تحلیل رسانه‌ای و آینده‌نگر از نخستین "گفت‌وگوی جهانی مقابله با آنفلوآنزای پرندگان" سازمان فائو (FAO) در برزیل

فاخته- وقتی یک خبر جهانی به مرزهای همه کشور ها می‌رسد...

نهم سپتامبر  ۲۰۲۵ ، برابر با ۱۸ شهریور ۱۴۰۴ ، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو / FAO) نخستین «گفت‌وگوی جهانی مقابله با آنفلوآنزای پرندگان» را با حضور مقامات بهداشتی، دامپزشکی و کشاورزی بیش از یکصد کشور در کشور "برزیل" برگزار کرد. خبری که در نگاه اول شاید فقط یک گزارش سازمانی به نظر برسد، اما در دل خود حامل پیامی روشن برای همه ملت‌هاست: 
جهان امروز با ویروسی روبه‌روست که نه تنها پرندگان وحشی و مرغداری‌ها را درگیر می‌کند، بلکه امنیت غذایی، اقتصاد کشاورزی و حتی سلامت انسان را نیز تهدید می‌سازد.

آنفلوآنزای پرندگان، دیگر یک اپیدمی محلی یا گذرا نیست. از سال ۲۰۲۰ به بعد، این بیماری در قاره‌های مختلف به‌طور همزمان دیده شده و تا امروز "میلیاردها قطعه" پرنده یا به‌طور مستقیم تلف شده یا در جریان برنامه‌های معدوم‌سازی پیشگیرانه از چرخه حیات حذف شده‌اند.  اینک سازمان فائو با برگزاری این نشست جهانی، در واقع زنگ خطری جدی را برای همگان به صدا درآورده است: اگر امروز جهان متحد نشود، فردا باید هزینه‌های سنگین‌تری بپردازد.

چرا این نشست تاریخی است؟

هرچند سازمان بهداشت جهانی حیوانات (WOAH) و سازمان جهانی بهداشت (WHO) بارها درباره مخاطرات این بیماری هشدار داده‌اند، اما برای نخستین بار است که فائو چنین نشست مستقلی را با تمرکز ویژه بر آینده صنعت طیور برگزار می‌کند. اهمیت این نشست را می‌توان در سه محور خلاصه کرد:

ابعاد بی‌سابقه شیوع : گزارش‌های علمی نشان می‌دهد که در فاصله سال های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴، گونه‌های ویروس H5N1 و H7N9 در ۷۰ کشور دنیا ثبت شده‌اند. این گستردگی زمانی و مکانی در تاریخ بیماری‌های پرندگان کم‌نظیر است.

پیامدهای اقتصادی و غذایی: 
آنفلوآنزای پرندگان فقط یک مسأله "دامپزشکی" نیست. 
وقتی کشوری میلیون‌ها قطعه مرغ را معدوم می‌کند، در حقیقت بخشی از امنیت غذایی، تغذیه ای، سرمایه‌گذاری کشاورزی و اشتغال را نیز از دست می‌دهد.

خطر انتقال به انسان: 
اگرچه تاکنون انتقال گسترده انسان‌ به‌ انسان ثبت نشده، اما ابتلای محدود انسان‌ها در برخی کشورها هشداری است که نباید دست‌کم گرفته شود.

صنعت طیور؛ ستون امنیت غذایی جهان

برای درک بهتر اهمیت این بیماری، کافی است بدانیم که جمعیت طیور جهان در سال ۲۰۲۳ از مرز "۱۰۵ میلیارد قطعه" عبور کرده است.
 بیش از ۶۰ درصد پروتئین حیوانی مصرفی بشر در بسیاری از کشورها، از همین مرغ و تخم‌مرغ تأمین می‌شود. بنابراین هر بحرانی در این صنعت، معادل "بحرانی" در سفره مردم است.

