یادداشت؛ علیرضا کیهان پور:
استخرهای سیمانی دو منظوره ذخیره آب کشاورزی، جان می‌گیرند
اشاره:
استخرهای ذخیره آب کشاورزی در روستاهای ایران، سازه‌هایی هستند که قرار بود ابزار نجات کشاورزی باشند، اما به دلیل طراحی ناایمن، عمق خطرناک، فقدان تجهیزات نجات، و مهم‌تر از آن نبود فرهنگ استفاده ایمن از آب و استخر در جامعه روستایی، به قتلگاه‌های خاموشی تبدیل شده‌اند که سالانه جان صدها انسان و حیوان را می‌گیرند.
این مقاله، تحلیلی همه‌جانبه و چندرشته‌ای از این پدیده است؛ از آمار و ابعاد مهندسی تا پیامدهای بهداشتی، زیست‌محیطی، اقتصادی و جامعه‌شناختی با تاکید بر پدافند غیر عامل.
چاه‌ها و استخرها
بیش از ۸۵۰ هزار حلقه چاه کشاورزی در کشور فعال است (مجاز و غیرمجاز)
افزون بر۵۰۰ هزار استخر کشاورزی فعال (سیمانی، خاکی، ژئوممبرانی)
طبق مشاهدات میدانی در استان‌هایی مانند فارس، لرستان، کرمان، گلستان، خراسان رضوی و جنوبی، سالانه ۳۰۰ تا ۷۰۰ مورد غرق‌شدگی انسانی فقط در استخرهای کشاورزی گزارش می‌شود.
استخرهایی برای آب ، ولی علیه تن و جان
در ظاهر این استخرها برای بهبود آبیاری و افزایش بهره‌وری کشاورزی طراحی شده‌اند، اما در عمل:
عمق بالای آن‌ها (۲ تا ۵ متر یا بیشتر)
دیواره‌های صاف و لغزنده
فقدان نردبان یا طناب نجات
عدم وجود سیستم هشدار و نگهبانی
و نبود فرهنگ استفاده ایمن از آب.
این موارد موجب شده است که به تله‌هایی مرگبار برای کودکان، نوجوانان، برخی گردشگران غیر بومی، کارگران و حتی دام‌ها و حیوانات وحشی تبدیل شوند.
تحلیل جامعه‌شناختی روستایی از بحران استخرهای مرگ
نبود آموزش ایمنی آب در فرهنگ روستایی
در بسیاری از جوامع روستایی، شنا یا مهارت‌های امداد و نجات بخشی از آموزش رسمی یا غیررسمی نیست.
اغلب افراد (به‌ویژه کودکان و زنان) حتی ابتدایی‌ترین اصول ایمنی در این استخر ها را نمی‌دانند.
مرگ در استخرهای کشاورزی اغلب با سکوت، شرم و سرزنش درون‌روستایی همراه است.
خانواده‌ها برای حفظ آبرو یا فرار از عذاب وجدان، حادثه را پنهان می‌کنند و از پیگیری قانونی یا عمومی خودداری می‌نمایند.
در حالی که در شهرها، استخرهای عمومی با ناجی غریق، جلیقه نجات و نظارت دائم فعالیت می‌کنند، در اکثر روستاها حتی طناب یا تابلو هشدار نیز نصب نمی‌شود.
این شکاف، شاید نمودی از نابرابری ایمنی و نابرابری زیستی در جامعه باشد.
فقدان ایمن سازی
بسیاری از صاحبان استخرهای روستایی از نظر اقتصادی قادر به خرید جلیقه نجات، طناب، یا قایق بادی نیستند.
از نظر روانی نیز، ایمن‌سازی را هزینه اضافی می‌دانند، نه یک ضرورت انسانی و اخلاقی.
ابزارها و فقدان امکانات
جلیقه نجات
در کمتر از یک درصد استخرهای روستایی یافت می‌شود.
خانواده‌ها جلیقه نجات را ننگ می‌دانند یا بی‌فایده تلقی می‌کنند.
طناب کشی یا نردبان خروج اضطراری
در اکثریت مطلق استخرهای سیمانی یا ژئوممبرانی نردبان وجود ندارد.
هیچ الزام قانونی برای نصب این تجهیزات وجود ندارد.
قایق بادی استاندارد به‌ندرت در روستاها دیده می‌شود.
اقلام موجود نیز کیفیت پایین دارند و در شرایط اضطراری کارایی ندارند.
شناگر ماهر یا نگهبان محلی
حتی در روستاهایی با ۱۰ یا ۲۰ استخر نیز، شناگر یا ناظر دوره‌دیده وجود ندارد.
هماهنگی با صاحبان استخرها برای نظارت دوره‌ای هم انجام نمی‌شود.
پیامدهای زیستی و بهداشتی
مرگ دام یا حیوان در استخرها → فساد نعشی → انتقال بیماری به انسان
استفاده دوباره از آب آلوده در آبیاری محصولات خوراکی → تهدید سلامت غذایی
احتمال آلودگی منابع آب زیرزمینی با باکتری، قارچ، ویروس و...
رشد کپک، پشه، لارو، و بیماری‌های گوارشی و پوستی
پیشنهادات تخصصی برای پیشگیری، آموزش و ایمن‌سازی
آموزش اجتماعی
طراحی بسته‌های آموزشی و نمایش تصویری برای دهیاران، شوراها و مدارس روستایی
آموزش امداد و نجات به دو نفر از هر روستا (الزامی)
فرهنگ‌سازی ایمنی
راه‌اندازی پویش «هر استخر یک طناب نجات»
نصب جلیقه‌های نجات رایگان توسط شوراهای اسلامی روستا یا هلال‌احمر در استخرهای پررفت‌و‌آمد با مشارکت انگیزشی همگانی
الزامات قانونی
تصویب الزام نصب نردبان، طناب نجات، تابلوی هشدار و حفاظ پیرامونی برای استخرهای کشاورزی
ممنوعیت استفاده از استخرهای ژئوممبرانی بدون سامانه خروج اضطراری
بازطراحی استخرها
اصلاح شیب استخرها برای تسهیل خروج اضطراری
تخصیص تسهیلات وام بلاعوض برای ایمن‌سازی استخرهای قدیمی
که امید است با توجه به موج گرمای تابستان بیشتر از گذشته به این مهم توجه راهبردی و دلسوزانه ای اعمال گردد./ 698
علیرضا کیهان‌پور
منابع :
وزارت نیرو – گزارش آمار چاه‌های آب (۱۴۰۲)
وزارت جهاد کشاورزی – سامانه مدیریت بهره‌برداری منابع آبی
دانشگاه علوم پزشکی تهران – سلامت محیط و بیماری‌های ناشی از آب آلوده
دامپزشکی کشور – گزارش مرگ دام در استخرهای کشاورزی
گزارش میدانی خبرنگاران استانی
پژوهشنامه جامعه‌شناسی توسعه روستایی – دانشگاه تربیت مدرس
دسترسی سریع
بخش های مفید
راه های ارتباطی
