وقتی "حیوانات زنده" مسافر می‌شوند؛ آزمون "انسانیت" در زمین، هوا و دریا

فاخته- جان در سَفَر:جهان  معاصر سرشار از سفر است ؛ از کوچ پرندگان تا مهاجرت انسان‌ها، از جریان ابرها تا حرکت بی‌پایان حیوانات زنده اهلی در جاده‌های خاکی، آسمان‌های بسته و کشتی‌های آهنین. اما در دل این سفرها، گونه‌ای از جابه‌جایی وجود دارد که بیش از هر چیز، وجدان بشر را به داوری می‌نشاند:

 سفر حیوانات زنده برای بقا، تجارت یا جابجایی مخزن ژنی
در دنیای امروز که ارزش‌ها و سود در هم آمیخته‌اند، "حمل‌ونقل دام زنده" به نمادی از تقابل میان علم و انسانیت تبدیل شده است؛ آزمونی که در هر کیلومترپیمایش آن، اخلاق، مهربانی و فناوری را به چالش می‌کشد.

حیوانات زنده نیز مسافرند ؛ بی‌زبان و بی‌ادعا. آن‌ها سفر می‌کنند تا چرخه‌ی زندگی بشر بچرخد، تا شیر و گوشت و پوست و  ژن‌شان در بازار جهانی ارزش پیدا کند.
 اما آیا ما در برابرشان به همان اندازه مهربانیم که از آن‌ها انتظار سود داریم؟

 جاده‌هایی که بوی نَفَس می‌دهند

نخستین و رایج‌ترین شکل جابه‌جایی دام، جاده است. میلیون‌ها رأس گاو، گوسفند و ... هر سال از مزارع تا کشتارگاه‌ها، از مرزها تا بنادر، در کامیون‌هایی فلزی سفر می‌کنند؛ کامیون‌هایی که اگر زبان داشتند، از فریاد خاموش حیوانات سخن می‌گفتند.

استانداردهای علمی امروز — بر پایه‌ی دستورالعمل‌های FAO و WOAH — می‌گویند که تراکم، تهویه، دمای محیط، شیب رمپ و زمان توقف، پنج عامل کلیدی در رفاه حیوانات هستند. 
دامی که ساعت‌ها در گرما و ازدحام بماند، دچار «استرس حمل» می‌شود؛ پدیده‌ای که میزان کورتیزول خون را تا چهار برابر افزایش می‌دهد و حتی روی طعم گوشت تأثیر دارد.

در اروپا، کامیون‌های هوشمند با حسگرهای دما و دوربین‌های حرارتی، شرایط حیوانات را لحظه‌به‌لحظه پایش می‌کنند.
 اما در بسیاری از کشورها، هنوز کامیون‌های ساده و بسته، دامی را جابه‌جا می‌کنند که شاید برای همیشه مقصد را نبیند.
جاده، آینه‌ای است از دو چهره‌ی بشر : چهره‌ی صنعتی که می‌خواهد سریع‌تر و ارزان‌تر جابه‌جا کند، و چهره‌ی انسانی که می‌خواهد این سفر، کم‌دردتر باشد.

 آسمانی که نَفَس می‌کشد

در طبقه‌ی بار یک هواپیمای ویژه حمل دام ، در قفس‌هایی با دمای ثابت و نور کنترل‌شده، اسب‌های مسابقه‌ای، سگ‌های نژاد خالص، یا گاوهای اصلاح‌نژادشده از فرانسه تا ژاپن پرواز می‌کنند.

حمل‌ونقل هوایی حیوانات زنده بخشی از اقتصاد جهانی ژنتیک است؛ اما در عین حال ظریف‌ترین مرحله‌ی رفاه حیوان نیز هست.

سازمان جهانی هوانوردی غیرنظامی (ICAO) و انجمن بین‌المللی حمل‌ونقل هوایی (IATA) دستورالعمل‌هایی ویژه دارند : 
حیوان باید پیش از پرواز تغذیه و آرام‌سازی شود، سطح اکسیژن و فشار کابین ثابت بماند و کارکنان آموزش‌دیده حضور داشته باشند.

