهنگ و هویت روستایی
با توجه به جهانی‌سازی و تهدیدات فرهنگی، بسیاری از همایشهای روستایی به حفظ هویت و فرهنگ روستایی پرداخته‌اند. این همایش‌ها به اهمیت حفظ آداب و رسوم بومی، زبان‌های محلی، و میراث فرهنگی در برابر تغییرات اجتماعی و فرهنگی جهانی توجه داشته‌اند.
تأثیرات همایش‌ها بر توسعه روستایی
همایشهای روستایی در ایران تأثیرات مثبتی در زمینه‌های مختلف داشته‌اند:
ارتقاء آگاهی و تغییر نگرش‌ها
همایش‌ها به‌طور مستمر موجب ارتقاء آگاهی و تغییر نگرش‌ها در زمینه توسعه روستایی شده‌اند. این رویدادها به‌ویژه به سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیرندگان دولتی کمک کرده‌اند تا از نزدیک با مشکلات واقعی روستاها آشنا شوند و به رفع آنها توجه بیشتری داشته باشند.
تبادل دانش و تجربیات
همایش‌ها فرصتی برای تبادل تجربیات و دانش میان محققان، فعالان عرصه روستایی و مسئولان فراهم کرده‌اند. این "تبادل افکار و انتقال یافته ها و داشته ها" باعث بهبود کیفیت نِسبی برنامه‌های توسعه‌ای و استفاده از تجربیات موفق در کشورها و مناطق دیگر شده است.
تقویت مشارکت جوامع محلی
همایش‌ها باعث تقویت همکاری‌ها میان جوامع روستایی، دولت و بخش‌های خصوصی شده‌اند. این همکاری‌ها در تدوین و اجرای طرح‌های توسعه‌ای روستاها مؤثر بوده و به تحقق اهداف توسعه پایدار کمک کرده است.
تأکید بر مشارکت مردمی
این همایش‌ها به‌طور ویژه بر اهمیت مشارکت مردم روستا در فرآیندهای تصمیم‌گیری تأکید داشته‌اند. بسیاری از برنامه‌ها و سیاست‌های توسعه‌ای موفق در مناطق روستایی، به‌ویژه در کشورهای توسعه‌یافته بر اساس این مشارکت شکل گرفته است.
چالش‌ها و مشکلات همایشهای روستایی
با وجود دستاوردهای مثبت، همایشهای روستایی با مشکلات و چالش‌هایی مواجه هستند که تأثیر آنها را محدود می‌کند.
کمبود منابع مالی
یکی از مشکلات اصلی همایشهای روستایی، کمبود منابع مالی برای اجرای پروژه‌ها و پیاده‌سازی راهکارهای علمی است. این مسئله باعث محدودیت در امکانات اجرایی و تحقیقاتی این همایش‌ها شده است.
شکاف میان تئوری و عمل
در بسیاری از همایش‌ها، بیشتر به مسائل تئوریک پرداخته شده و راهکارهای عملی و قابل اجرا در شرایط واقعی روستاها نادیده گرفته شده است. این امر باعث شده که بسیاری از پیشنهادات و راهکارها در عمل قابل پیاده‌سازی نباشند و متاسفانه فقط روی کاغذ یا مصوبات و قطعنامه های درج شده در کتاب های پس از همایش باشند.
بیشتر بخوانید:
گردهمایی بین المللی بخش کشاورزی و زیرمجموعه های وابسته؛ بخش دوم
تأثیر شگرف «رویدادهای اقتصادی بین‌المللی» بر رشد و توسعه کشورها از شاهراه «دیپلماسی فرهنگی»؛ بخش سوم
عدم پیگیری مستمر
بسیاری از طرح‌ها و پیشنهادات ارائه‌شده در همایش‌ها به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی، بعد از پایان همایش‌ها مورد پیگیری قرار نگرفته‌اند. این مسئله منجر به کاهش اثربخشی این همایش‌ها در رفع مشکلات واقعی روستاها شده است.
در نهایت، با توجه به بررسی‌های انجام‌شده، می‌توان نتیجه گرفت که همایشهای روستایی در ایران نقشی مؤثر در شناسایی مشکلات و ارائه راهکارهای علمی برای توسعه روستایی ایفا کرده‌اند، اما برای افزایش اثربخشی این همایش‌ها باید به‌طور جدی به چند موضوع توجه کرد:
تمرکز بر راهکارهای عملی
همایش‌ها باید بیشتر به ارائه راهکارهای عملی و اجرایی بپردازند که قابلیت پیاده‌سازی در روستاها را داشته باشد.
توسعه منابع مالی
نیاز به تأمین منابع مالی کافی برای برگزاری همایش‌ها و اجرای پروژه‌ها احساس می‌شود. این منابع می‌توانند از طریق همکاری‌های بیشتر با بخش‌های خصوصی، سازمان‌های دولتی و بین‌المللی تأمین شوند.
پیگیری و نظارت بر اجرای طرح‌ها
برای افزایش تأثیرگذاری همایش‌ها، باید سیستم‌های پیگیری و نظارت بر اجرای طرح‌ها و پیشنهادات مطرح‌شده در همایش‌ها ایجاد شود.
تقویت مشارکت مردمی
ضروری است که در فرآیندهای تصمیم‌گیری‌های توسعه‌ای روستایی، مشارکت گسترده‌تری از مردم روستا و نهادهای محلی جلب شود.
در مجموع همایشهای روستایی در ایران می‌توانند با تأکید بیشتر بر مسائل عملی، پیگیری طرح‌ها و افزایش مشارکت جوامع روستایی به‌طور مؤثرتر در راستای اهداف کمّی و کیفی توسعه پایدار روستاها عمل نمایند./ 626
علیرضا کیهان پور
دسترسی سریع
بخش های مفید
راه های ارتباطی
