هنگامی که آلبرت انیشتین از ●"سید محمود حسابی" پرسید: اهل کجایی؟ وی پاسخ داد : «تفرش»
البته پروفسور حسابی در تهران متولد شده بود اما به احترام پدر، مادر و اصل و نَسَبِ خود، نام "تفرش" زیبا را مطرح کرد.
نقل است : انیشتین پس از دریافت پاسخ به اتاق اش رفت و کلی روی نقشه جغرافیایی بزرگ خود ساعت ها جستجو نمود و متاسفانه موقعیت جغرافیایی "تفرش" را پیدا نکرد.
انیشتین به دانشجوی خود گفت : نام و موقعیت "تفرش" را در نقشه جغرافیایی پیدا نکردم!.
بله آن سال ها تفرش یک روستای کوچک در ایران بود که در روی نقشه های جغرافیای بین المللی جانمایی نشده بود و اگر هم بود به صورت یک نقطه بسیار ریزدر نقشه وجود داشت!. اما این قضیه بیانگر فقط یک نکته است که "نهیب سکوت" را اینک "نگارنده" در این یادداشت بشکند که بسیار زیباست که شخصیتی علمی، مومن، با اخلاق و متواضع ، فیزیکدان برجسته ایران و جهان و یگانه شاگرد ایرانی "آلبرت انیشتین برنده جایزه نوبل فیزیک جهان" چقدر به "خاستگاه و ریشه روستایی خود" افتخار می کرد و این برای همه ما یک احساس غرور آفرین جاودان و البته بسیار قابل تعامل و زیباست.
پروفسور "سید محمود حسابی" افتخار علمی کشورمان در تاریخ معاصر ، آن هنگام که در بستر بیماری در حال وداع زندگی خاکی و پُربار خود در "بیمارستان دانشگاه ژنو در کشور سوئیس" بود دائم در حال مطالعه و کتاب خواندن بود و لحظه ای از این عشق و علاقه خود تا زمان ۸۹ سالگی که آسمانی شد دست نکشید... و در حال آموختن بود که الگویی مانا برای همگان محسوب می شود.
«یک خاطره بسیار زیبا»
یکی از دانشجویانی که زیر نظر دکتر حسابی درس می خواند پس از چند ترم رد شدن به دکتر حسابی گفت : شما سه ترم است که من را از این درس رد می کنید ولی من که نمی خواهم موشک هوا کنم فقط می خواهم در روستا یک معلم شوم .
دکتر حسابی پاسخ داد : شاید تو نخواهی موشک هوا کنی و فقط بخواهی معلم شوی قبول ، اما تو نمی توانی به من تضمین دهی که یکی از دانش آموزان تو در روستا ، نخواهد که موشک هوا کند!!!
● شادروان "پروفسور سید محمود حسابی" چهارم اسفند سال ۱۲۸۱ از پدر و مادری تفرشی در تهران زاده شدند. پس از سپری نمودن چهار سال از دوران کودکی در تهران به همراه خانواده عازم بیروت گشته و در هفت سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت، با تنگدستی و مرارت‌های دور از وطن، در مدرسه کشیش‌های‌فرانسوی، آغاز کردند و همزمان توسط مادر فداکار، متدین و فاضله خود گوهرشاد تحت آموزش تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی قرار گرفتند. استاد قرآن کریم را حفظ و به آن اعتقادی ژرف داشتند. دیوان‌حافظ را نیز از بُر داشته و به بوستان و گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی، منشآت قائم مقام اشراف‌کامل‌داشتند.
شروع تحصیلات متوسطه ایشان، مصادف با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود. از این رو پس از دو سال تحصیل، در منزل برای ادامه به کالج آمریکایی بیروت رفتند و در سن هفده‌سالگی لیسانس ادبیات، در نوزده سالگی لیسانس زیست شناسی و پس از آن مدرک مهندسی راه و ساختمان را اخذ نمودند. در آن زمان با نقشه‌کشی و راهسازی به امرار معاش خانواده، کمک می‌کردند. استاد هم چنین در رشته‌های پزشکی، ریاضیات و ستاره‌شناسی به تحصیلات آکادمیک پرداختند. شرکت راهسازی فرانسوی، که ایشان در آن مشغول به کار بودند، به پاس قدردانی از زحماتشان وی را برای ادامه تحصیل به کشور فرانسه اعزام‌کرد و بدین ترتیب به مدرسه عالی برق پاریس وارد و دانش آموخته شدند. همزمان با تحصیل در رشته معدن، در راه‌آهن برقی فرانسه مشغول به کار شدند و پس از پایان تحصیل در این رشته کار خود را در معادن آهن شمال فرانسه و معادن زغال سنگ ایالت «سار» آغاز نمودند. سپس به دلیل وجود روحیه علمی به تحصیل و تحقیق، در دانشگاه سوربن در رشته فیزیک پرداختند و در سن بیست و پنج سالگی، دانشنامه دکترای فیزیک خود را با ارایه رساله یی تحت عنوان «حساسیت سلولهای فتو الکتریک»، با درجه‌عالی،دریافت نمودند.
