شگفتی های احداث کانال آب ۱۳۵۷ کیلومتری در کویر خاک سیاه / زایش ستون فقرات اقتصاد کشاورزی ترکمنستان

فاخته- در سال ۱۹۵۶ مطابق با سال ۱۳۳۵ احداث این کانال آب خاکی  تقریبی ۱۳۵۷ کیلومتری  کویری موسوم به خاک یا شن سیاه در آسیای میانه در زمان شوروی سابق آغاز و در سال ۱۹۸۸ با عرض یا پهنای ۱۶۰ متر و عمق ۶۰ متر که بتدریج از مبدا به انتها عمق آن  کاهش می یابد در حدود ۱۳۸ کیلومتر ابتدایی قابل کشتیرانی بوده و ۷۰ درصداز مساحت کشور ترکمنستان در این کویر را طی نموده  و موجب افزایش پرورش و تولید شتر ، ماهی، پنبه و گیاهان مقاوم به شوری شده است. کویر قره قوم یکی از بزرگترین کویرهای شنی(پاره ای گزارشات) جهان محسوب می شود که فاقد سکونت قابل توجه انسان است که فقط بادیه نشینان بومی را تشکیل می دهد  اما به تدریج و در طول سالیان گذشته با احداث حوضچه ها و دریاچه های صد درصد خاکی مجاور کانال آب، پرورش دهندگان* ماهی کپور، آمور، فیتوفاگ، بیگ هد، سیم، سُوف ، کُولمه، کُوُی زینتی و... نیزبا ترغیب و تشویق دولت اقدام به رهاسازی، تکثیر و پرورش ماهی های گرم آبی در دل کویر نموده اند که علیرغم پیگیری نویسنده از دوستان با تجربه متخصص شیلاتی قدیمی یعنی "استاد مهندس نظری و دکتر آخوندی و پسران" در استان هزار رنگ و زیبای گلستان متاسفانه آمار دقیق رسمی از تولیدات ماهی های پرورشی این کشور به دلیل ملاحظات و رعایت دستور العمل های دولت در عشق آباد در دسترس نیست و هرچه هست بر اساس برآوردها و تخمین و حدس و گمان است اما موضوع پرورش ماهی در دریاچه ها و حوضچه های خاکی مجاور کانال آب قره قوم که  با پمپاژ یا روش ثِقلی میلیون ها کیلومتر مکعب آب را جابجا می‌کنند احداث شده و تامین بخشی از پروتئین سفید مصرفی ترکمنستان از این طریق به بازار مصرف و عرضه روانه می شود .
«لازم به ذکر است منبع تامین آب کانال از رودخانه آمو دریا در بخش غربی ترکمنستان با مساحت حدود ۴۹۲ هزارکیلو متر مربع این کشور که ۷۰ درصد آن پوشیده از کویر قره قوم (خاک سیاه) بوده و تجن و هریررود را   با شوری آب بالا طی کرده و زندگی عشایر دامپرور ترکمن این کشور در حاشیه کانال و هم مرزی استان بالکان ترکمنستان با آق قلا در استان گلستان و در نقاط مشترک سرحداتی مانند باجگیران ایران با استان باخال یا عشق آباد و سرخس میهن ما با استان  ماری یا مرو سابق  به مجموع طول حدود ۹۹۲ کیلومتر از غرب به شرق و نیز احداث منطقه طبیعی حفاظت شده جدید در این کویر که ستون فقرات جدید اقتصاد کشاورزی ترکمنستان را با پرورش انواع  ماهی های گرم آبی، شتر، کشت پنبه و گیاهانی که مقاوم به شوری بوده برای جلوگیری نسبی از گرد و غبار کویری مانند ّکاشتن آتریپلکس و گز، مبارزه با جوندگان موذی کویر سیاه مانند موش های صحرایی با "سموم کِلرات بایرن شیمی آلمان و فوستوکسین بلژیکی" در لانه های سربسته آنان و سیراب نمودن کام تشنه یک میلیون هکتار کویر و تثبیت خاک و شن های سیاه، نمایشی ازتلاش و عدم ناامیدی برای آبادانی که زاییده آب این منبع ارزشمند حیات و زندگی بوده بر اسب مراد نژاد ترکمنی سوار است،راستی سهم کشور عزیزمان از این کانال  ۱۳۵۷ کیلومتری علاوه بر رودخانه اترک در جوار داشلی برون، اینچه برون، مراوه تپه ، دوزین و گُلیدآغ از شهرستان های توابع گنبد کاووس که بیشتر عشایر دامپرور ترکمن و کُرد و خراسانی مانند دامداران متحرک بجنورد هستند  واقع در مرز مشترک ما با جنوب ترکمنستان در راستای رفع کانون های ریزگردها و گرد و غبار های ترکمنستان کویری در قالب تفاهم نامه های همکاری مشترک برای استان های خراسان رضوی، جنوبی، گلستان و برخی مناطق مازندران چیست؟ و وزارتخانه های نیرو، جهادکشاورزی، سازمان های حفظ محیط زیست ، منابع طبیعی و آبخیزداری و ستاد رفع بحران و پدافند غیرعامل بسیار بهتر و تخصصی تر از نگارنده، شایسته ارائه گزارش های مسوولانه عملکردی و در دستور کار آینده هستند؛ از ما نگارش و تحلیل اقتصادی بود! که لطف و عنایت الهی است و توجه و تلاش و اهتمام در این راه منتظر پاسخ و جلب و جذب مشارکت های مردمی توسط مسؤولین وظیفه مند کشور عزیزمان ایران در این راستا می باشد.»/ ۳۷۱

                  علیرضا کیهان پور

*ترکمنستان بر اساس مصوبات قانونی  کمیسیون های منابع زنده دریای خزر و بين‌المللی سایتس سهم صید غیر تجاری ماهیان خاویاری طبق توافقات مشترک با کشورهای عضو را دارا می باشد اما در دهه اخیر مبادرت به احداث مراکز تکثیر و مزارع پرورش ماهیان خاویاری در سواحل خزر و قلمروی مشخص کرانه آبی خود به منظور کاهش فشار بر منابع ذخایر ارزشمند انواع آبزیان به ویژه فرآیند ممنوعیت صید تجاری گونه های در حال انقراض آبزیان مانند ماهیان خاویاری یا همان "فسیل زنده دریای خزر با قدمت و پیشینه ۳۰۰ میلیون ساله مانند بلوگا، چالباش، قره برون، اوزون برون و...با همکاری کشورهای ایران، روسیه، قزاقستان و آذربایجان در رعایت پروتکل ها و الزامات بین المللی تعهد آور بین المللی در حوزه اورآسیا روی آورده است.

 منبع : کتاب "تاریخچه یکصد ساله صنعت صید و صیادی دریای خزر" تالیف : کیهان پور،ع.ر / چاپ نخست سال ۱۳۹۸، ص ۱۵ و ۱۶.