در برخی پروازهای ویژه مانند مسیر دبی ـ لندن، برای اسب‌های مسابقه‌ای موسیقی کلاسیک پخش می‌شود و مهارگرهای حرفه‌ای حضور دارند تا از ترس حیوان در هنگام برخاست و فرود جلوگیری کنند.
اما اگر تهویه از کار بیفتد، چند دقیقه کافی است تا جان ده‌ها حیوان گرفته شود.
در آسمان، علم و وجدان در ارتفاعی هم‌وزن پرواز می‌کنند.

 دریا، سفر طولانی بی‌پایان

کشتی‌های حامل دام، غول‌های فولادی‌اند که گاه بیش از ۲۰ هزار رأس گاو را از آمریکای جنوبی تا خاورمیانه می‌برند. سفری که ممکن است سه هفته طول بکشد.
در این سفر، هر خطا یک فاجعه است. افزایش دمای ناگهانی، خرابی تهویه یا کمبود خوراک می‌تواند به مرگ صدها راس حیوان منجر شود.

در سال ۲۰۱۹ کِشتی «گلف لایو‌استاک» در مسیر "رومانی به عربستان" واژگون شد و ۱۴ هزار گوسفند در دریا غرق شدند. تصاویر آن فاجعه، وجدان جهانی را لرزاند. پس از آن، بسیاری از کشورها (از جمله نیوزیلند و نروژ) صادرات زنده دام از طریق دریا را ممنوع کردند.

اما همزمان، مفهوم “کشتی سبز دام” متولد شد؛ نسل جدیدی از شناورها با انرژی خورشیدی، سنسورهای هوشمند و تهویه‌ی خودکار که شرایط حیوان را به‌صورت دیجیتال رصد می‌کنند.
دریا دیگر تنها بستر تجارت نیست؛ جایی‌ست که "وجدان" بشر با "امواج" امتحان می‌شود.

 استرس، صدا و زیست‌شناسی رنج

استرس حمل، واقعیتی است که در هر مسیر وجود دارد.
در گاوها، این استرس باعث ترشح هورمون کورتیزول، تندشدن تنفس و کاهش ایمنی می‌شود. در پرندگان، بال‌زدن مداوم و ضربه به قفس نشانه‌ی اضطراب است.
مطالعات مجله Animal Welfare Science Review نشان می‌دهد که ضربان قلب حیوان در سفرهای هوایی تا ۲.۵ برابر حالت عادی بالا می‌رود.

علم امروز حتی به «زبان زیستی رنج» دست یافته است؛ از طریق میکروRNAها در بزاق حیوان می‌توان سطح استرس را اندازه‌گیری کرد.
در واقع، بدن حیوان فریاد می‌زند، حتی اگر صدایی از دهانش بیرون نیاید.

 رسانه های تخصصی و وجدان جهانی

در سال‌های اخیر، ویدئوهایی از حیوانات زخمی در کامیون‌ها، یا گاوهایی که در گرمای بندر جان می‌دادند، میلیون‌ها بار در شبکه‌های اجتماعی دیده شد.
همین تصاویر باعث شد موجی جهانی برای بازنگری قوانین حمل‌ونقل حیوانات شکل بگیرد.
امروز در اروپا، هر حیوان باید «گذرنامه سلامت» داشته باشد و هر سفر بیش از هشت ساعت نیاز به تأیید "دامپزشک" دارد.

رسانه، این‌بار نقش وجدان جمعی را بازی می‌کند.
در جهانی که تجارت بر انسانیت سایه انداخته، دوربین‌ها به جای عدالت حرف می‌زنند.
هر تصویر، سندی است علیه فراموشی رنج.

 فناوری و امید

اما "آینده" خالی از "امید" نیست.
در پروژه‌های نوین، از سنسورهای زیستی و تراشه‌های سلامت دام گرفته تا سامانه های هوش مصنوعی رفاه زیستی استفاده می‌شود.
این فناوری‌ها نه برای "سود" بیشتر، بلکه برای کاهش "درد" طراحی شده‌اند.