در دهه گذشته، کشورهایی مانند چین، برزیل، آمریکا، هند و روسیه جزو بزرگ‌ترین تولیدکنندگان طیور بوده‌اند و هر کدام صدها میلیون نفر را از طریق زنجیره ارزش مرغداری ـ خوراک ـ حمل‌ونقل ـ بازار کار تغذیه و اشتغال داده‌اند. 
همین وابستگی شدید، باعث می‌شود آنفلوآنزای پرندگان یک تهدید فرامرزی باشد؛ چرا که نابودی طیور در یک منطقه، می‌تواند کل بازار جهانی را ملتهب کند.

لزوم هوشیاری در  کانون معادله جهانی

ایران نیز به عنوان کشوری با جمعیت بالای مصرف‌کننده و تولیدکننده عمده مرغ در منطقه، جایگاهی ویژه در این معادله دارد. آمارهای رسمی نشان می‌دهد :

تعداد طیور زنده در هر لحظه : بین ۴۵۰ تا ۵۰۰ میلیون قطعه

تولید سالانه: حدود ۱/۵ میلیارد قطعه مرغ گوشتی

این ارقام نشان می‌دهد ایران نه تنها برای تأمین پروتئین داخلی، بلکه برای ثبات اجتماعی و اقتصادی نیز به صنعت طیور وابسته است.
 به بیان ساده‌تر، یک شوک در این صنعت می‌تواند به افزایش قیمت مرغ، کاهش دسترسی خانوارهای کم‌درآمد به پروتئین و در نهایت به بروز و ظهور نارضایتی‌های تولید کننده و به ویژه مصرف کنندگان منجر شود.

در سال‌های گذشته، شیوع محدود آنفلوآنزای پرندگان در استان‌های شمالی و غربی ایران گزارش شد و هر بار با هزینه‌های سنگین معدوم‌سازی و خسارت به مرغداران همراه بود. 
این تجربه‌ها نشان می‌دهد که ایران باید به دقت تحولات جهانی را دنبال کند و استراتژی ملی خود را در چارچوب همکاری‌های بین‌المللی بازتعریف نماید.

 چرا این خبر باید تیتر یک باشد؟

"رسانه‌ها" وظیفه دارند «تهدیدهای خاموش» را به آگاهی عمومی برسانند. در شرایطی که توجه افکار عمومی در سطح جهان بیشتر به رویدادهای روزمره اقتصادی و سیاسی جلب می‌شود، بیماری‌هایی مانند آنفلوآنزای پرندگان در سکوت پیشروی می‌کنند.
 نشست جهانی  سازمان فائو دقیقاً یک فرصت رسانه‌ای است تا خبرنگاران و تحلیلگران، پل ارتباطی بین یافته‌های علمی و زندگی روزمره مردم شوند.

یک تیتر رسانه‌ای موفق باید نشان دهد که این مسأله فقط مربوط به مرغداری‌ها نیست، بلکه با سفره هر انسان پیوند مستقیم دارد.

«وقتی یک بیماری جهانی به سفره هر انسان ، چرخه اقتصادی و امنیت غذایی می‌رسد»

می‌توانند آگاهی عمومی را افزایش دهند و حساسیت جامعه را بالا ببرند.

پیامدهای اقتصادی ؛ خسارتی فراتر از تصور

برآوردهای جهانی نشان می‌دهد که هر موج شدید آنفلوآنزای پرندگان می‌تواند میلیاردها دلار خسارت اقتصادی به همراه داشته باشد. این خسارت‌ها شامل:

نابودی سرمایه مرغداران

افزایش هزینه‌های دولت برای جبران خسارت

کاهش صادرات

افزایش قیمت داخلی مرغ و تخم‌مرغ

اختلال در صنایع وابسته مانند خوراک دام و داروهای دامپزشکی

برای ایران که "مرغ" مهم‌ترین منبع پروتئین تقریبا ارزان و در دسترس به نسبت "گوشت قرمز" محسوب می‌شود، هر نوسان قیمت به سرعت در "شاخص تورم" خوراکی‌ها دیده می‌شود.

 بنابراین مقابله با آنفلوآنزای پرندگان، فقط یک "سیاست دامپزشکی" نیست ؛ بلکه یک اقدام اقتصادی  و اجتماعی برای حفظ ثبات هر کشوی است.

