۴۰ درصد نیروی کشاورزی جهان؛ اما صفر اختیار!

  آغاز ۲۰۲۶ سال بین‌المللی زنان کشاورز و پیامدهای جهانی توانمندسازی زنان در امنیت غذایی

فاخته- مقدمه: در دسامبر ۲۰۲۵، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) در مقر خود در رم، مراسم رسمی راه‌اندازی «سال بین‌المللی زنان کشاورز --۲۰۲۶ -- » را برگزار کرد. 
این نام‌گذاری که در سال ۲۰۲۴ توسط مجمع عمومی سازمان ملل تصویب شد، یک پیام روشن دارد: زنان بخش بزرگی از نیروی کار کشاورزی جهان را تشکیل می‌دهند، اما همچنان سهمی واقعی در تصمیم‌گیری و مالکیت منابع ندارند.
زنان کشاورز در بسیاری از کشورها ۴۰ درصد نیروی کار را تشکیل می‌دهند و در تأمین امنیت غذایی خانوارها و جوامع نقش اساسی دارند. با این حال، محدودیت‌های ساختاری مانند دسترسی ناکافی به زمین، سرمایه، آموزش و فناوری، و عدم حضور در سیاست‌گذاری‌های کشاورزی، ظرفیت واقعی آنان را محدود کرده و باعث می‌شود اثرگذاری اقتصادی و اجتماعی آنان کمتر از توان بالقوه باشد.
نام‌گذاری سال ۲۰۲۶ به زنان کشاورز نه فقط اقدامی نمادین است، بلکه هشداری جهانی برای سیاست‌گذاران، نهادهای توسعه و جامعه بین‌الملل در جهت اصلاح نابرابری‌ها و توانمندسازی زنان است.
نقش زنان در کشاورزی جهان
زنان کشاورز تنها نیروی کار نیستند؛ آن‌ها ستون پنهان تولید غذا، فرآوری محصولات کشاورزی و مدیریت منابع طبیعی هستند. در بسیاری از مناطق، زنان بیش از نیمی از فعالیت‌های کشاورزی از کاشت و برداشت گرفته تا فرآوری و توزیع غذا را انجام می‌دهند.
با این حال، سهم آنان از مالکیت زمین، اعتبار، فناوری و تصمیم‌گیری همچنان به‌طور قابل توجهی کمتر از مردان است. مطالعات بین‌المللی نشان می‌دهد که اگر زنان به همان میزان مردان به منابع دسترسی داشته باشند، تولید غذا می‌تواند ۲۰–۳۰ درصد افزایش یابد و میلیون‌ها نفر از چرخه گرسنگی خارج شوند.

این موضوع مستقیماً با اهداف توسعه پایدار ۲۰۳۰ (SDGs) مرتبط است، به ویژه هدف پایان دادن به گرسنگی و برابری جنسیتی.
چالش‌ها و موانع ساختاری زنان کشاورز
موانع زنان کشاورز به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شوند :
مالکیت و دسترسی به زمین:
در بسیاری از کشورها، قوانین سنتی و تبعیض‌های تاریخی موجب شده است زنان مالک مستقیم زمین نباشند یا سهم محدودی داشته باشند.

دسترسی به منابع مالی و بازار :
بانک‌ها و مؤسسات مالی اغلب زنان را کمتر حمایت می‌کنند یا شرایط پیچیده‌ای برای دریافت وام و اعتبارات دارند که مانع فعالیت اقتصادی آن‌ها می‌شود.
کمبود آموزش و فناوری :
در بسیاری از مناطق، زنان به آموزش‌های فنی، فناوری‌های نوین کشاورزی و خدمات ترویجی دسترسی ندارند؛ این موضوع بهره‌وری و نوآوری را محدود می‌کند.
محدودیت در مشارکت تصمیم‌گیری:
زنان کمتر در شوراهای محلی، انجمن‌ها و سیاست‌گذاری‌های ملی مشارکت دارند؛ نتیجه آن، نادیده گرفته شدن نیازها و توانایی‌های آن‌هاست.
این موانع باعث می‌شوند ظرفیت بالقوه اقتصادی و تولیدی زنان به‌طور کامل بالفعل نشود و میلیون‌ها نفر در جهان همچنان با کمبود غذا مواجه باشند.

