از دام تا دهان؛ دژ سلامت در مرز قرنطینه و ممیزی فرآورده‌های دامی

تقویت تشکیلاتی و حمایت اعتباری مضاعف از دامپزشکی، پبرادامپزشکی و علوم آزمایشگاهی وابسته 

فاخته- در جهان امروز که بحران‌های بهداشتی و تهدیدات غذایی در کمین جوامع انسانی نشسته‌اند، نقش قرنطینه و ممیزی فرآورده‌های خام دامی به‌مثابه خط مقدم دفاع از سلامت عمومی، بیش از هر زمان دیگری برجسته شده است. این یادداشت با رویکردی تحلیلی به بررسی اهمیت راهبردی نظام‌های کنترل بهداشتی، قرنطینه و ارزیابی کیفی بر محصولات دامی  و "رد مفاد و مصوبه جدید اصلاح ساختار سازمان دامپزشکی کشور" پرداخته و نشان می‌دهد چگونه یک نظام نظارتی کارآمد می‌تواند زنجیره غذایی انسان را از مخاطرات بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی مصون بدارد.

واژگان کلیدی

قرنطینه دامی، ممّیزی بهداشتی، سلامت عمومی، ایمنی غذایی، کنترل بیماری، زنجیره تأمین دام، بهداشت گوشت و لبنیات، مخاطرات زیستی، نظارت پیشگیرانه،  سازمان و نظام دامپزشکی ایران

در روزگاری که بیش از ۷۰ درصد بیماری‌های نوپدید در انسان منشأ حیوانی دارند، نقش مراقبت‌های پیشگیرانه در مبدا تولید—یعنی دام—از اهمیتی حیاتی برخوردار است. قرنطینه دامی و ممیزی بهداشتی فرآورده‌های خام، همچون سپری ناپیدا، از مرزهای سلامت ملی حراست می‌کنند. 
آیا بدون این سازوکارها می‌توان به غذای سالم و ایمن دست یافت؟ این یادداشت شاید بخش کوچکی از پاسخ نظام‌مند به این پرسش باشد!.

 قرنطینه دام؛ سد نخست ورود بیماری‌ها

تعریف و فلسفه قرنطینه

قرنطینه به معنای محدودسازی موقت جابه‌جایی دام، فرآورده‌های دامی و وسایل مرتبط، برای جلوگیری از گسترش بیماری‌های واگیر حیوانی است.
 این اقدام، نه‌تنها به حفاظت از سلامت حیوانات کمک می‌کند، بلکه سپری محافظ برای سلامت انسان نیز هست.

 انواع قرنطینه

قرنطینه مرزی (ورودی/خروجی)

قرنطینه درون‌مرزی (بین استانی یا منطقه‌ای)

قرنطینه اضطراری در زمان وقوع بیماری‌های واگیر مانند تب برفکی یا آنفلوانزای فوق‌حاد پرندگان

 ممّیزی فرآورده‌های خام دامی: ابزار کنترل کیفیت و بهداشت

فرآیند ممیزی بهداشتی چیست؟

ممیزی بهداشتی عبارت است از پایش مستمر، نمونه‌برداری، بررسی اسناد، کد رهگیری، بازدید از مراکز تولید، و ارزیابی کیفیت بهداشتی گوشت، شیر، تخم‌مرغ، عسل و سایر فرآورده‌های دامی.

اهداف ممیزی

اطمینان از عدم وجود عوامل بیماری‌زا مانند سالمونلا، لیستریا، تب مالت و...

کنترل باقیمانده‌های دارویی و فلزات سنگین

بررسی شرایط کشتار، بسته‌بندی، حمل‌ونقل و نگهداری

پیوند قرنطینه و ممیزی با امنیت غذایی

قرنطینه به مثابه فیلتر ورودی و ممیزی به مثابه رصدخانه مستمر کیفیت، دو بال اصلی پرواز سلامت غذایی هستند. بدون وجود این دو نهاد، هرگونه تضمینی برای سلامت غذا امری غیرعلمی و خطرناک خواهد بود.