پژوهشگران در دانمارک سامانه‌ای ساخته‌اند که از صدای گاو تشخیص می‌دهد حیوان تحت استرس است یا خیر. در استرالیا، کشتی‌های دام‌بَر مجهز به پهپاد داخلی شده‌اند که شرایط دما و تهویه را در عرشه‌های مختلف کنترل می‌کند.
شاید این همان آینده‌ای باشد که عِلم ، قلبی "مهربان" پیدا خواهد کرد

 اخلاق حمل‌ونقل ؛ انسان در آیینه حیوان

رفاه حیوانات در حمل‌ونقل، فقط موضوعی زیستی نیست؛ مسئله‌ای اخلاقی و فلسفی است.
حیوان در سفر، نماد جابجایی انسان است :
 ناتوان در برابر سرنوشت، درون قفس فلزی، در انتظار رسیدن به مقصدی که خود انتخاب نکرده است.
اگر ما نتوانیم برای آن موجود بی‌زبان سفر امنی فراهم کنیم، چگونه می‌توانیم مدعی تمدن باشیم؟

در سُنت‌های دینی؛ آموزه های اخلاقی و فرهنگی بسیاری از ملت‌ها، حیوانات شریک زندگی و کارند؛ از اسب و گاو گرفته تا سگ‌های گله و پرندگان خانگی. امروز، بازگرداندن این احترام باستانی به دنیای صنعتی شاید بزرگ‌ترین انقلاب اخلاقی قرن باشد.

 چشم‌انداز جهانی

سازمان "FAO" در گزارش سال ۲۰۲۴ خود اعلام کرد که سالانه بیش از "۲.۳ میلیارد حیوان زنده" در سراسر جهان جابه‌جا می‌شوند.
از این تعداد، نزدیک به ۱۲ درصد در مسیر دچار نوعی استرس ، جراحت یا مرگ می‌شوند.
این آمار یعنی هر سال میلیون‌ها سفر ناتمام برای جان‌هایی که بخشی از غذای ما بوده‌اند.

در مقابل، اتحادیه اروپا، استرالیا و کانادا در حال تدوین قوانین تازه‌ای هستند تا سفر حیوانات به بخشی از «منشور جهانی رفاه زیستی» تبدیل شود.
این حرکت جهانی، نشانه‌ای است از بلوغ بشر؛ اینکه فهمیده است بقای زمین بدون "رعایت کرامت حیوانات" ممکن نیست.

 مسافرانی در آینه‌ی ما

وقتی حیوانات مسافر می‌شوند، زمین به مدرسه‌ی انسانیت تبدیل می‌شود.
جاده، آسمان و دریا تنها مسیرهای فیزیکی نیستند؛ آیینه‌هایی‌اند که چهره‌ی واقعی تمدن را نشان می‌دهند.
هر کامیون لبریز از نفس، هر قفس لرزان در هوا و هر کشتی آرام در اقیانوس، پرسشی از ما دارند:

آیا هنوز انسانیم؟

حیوانات زنده، در سکوت سفر می‌کنند؛ اما نگاه‌شان بلندترین فریاد جهان است.
شاید روزی برسد که حمل‌ونقل نه برای تجارت، بلکه برای نجات باشد — روزی که علم، سود را با مهربانی پیوند دهد --   و انسان بداند در هر سفر، تنها جسمی را نمی‌برد؛ بلکه بخشی از روح خود را نیز همراه می‌کند.
 
«برای مسافران خاموشی  که به همه ی ما ، انسان بودن را یادآوری کرده و با رعایت منشور اخلاقی ؛ پروتکل های بهداشتی و تلاش دامپزشکان عاشق این  حرفه ، پیرادامپزشکان ، سایر رده ها، نیروهای خدماتی ، کارگری ، خلبان ها، لکوموتیوران ها، رانندگان کامیون و کامیونت های سنگین و سبک ، ناخداها و کاپیتان های  کشتی ها؛ متخصصان تغذیه، تیمارگران و... ، "امید و رفاه زبان بسته‌ ها"  را به هم پیوند داده اند، این "یادداشت مسؤولانه"  در راستای کسب رضای پروردگار جهانیان  و احترام به مخلوقات او به رشته تحریر در آمد. تا در آستان مقدس اش چه مقبول افتد؟»/۷۹۰

                  علیرضا کیهان‌پور 
  

ارجاعات و مستندات :

Food and Agriculture Organization (FAO) – Animal Transport Guidelines and Welfare Standards, Rome, 2023.

World Organisation for Animal Health (WOAH) – Terrestrial Animal Health Code: Transport of Animals by Land, Air and Sea, Paris, 2024.

Animal Welfare Science Review – Stress Physiology and Transport Ethics in Livestock, Vol. 12, Issue 4, Cambridge University Press, 2022.