استاد با شعر و موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غرب، به خوبی آشنایی داشتند، و در چند رشته ورزشی، موفقیتهایی کسب نمودند، که از آن میان می‌توان به دیپلم نجات غریق در رشته شنا،اشاره نمود.
از جمله دستآوردهای عمر پربار ایشان و مشاغلی که در مسند آن خدمات علمی و فرهنگی شایان توجهی ارائه نمودند می توان به چند نمونه‌اشاره نمود:
- ماموریت وزارت راه و ترابری (طرق و شوارع عامه)، برای تهیه نخستین نقشه‌برداری علمی، فنی و مهندسی‌کشور (تهیه نقشه نوین راه ساحلی سراسری میان بنادر خلیج فارس، بندر لنگه به بوشهر)
- تأسیس مدرسه مهندسی وزارت راه و ترابری ، دارالمعلمین عالی و تدریس در آن ها
- ساخت نخستین رادیو در کشور (۱۳۰۷ ه . ش)
- تأسیس دانشسـرای عالی و تدریس در آن (۱۳۰۸ ه . ش)
- ایجاد نخستین ایستگاه هواشناسی در ایران ( ۱۳۱۰ ه . ش)
- نصب و راه‌اندازی نخستین دستگاه رادیولوژی‌درایران(۱۳۱۰ه.ش)
و . . .
فعالیت در دو نسل کاری، و آموزش هفت نسل استاد و دانشجو، از خدمات ارزنده پروفسور حسابی به شمار می‌رود و در همین راستا، ایشان از سال ( ۱۳۵۰ ه . ش) به عنوان استاد ممتاز دانشگاه تهران شناخته شدند.
پروفسور حسابی به چهار زبان زنده دنیا: فرانسه، انگلیسی، آلمانی و عربی مسلط بوده و به زبانهای بسیار دیگری نظیر ایتالیایی اشراف داشتند.
استاد حسابی به ایران، فرهنگ و ادب و اعتقادات سنتی و مذهبی این سرزمین عشق می‌ورزیدند و گذشته از سفر به کشورهای متعدد جهان، به سراسر ایران سفر کرده بودند و از این مسافرتهای پربار داخلی و خارجی، یادداشت‌ها و سفرنامه‌های بسیاری به جای نهادند.
در زمینه تحقیق علمی: ۲۵ مقاله، رساله و کتاب، از استاد به چاپ رسیده است.
تئوری بی‌نهایت بودن ذرات ایشان در میان دانشمندان و فیزیکدانان جهان، شناخته شده است.
نشان(اوفیسیه دولا لژیون دونور) و همچنین نشان (کوماندور دولا لژیون دونور) بزرگترین نشانهای کشور فرانسه به ایشان اهدا شده است.
استاد یگانه شاگرد ایرانی "پروفسور آلبرت اینشتین بوده و در طول زندگی با دانشمندان تراز اول جهان مانند شرودینگر، بورن، فرمی، دیراک، بوهر، ... و با فلاسفه و ادبایی همچون آندره‌ژید، برتراند راسل، ... تبادل نظرداشته‌اند.
ایشان از سوی جامعه علمی جهان به عنوان " مرد اول علمی جهان " (۱۹۹۰ م) برگزیده شدند و در کنگره "شصت سال فیزیک ایران" (1۳۶۶ ه . ش) ملقب به "پدر فیزیک ایران" شدند.
پروفسور حسابی در دوازدهم شهریور سال ۱۳۷۱ (۸۹ سالگی) در بیمارستان دانشگاه ژنو سوئیس به علت بیماری قلبی درگذشت و بنابر وصیت نامه ایشان در شهر تفرش به خاک سپرده شدند.
آرامگاه و موزه ایشان علاوه در تفرش با جانمایی موزه ای نیز در "خیابان مقصود بیگ شهر تهران" به همت فرزند ایشان و بنیاد وابسته بنا نهاده شده است.
در ناوگان کِشتیرانی وزارت راه و شهرسازی/ سازمان بنادر و دریانوردی/ یک کِشتی به نام پروفسور حسابی نامگذاری و در آب های بین المللی تردد می نماید.
روحشان شاد و یادشان گرامی
و کلام آخر...
«آری به یاد داشته باشیم که انسان توسعه یافته کتاب می خواند، کتاب می خواند و کتاب می خواند...
و هرگز فراموش نکنیم که از هیچ " اَبرِ مجازی " "باران" نمی بارد و این زمین تشنه در "هوای ابری حقیقی" از بارش "باران سیراب" خواهد شد. »/ ۴۴۰
پایان بخش دوم
علیرضا کیهان پور
