یادداشت؛ علیرضا کیهان پور:
تحلیل اخلاق زیستی در پرورش دام سبک و سنگین
فاخته- اشاره: در جهانی که بیش از همیشه گرفتار بحران‌های زیست‌محیطی، جنگ، مهاجرت و تنش‌های روانی شده، مسئله اخلاق زیستی تنها یک دغدغه روشنفکری نیست؛ بلکه ضرورتی انسانی، تمدنی و بقاگرایانه است. دام، به‌عنوان رفیق دیرین انسان در تاریخ کشاورزی، امروز نه فقط منبع پروتئین، بلکه آزمونی اخلاقی برای بشرِ مدرن است. از دام های عشایری تا مرغداری‌های صنعتی، این سؤال باقی‌ست که آیا انسان، حق دارد هر آن‌چه می‌خواهد، با جان حیوانات اهلی بکند؟
در این مقاله تلاش می‌شود با رویکردی میان‌رشته‌ای (دامپزشکی، فقه، اخلاق، جامعه‌شناسی و توسعه پایدار) به چیستی، ضرورت و ابعاد اخلاق زیستی در دامپروری پرداخته، سپس الزامات فنی، حقوقی و رفتاری در پرورش و نگهداری دام و طیور بررسی شود.
کلیدواژه‌ها
اخلاق زیستی، دامداری انسانی، رفاه حیوانات، کشتار انسانی، دام‌های سبک و سنگین، حقوق حیوانات اهلی، دامپزشکی اخلاق‌مدار، فقه دام، کشاورزی پایدار، منشور رفاه حیوانات، آسایش دام، آموزش دامدار، فقرای دامدار
چیستی اخلاق زیستی در دامپروری
اخلاق زیستی (Bioethics) به مجموعه‌ای از اصول اخلاقی و علمی اطلاق می‌شود که رابطه انسان با موجودات زنده (اعم از انسان، حیوان و گیاه) را سامان می‌دهد. در دامداری، این اخلاق به معنای رعایت کرامت حیوان، تأمین حداقل آسایش، پیشگیری از درد غیرضروری و تعامل منصفانه با حیوانات است.
چهار اصل جهانی در اخلاق زیستی دام‌ها (بر اساس OIE و FAO):
آزادی از گرسنگی و تشنگی
آزادی از درد، بیماری و آسیب
آزادی برای رفتار طبیعی
آزادی از ترس و استرس
وضعیت دامپروری سنتی و صنعتی در ایران
سنتی
اغلب همراه با دلسوزی، اما فاقد دانش علمی، تغذیه ناکافی، گاهی بهداشت پایین
دام برای دامدار عضو خانواده است
برتری در تعامل احساسی
صنعتی
تولید انبوه، پرریسک، وابسته به سود
مشکلات تراکم، نور، صدا، آنتی‌بیوتیک زیاد، رفتار مکانیکی با دام‌ها
خطر فراموشی کرامت حیوان به‌واسطه سیستم ماشینی
پروتکل‌های بهداشتی و اخلاقی در پرورش دام و طیور
اصول فنی مورد انتظار
فضای کافی برای هر حیوان بر اساس گونه و وزن (مثلاً : ۲ تا ۴ مترمربع برای گاو، ۸. مترمربع برای مرغ تخم‌گذار)
تهویه، نور طبیعی، کاهش صداهای استرس‌زا
استفاده محدود و معقول از داروهای رشد و آنتی‌بیوتیک
مراقبت در زمان زایمان، شیرگیری و واکسیناسیون
پیشگیری از رفتارهای خشن (ضربه، شلاق، تزریق دردناک)
در حال حاضر، ایران فاقد «کد ملی اخلاق زیستی دام» است.
مرگ انسانی؛ نگاهی به کشتارگاه‌ها و بازار دام
در بسیاری از کشتارگاه‌های سنتی:
حیوان، شاهد کشتار هم‌نوع است
روش‌های بی‌حسی ناکامل یا فقدان آن
ورود کودکان یا مشتریان در زمان ذبح
اصول انسانی در کشتار دام
جداسازی کامل محل انتظار و محل کشتار
استفاده از روش بی‌هوشی یا بی‌دردی مؤثر (مثلاً CO₂ برای مرغ)
حذف صداهای آزاردهنده، تسریع روند
تجربه‌های مثبت
کشتارگاه‌های حلال در مالزی
آموزش کارکنان، دوربین نظارتی، جداسازی فضاها
پروتکل EFSA در اتحادیه اروپا برای کاهش درد پیش از مرگ
دام، معلم مهربانی برای کودک
کودک روستایی که مسئول نگهداری بره یا بزغاله است، صبورتر و مهربان‌تر تربیت می‌شود
تحقیقات جهانی نشان می‌دهد کودکانی که با حیوانات اهلی بزرگ می‌شوند، کمتر دچار خشونت یا اختلالات روانی می‌شوند.
چالش‌ها
نبود آموزش اخلاقی به دامداران
ضعف نظارت دامپزشکی در حوزه رفتاری، نه فقط فنی
گرانی نهاده‌ها → فشار اقتصادی → کاهش رعایت اصول رفاه حیوان
نبود قوانین بازدارنده یا مجازات‌های مشخص برای حیوان‌آزاری صنعتی
پیشنهادها
تدوین «منشور ملی رفاه حیوانات اهلی» توسط وزارتخانه ها و سازمان های ذیربط
راه‌اندازی دوره‌های آموزش اخلاق زیستی برای دامداران و مرغداران
ایجاد رتبه‌بندی اخلاقی دامداری‌ها با مشوق اقتصادی
تجهیز کشتارگاه‌ها به ابزارهای استاندارد بی‌دردی
مشارکت دامپزشکان در آموزش همدلی و نرم رفتاری
گسترش دامپروری نیمه‌صنعتی با حفظ کرامت حیوان
سخن پایانی
دامپروریِ اخلاقی، یعنی پرورش پروتئین با مِهر، نه با قساوت.
در جهانی که به‌دلیل مصرف‌گرایی و منفعت‌طلبی، دام‌ها را به ماشین‌های تولید تبدیل کرده، می شود با بهره‌گیری از فرهنگ دینی، ادب روستایی و علم دامپزشکی، الگویی برای پرورش حیواناتی باشیم که شرافتمندانه می‌زیند و در آرامش می‌میرند.
این مسیر، نه فقط اخلاقی، بلکه انسانی‌ترین شکل توسعه کشاورزی است./ ۶۹۲
علیرضا کیهان‌پور
منابع برای مطالعه بیشتر:
سازمان جهانی بهداشت دام (OIE) – کد جهانی رفاه حیوانات (Terrestrial Animal Health Code)
FAO – Livestock Production and Animal Welfare
European Food Safety Authority (EFSA) – Guidelines on Animal Welfare
محمدرضا حکیمی – الحیاه (جلد ۳) – فصل حیوان در اسلام
دکتر رضا مقدم – اخلاق زیستی دام و طیور (کتاب دانشگاه تهران، ۱۳۹۸)
موسسه Humane Society International – Farm Animal Welfare Guide
علی‌اکبر نیک‌نژاد – دام مهربان: یادداشت‌هایی بر دامداری انسانی (مجموعه مقالات فرهنگی روستایی)
مستند «جایگاه» – شبکه مستند ایران، درباره رفاه دام و دامداری متحرک عشایر کوچرو
دسترسی سریع
بخش های مفید
راه های ارتباطی