 مخاطرات حذف یا تضعیف این سیستم‌ها

افزایش بیماری‌های مشترک بین انسان و دام (زئونوز)

شیوع گسترده آنتی‌بیوتیک‌های مقاوم به دارو

بحران اعتماد عمومی به سلامت غذا

پیامدهای اقتصادی سنگین ناشی از حذف محصولات آلوده از بازار صادراتی

 نمونه‌های موفق جهانی

اتحادیه اروپا با سامانه RAPEX برای هشدار سریع نسبت به فرآورده‌های غذایی آلوده

ژاپن با نظام "HACCP+Traceability" در فرآورده‌های دامی

کانادا با سیستم ممیزی چندمرحله‌ای شامل مزارع، کشتارگاه و خرده‌فروشی‌ها

وضعیت در ایران و چالش‌ها

ظرفیت بالای دامپزشکان کشور در حوزه ممیزی

نبود بودجه کافی برای تقویت زیرساخت‌های قرنطینه

کمبود آزمایشگاه‌های مجهز در مناطق مرزی و استانی

فشار بر نهادهای نظارتی برای تساهل در مجوزدهی
حمایت مالی و معنوی بیشتر از ارکان و فلسفه وجودی سازمان های دامپزشکی، نظام دامپزشکی و سایر ارگان ها، انجمن ها ؛ کلینسین ها و بخش خصوصی مرتبط. 

پیشنهادات راهبردی

ارتقای زیرساخت‌های آزمایشگاهی در قرنطینه‌های مرزی

هوشمندسازی سامانه‌های رصد و پایش فرآورده‌های خام

آموزش مستمر کارکنان دامپزشکی و ممیزان بهداشتی

مشارکت جدی مردم و رسانه‌ها در مطالبه‌گری سلامت غذا

تخصیص درصدی از درآمد صادرات دام و فرآورده‌های دامی برای تقویت ممیزی و قرنطینه 

سخن پایانی

قرنطینه و ممیزی فرآورده‌های خام دامی دو ستون بنیادین در معماری سلامت غذایی جامعه هستند. بی‌توجهی به این نهادها، به‌مثابه بستن چشم‌ها بر مرزهای ورودی بیماری و آلودگی به سفره مردم است. برای تحقق سلامت غذایی، باید از دام تا دهان، زنجیره‌ای از مراقبت علمی، نظارت حرفه‌ای و مسئولیت‌پذیری اجتماعی را برقرار کرد.

تقدیر از طلایه داران بی‌صدا

«کارکنان قرنطینه‌های مرزی، دامپزشکان ناظر بر کشتارگاه‌ها و ممیزان بهداشتی را می‌توان طلایه داران و سربازان خاموش در خط مقدم و خاکریز دفاع جانانه از سلامت مردم نامید ؛ تلاش شجاعان در معرض تهدید و آسیب ها که بدون دیده شدن کافی ، از پَس هزاران کیلومتر نظارت، سپری پولادین در برابر تهدیدات غذایی پنهان هستند.»/ ۷۲۵

                علیرضا  کیهان‌پور

 منابع الهام گرفته :

عنوان :
OIE Terrestrial Animal Health Code (2024 Edition)
ناشر :
World Organisation for Animal Health (WOAH – سابقاً OIE)
لینک :
https://www.woah.org/en/what-we-do/standards/codes-and-manuals/terrestrial-code-online-access/
چکیده :
این کد سلامت دام خشکی، استانداردهای بین‌المللی برای اقدامات قرنطینه‌ای، کنترل بیماری‌های واگیر دامی، ممیزی کشتارگاه‌ها، ایمنی مواد غذایی با منشأ دامی و بازرسی قبل و بعد از کشتار را مشخص می‌کند. همچنین الزامات کشورها برای صادرات و واردات فرآورده‌های خام دامی و نظام قرنطینه بین‌المللی را تشریح می‌کند.

عنوان :
FAO/WHO Food Control System Assessment Tool (Second Edition, 2023)
ناشر :
Food and Agriculture Organization (FAO) & World Health Organization (WHO)
لینک :
https://www.fao.org/documents/card/en/c/cc7701en
چکیده :
این ابزار ارزیابی، راهنمایی جامع برای سنجش عملکرد نظام‌های ملی کنترل غذا از جمله ممیزی فرآورده‌های خام دامی، بهداشت دام، بازرسی کشتارگاه‌ها و ایمنی فرآورده‌های لبنی، گوشت و تخم‌مرغ فراهم می‌کند. نسخه جدید، تأکید ویژه‌ای بر ردیابی، مدیریت ریسک و قرنطینه دارد.

عنوان :
Codex Alimentarius – Code of Hygienic Practice for Meat (CXC 58-2005, revised 2023)
ناشر :
Codex Alimentarius Commission (FAO/WHO)
لینک :
https://www.fao.org/fao-who-codexalimentarius/codex-texts/codes-of-practice/en/
چکیده :
این سند کد بین‌المللی شیوه‌های بهداشتی تولید و فرآوری گوشت را تعریف می‌کند، شامل ممیزی بهداشتی، الزامات برای قرنطینه دام زنده قبل از ورود به کشتارگاه، نمونه‌برداری، شناسایی خطرات زیستی، و کنترل کیفیت در زنجیره تأمین گوشت برای مصرف انسانی.