تجربه‌های بین‌المللی ؛ درس‌هایی برای ایران

کشورهایی مانند ژاپن، کره جنوبی و فرانسه نشان داده‌اند که می‌توان با برنامه‌های دقیق بهداشتی، کنترل زیست‌محیطی و واکسیناسیون هدفمند، از شدت بحران کاست.
 در مقابل ، برخی کشورها به دلیل ضعف در نظارت مرزی یا نبود هماهنگی بین نهادها، خسارت‌های سنگینی متحمل شدند.

 توجه ویژه به مشارکت منطقه ای و بین المللی

درس مشترک این کشورها این است که «هیچ کشوری به تنهایی نمی‌تواند با این ویروس مقابله کند». پرندگان وحشی مرز نمی‌شناسند و مهاجرت فصلی آنها می‌تواند بیماری را از قاره‌ای به قاره دیگر منتقل کند. 
از این‌رو ، همکاری‌های منطقه‌ای برای ایران با کشورهای همسایه مانند ترکیه، عراق، افغانستان و پاکستان اهمیت حیاتی دارد.

آینده‌نگری  ایران در برابر پیش بینی سناریوهای محتمل

سناریوی خوش‌بینانه : با همکاری منطقه‌ای، واکسیناسیون هدفمند و آموزش مرغداران، ایران می‌تواند خسارت‌ها را به حداقل برساند و حتی به الگویی برای مدیریت بیماری در خاورمیانه تبدیل شود.

سناریوی میانه : بیماری به‌طور پراکنده در برخی استان‌ها رخ دهد و دولت مجبور به معدوم‌سازی محدود شود. این سناریو هرچند پرهزینه است، اما قابل کنترل خواهد بود.

سناریوی بحرانی : شیوع گسترده بیماری در چندین استان، افزایش واردات اضطراری مرغ و تخم‌مرغ و بروز پیامدهای  اقتصادی و اجتماعی ناشی از کمبود پروتئین.

انتخاب هر کدام از این سناریوها به میزان آمادگی امروز ایران بستگی دارد.

پیشنهادهای عملی و لزوم هوشیاری مسؤولانه 

ایجاد سامانه ملی رصد آنفلوآنزای پرندگان با مشارکت دانشگاه‌ها و مراکز دامپزشکی

تقویت همکاری با سازمان فائو / FAO و WHO , WOAH برای دسترسی به واکسن‌های نوین

حمایت رسانه‌ای برای آموزش مرغداران و مردم در زمینه بهداشت طیور

توسعه آزمایشگاه‌های مرزی برای کنترل پرندگان وحشی و وارداتی و مباحث قرنطینه ای

اختصاص صندوق مالی ویژه برای جبران خسارت مرغداران در مواقع بحران

 از یک نشست جهانی تا مسئولیت ملی

نشست جهانی سازمان فائو در ۱۸ شهریور ۱۴۰۴ تنها یک خبر :دیپلماتیک" نیست؛ بلکه آینه‌ای است که آینده "امنیت غذایی تغذیه ای و روانی" بشر را نشان می‌دهد. 
ایران به عنوان کشوری با صنعت طیور عظیم، نمی‌تواند نسبت به این هشدارها بی‌تفاوت باشد.
 رسانه‌ها نیز باید نقش خود را در برجسته‌سازی این تهدید ایفا کنند تا جامعه، دولت و بخش خصوصی در یک جبهه واحد با همگرایی مسؤولانه قرار گیرند.

اگر امروز هوشیاری به خرج دهیم، فردا می‌توانیم بگوییم که آنفلوآنزای پرندگان ، به جای آن که بحران‌ساز شود، فرصتی برای ارتقای دانش و مدیریت ما بود./۷۵۹

                  علیرضا کیهان‌پور 

 الهام گرفته ازمنبع  (APA) :

Food and Agriculture Organization of the United Nations. (2025, September 9). First Global Dialogue on Avian Influenza: Protecting poultry, people and food security. FAO.