اهمیت جهانی نام‌گذاری سال زنان کشاورز 

اختصاص سال ۲۰۲۶ به زنان کشاورز پیام روشنی دارد: 
امنیت غذایی جهان بدون توانمندسازی زنان، دست نیافتنی است.
بر اساس داده‌های فائو، زنان در کشاورزی نقش محوری دارند اما به دلیل محدودیت‌های ساختاری، سهم واقعی آن‌ها در درآمد، تصمیم‌گیری و مالکیت زمین بسیار کم است.
از منظر اقتصادی ، مشارکت زنان می‌تواند به افزایش بهره‌وری، رشد اقتصاد روستایی و کاهش فقر منجر شود.
 از منظر اجتماعی ، توانمندسازی زنان باعث تقویت همبستگی اجتماعی، بهبود تغذیه خانوار و تاب‌آوری جوامع در برابر بحران‌ها می‌شود.
برنامه‌ها و فعالیت‌های جهانی در سال ۲۰۲۶
فائو و شرکای بین‌المللی مجموعه‌ای از اقدامات عملی را پیش‌بینی کرده‌اند تا این سال تنها یک نام نمادین نباشد:
نمایشگاه‌ها و آگاه‌سازی عمومی:
برگزاری نمایشگاه‌ها در مناطق شهری و روستایی برای برجسته کردن دستاوردها و چالش‌های زنان کشاورز.
وبینارها و نشست‌های تخصصی:
مشارکت پژوهشگران، کارشناسان و زنان کشاورز برای بحث درباره راهبردهای عملی افزایش مشارکت زنان در کشاورزی پایدار.
گردهمایی‌ها و همکاری‌های بین‌المللی:
ایجاد بستر تبادل تجربه میان دولت‌ها، سازمان‌های جامعه مدنی و بخش خصوصی برای طراحی سیاست‌های مشترک.
سرمایه‌گذاری در آموزش و منابع:
برنامه‌های توانمندسازی شامل آموزش، دسترسی به فناوری، بازارها و مشارکت در تصمیم‌گیری.
پیامدهای اقتصادی و اجتماعی توانمندسازی زنان

توانمندسازی زنان کشاورز پیامدهایی گسترده دارد :
کاهش ناامنی غذایی:
مطالعات نشان می‌دهد که برطرف کردن شکاف‌های جنسیتی می‌تواند به کاهش قابل توجه گرسنگی کمک کند.
افزایش بهره‌وری و رشد اقتصادی :
بهبود دسترسی زنان به منابع و آموزش‌ها موجب افزایش بهره‌وری و ثبات اقتصاد روستایی می‌شود.
تقویت جوامع محلی:
مشارکت فعال‌تر زنان، بهبود تغذیه خانواده‌ها، همبستگی اجتماعی و تاب‌آوری جوامع در برابر بحران‌ها را تقویت می‌کند.

نمونه‌های موفق جهانی

رواندا: ارائه زمین‌های کشاورزی و اعتبارات مالی به زنان باعث شده تولید محصول و درآمد خانوارها به‌طور قابل توجهی افزایش یابد.
هند: برنامه‌های آموزشی و فناوری برای زنان کشاورز موجب شد بهره‌وری و کیفیت محصولات افزایش یابد و تعداد زنان در اتحادیه‌های کشاورزی رشد کند.
آفریقای جنوبی: مشارکت زنان در تصمیم‌گیری محلی و مدیریت منابع آبی، موجب کاهش تلفات محصول و افزایش مقاومت در برابر خشکسالی شده است.
این نمونه‌ها نشان می‌دهند که توانمندسازی زنان نه فقط یک موضوع اجتماعی، بلکه کلید توسعه پایدار و امنیت غذایی جهانی است.

سخن پایانی

"سال بین‌المللی زنان کشاورز" (۲۰۲۶) ، یک فرصت تاریخی و بی‌سابقه است.  این سال نه تنها فرصتی برای بازشناسی نقش زنان در کشاورزی است، بلکه بستری برای اصلاح سیاست‌ها، هدایت و جذب سرمایه‌گذاری‌ها و تغییر نگرش‌های نهادی به سوی جهانی عادلانه‌تر و پایدارتر فراهم می‌کند.

«پیام روشن سازمان فائو و جامعه بین‌المللی این است: امنیت غذایی آینده، بدون توانمندسازی و مشارکت فعال زنان کشاورز، دست نیافتنی است.»/854

علیرضا کیهان‌پور 

منبع :
FAO – Food and Agriculture Organization of the United Nations, 2025. International Year of Women Farmers 2026: Launch Event Highlights. FAO Official News